بخشی از مقاله
چکیده
برای تعیین الگوی جذب عنصر غذایی ازت در مراحل مختلف رشد سورگوم دانه ای - رقم پیام - ، این پژوهش به صورت آزمایش کرتهای یک بار خرد شده - اسپیلت پلات - بر پایه بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار و در سال زراعی 85-86 در محل ایستگاه تحقیقات کشاورزی زهک انجام گردید. تیمارهای اصلی، شامل رژیم های آبیاری - آبیاری بعد از 80، 130، 180 میلیمتر تبخیر تجمعی از طشتک کلاس - A و تیمارهای فرعی شامل روش های آبیاری - آبیاری کامل جویچهها ،آبیاری یک درمیان متناوب جویچه ها، آبیاری یک درمیان ثابت جویچه ها هر کدام با الگوی کاشت دو خطی، آبیاری کامل جویچه ها ،آبیاری یکدرمیان متناوب ،آبیاری یکدرمیان ثابت جویچه ها هر کدام با الگوی کاشت یک خطی و آبیاری کرتی - در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که جذب و انباشت ازت - N - در اندام هوایی سورگوم دانه ای تحت تأثیر رژیم های آبیاری، مراحل نمونه برداری، روش های آبیاری و نیز اثرات متقابل فاکتورهای مذکور معنی دار گردیده است. انباشت ازت در اندام هوایی سورگوم با 2/343 در دور آبیاری 80 میلیمتر تبخیر نسبت به سایر رژیمهای آبیاری بیشتر بوده است.
.1 مقدمه
تنش خشکی و کم آبی مهمترین عامل غیر زنده محدود کننده رشد و تولید گیاهان در جهان به شمار می رود 6] و .[3از اینرو استفاده موثراز آب در آبیاری برای تولید محصولات کشاورزی به یک مسئله مهم و اساسی تبدیل گردیده که امروزه با توسعه تکنیک های جدید، از جمله روش های کم آبیاری تنظیم شده - RDI - ، روش کنترل متناوب آبیاری بخشی از منطقه ریشه - CAPRI - و یا روش خشک کردن بخشی از منطقه ریشه - PRD - ، [7] و نیز دسترسی به روش های مناسب مدیریت تغذیه در شرایط تنش های خشکی و شوری و بهبود مقاومت به خشکی گیاهان به منظور افزایش کارایی مصرف آب - WUE - ،[10] و نیز ارتقاء بهره وری آب تلاش های گسترده ای صورت گرفته است. نیتروژن از عناصر غذایی مهم است که گیاهان برای رشد به مقدار زیادی به آن نیاز دارند. این عنصر نقش مهمی در ایجاد اجزای بسیار مهم عملکردی سلول های گیاهی شامل اسیدهای آمینه و نیز نوکلئیک اسیدها ایفا می نماید. بنابراین کاهش ازت رشد گیاه را سریعاً تحت تأثیر قرار می دهد. مطالعاتی در خصوص روابط بین آب قابل دسترس برای گیاه و پاسخ عنصر نیتروژن انجام شده است. در این مطالعات بیان شده که تغذیه با ازت - N - عملکرد را بدون وجود آب کافی قابل دسترس نمی تواند افزایش دهد و نیز افزایش آب قابل دسترس نیز بدون مهیا بودن میزان کافی از نیتروژن نمی تواند موجب افزایش عملکرد گردد. در بررسی اثرات تنش خشکی بر رشد گندم در خاکهای شنی مشاهده گردید که بین نیتروژن و میزان آب قابل دسترس و تاثیر آنها بر عملکرد، اثرات متقابل وجود دارد، بطوریکه افزایش عملکرد ناشی از افزایش کاربرد نیتروژن فقط در زمانی رخ داده که شدت تنش ملایم بوده است .[10] کاربرد نیتروژن در شرایط تنش رطوبتی ممکن است معدنی شدن نیتروژن خاک را کاهش داده، بنابراین موجب پایین آمدن قابلیت دسترسی به - N - شود .[2] همچنین جذب - N - توسط گیاه و انتشار آن از ریشه به اندام هوایی با کاهش میزان تعرق، کاهش می یابد. با توجه به محدودیت منابع آبی در دشت سیستان و نیز ضرورت توسعه تکنیک های جدید آبیاری از جمله روش های آبیاری جویچه ای یکدرمیان با هدف اصلاح روش های آبیاری مورد استفاده در منطقه و دستیابی به راهکارهای مناسب مدیریت تغذیه در روش آبیاری جویچه ای یکدرمیان و افزایش بهره وری آب در دشت سیستان این پژوهش بررسی گردید.
