بخشی از مقاله
چکیده:
محدودیت منابع آب و خاک از یک سو و ضرورت تحقق پذیری آرمان خودکفایی محصولات اساسی از سوی دیگر، موجبات بهره برداری بهینه از منابع آب و خاک موجود در سطح کشور را امری اجتناب ناپذیر می سازد. با هدف بررسی اثر آبیاری جویچه ای یک در میان روی راندمان کاربرد، حجم مصرف آب، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی، با پنج تیمار و در سه تکرار که تیمارها شامل: w0 - آبیاری معمول، تیمار شاهد - ، w1 - آبیاری جویچه ای یک در میان متغیر در مرحله رشد رویشی - ، w2 - آبیاری جویچه ای یک در میان متغیر در مرحله میانی رشد - ، w3 - آبیاری جویچه ای یک در میان متغیر در مرحله نهایی رشد - و w4 - آبیاری جویچه ای یک در میان متغیر در تمام مراحل رشد - بودند، اجرا شد.
نتایج نشان داد که راندمان کاربرد آب در مزرعه در آبیاریهای مختلف در هر پنج تیمار آزمایشی ثابت نبوده بطوری که در تیمار آبیاری معمول - شاهد - از 44-58 درصد - بطور متوسط 51درصد - و در تیمارهای آبیاری جویچه ای یک در میان متغیر از 79-83 - بطور متوسط 81درصد - متغیر بوده است. در مجموع روش آبیاری جویچه ای یک در میان متغیر دارای کمترین حجم آب مصرفی، بالاترین راندمان کاربرد آب می باشد.
مقدمه
سطح زیر کشت ذرت دانه ای در استان خوزستان بالغ بر 79000 هکتار با متوسط عملکرد 6/5 تن در هکتار بوده که این میزان در سال های آینده نیز افزایش خواهد یافت . آبیاری شیاری یکی از روش های آبیاری معمول شناخته شده برای تمام کشاورزان بوده و به علت سادگی و آشنایی کشاورزان منطقه ، بهترین شیوه آبیاری ذرت به شمار می رود. تعیین میزان واقعی آب مصرفی برای یک دوره رشد ذرت و ارائه راه کاری در مدیریت آب جهت صرفه جویی در مصرف آن برای افزایش سطح زیر کشت این گیاه همراه با معرفی بهترین روش آبیاری به منظور افزایش تولید در واحد سطح از طریق افزایش راندمان مصرف آب از ضروریات است. با توجه به اینکه خاک منطقه مورد مطالعه عمدتاً نیمه سنگین بوده و میزان رسو سیلت آن عموماً زیاد می باشد. لذا به منظور جلوگیری از ماندابی طولانی مدت آب در سطح خاک ، آبیاری یک در میان جویچه ها در این نوع خاک ها لازم به نظر می رسد.
کانگ و همکاران - - 2000 سه روش آبیاری یک در میان ثابت ، یک در میان متغیر و معمولی را در آبیاری جویچه ای روی ذرت در مناطق خشک مورد بررسی قرار داده و گزارش نمودند که در آبیاری یک در میان متغیر با کاهش 50 درصد آب مصرفی، محصول کاهش نیافته ولی در آبیاری کامل جویچه ها و یک در میان ثابت جویچه ها ، محصول کاهش یافته است
رفیعی و شاه کرمی - 2010 - نیز با اعمال سه تیمار آبیاری یک در میان ثابت ، متغیر و معمولی جویچه ای مشاهده نمودند که تاثیر معنی داری بین تیمارها به وجود نیامده است . ولی با اعمال آبیاری یک در میان ثابت و متغیر به ترتیب 26/2 و 23 درصد کاهش آب آبیاری و 11 و13/6 درصد کاهش عملکرد ایجاد شده و آبیاری یک در میان ثابت بالاترین راندمان مصرف آب را داشته است . - 3 - معروف پور - 1376 - در ارزیابی راندمان های آبیاری در مزارع کشت و صنعت نیشکر هفت تپه راندمان کاربرد آب را در دو مزرعه بطور متوسط 69 و 52 درصد برآورد کرده است
نتایج آزمایشات ملوحی و همکاران - 1385 - نشان داد که راندمان کاربرد آب در مزرعه در آبیاری های مختلف ثابت نبوده بطوریکه در جویچه های بازسازی نشده از 43 درصد در ابتدای فصل رشد تا 63 درصد در انتهای فصل رشد و در جویچه های بازسازی شده از 48 درصد در ابتدای فصل رشد تا 75 درصد در انتهای فصل رشد