.2مواد و روش ها
این پژوهش در ایستگاه تحقیقات کشاورزی زهک واقع در 25 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان زابل و با ارتفاعی معادل 483 متر از سطح دریا است، اجرا گردید . متوسط بارندگی سالیانه آن 55 میلیمتر و میزان تبخیر سالیانه بین 4000 - 5000 میلیمتر می باشد، به صورت اسپلیت پلات در قالب بلوکهای کامل تصادفی و در سه تکرار و به مدت یکسال بر روی سورگوم دانه ای رقم - پیام - اجرا گردید، تیمار های اصلی شامل رژیم های مختلف آبیاری: آبیاری بعد از80 ،130 و180 میلیمتر تبخیر تجمعی از طشتک کلاس . - Aتیمارهای فرعی شامل روشهای مختلف آبیاری - - I1 - آبیاری کامل جویچه ها ، - I2 - آبیاری یک درمیان متناوب جویچه ها، - I3 - آبیاری یک درمیان ثابت جویچه ها هر کدام با الگوی کاشت دو خطی، - I4 - آبیاری کامل جویچه ها ، - I5 - آبیاری یکدرمیان متناوب ، - - I6 آبیاری یکدرمیان ثابت جویچه ها هر کدام با الگوی کاشت یک خطی و - I7 - آبیاری کرتی - عرض پشته ها در روش جویچه ای 50 سانتیمتر در نظر گرفته شد. قبل از کاشت نمونه مرکب خاک از عمق 0-30 و 30-60 سانتی متری تهیه و برای تعیین درصد رطوبت در نقطه F.C ، درصد رطوبت در نقطه PWP و وزن مخصوص ظاهری خاک به آزمایشگاه منتقل و آنالیزهای لازم صورت گرفت - جدول . - 2 ابعاد کرت های اصلی - 11×15 - متر و ابعاد کرت های فرعی - 4×15 - متر، 5 عدد فارو به طول 15 متر و با عرض پشته 50 سانتی متر و فاصله بین کرت های فرعی یک متر در نظر گرفته شد . عرض و عمق فاروها بین بطور متوسط 30 سانتی متر و میزان بذر مورد استفاده 12 کیلوگرم در هکتار لحاظ گردید میزان شوری خاک در اعماق 0 - 20 و 20 - 40 قبل از آبیاری و نیز در سه مرحله - پایان پنجه و ابتدای ساقه دهی ، مرحله گلدهی و مرحله پر شدن دانه با نمونه برداری از خاک و با انتقال به آزمایشگاه اندازه گیری گردید . میزان رطوبت خاک نیز در اعماق مذکور و در هر یک از مراحل رشدی ذکر شده با نصب acces tube - - یک متری و با استفاده از پروب - - T3 دستگاه رطوبت سنج TDR اندازه گیری گردید . همچنین در هر یک از مراحل رشدی ذکر شده نمونه برداری از ریشه و اندامهای هوائی جهت تعیین وزن ریشه ، وزن خشک اندام هوائی و میزان ازت صورت گرفت. میزان آب ورودی به هر یک از تیمارها با استفاده از کنتور حجمی نصب شده در پشت تانکر آبرسان که توسط تراکتور حمل می گردید اندازه گیری و کیفیت آب آبیاری مصرف شده مطابق جدول - 1 - بوده است، تجزیه و تحلیل آماری داده ها با استفاده از نرم افزارهای MSTATC و SPSS انجام گردید.
جدول - - 1 - نتایج تجزیه آب آبیاری مورد استفاده در آزمایش
جدول - - 2 - میانگین نتایج تجزیه شیمیایی و فیزیکی خاک قبل از اجرای آزمایش .3نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که رژیم آبیاری بر تغیرات غلظت ازت در اندام هوایی سورگوم در سطح آماری 5 درصد و روش های آبیاری، مرحله نمونه برداری از اندام هوایی و نیز اثرات متقابل رژیم آبیاری در روشهای آبیاری، آبیاری در مرحله نمونه برداری اندام هوایی، روش های آبیاری در مراحل نمونه برداری بر تغییرات غلظت ازت در سطح آماری یک درصد معنی دار گردیده اند. بیشترین میزان جذب ازت دراندام هوایی سورگوم در دور آبیاری 80 میلیمتر تبخیر تجمعی از طشتک کلاس A به میزان 2/343 درصد بدست آمده که با مقدار جذب ازت در دور آبیاری 130 میلیمتر در یک گروه قرار گرفته و با افزایش دور آبیاری تا 180 میلیمتر تبخیر و کاهش میزان رطوبت قابل دسترس خاک این مقدار به کمترین حد یعنی 2/272 درصد تنزل پیدا نموده است. - جدول - 4 کاهش جذب ازت با کاهش میزان رطوبت خاک در بررسی های 3] و 10 و[6 نیز گزارش گردیده است همچنین پهلوان [1] نیز در بررسی تغییرات غلظت عناصر غذایی در اندام هوایی گندم تحت تأثیر رژیم های آبیاری موضوع افزایش غلظت ازت در اندام هوایی گندم را در دور آبیاری با تناوب کمتر 80 - میلیمتر تبخیر از طشتک کلاس - A گزارش نمود. جذب ازت در اندام هوایی سورگوم دانه ای در روش آبیاری جویچه ای یکدرمیان ثابت با الگوی کشت تک خطی به میزان 2/399 درصد بیشتر از سایر تیمارها بوده که از نظر آماری با روش آبیاری جویچه ای یکدرمیان، تناوب با
جدول - - 3 - جدول تجزیه واریانس تغییرات غلظت ازت
جدول - - 4 - مقایسه میانگین غلظت ازت در اندام هوایی سورگوم دانه ای در رژیم های آبیاری
الگوی کاشت تک خطی و روش آبیاری به صورت کرت های مسطح در یک گروه آماری قرار گرفته اند. کمترین میزان غلظت ازت در اندام هوایی سورگوم نیز در روش های آبیاری جویچه ای یکدرمیان متناوب با الگوی کاشت دو خطی به میزان 2/217 در صد حاصل گردید که از نظر آماری با روش های آبیاری کامل جویچه ها با الگوی کاشت دو خطی و روش آبیاری کامل جویچه ها با الگوی کاشت تک خطی در یک گروه آماری قرار دارد.
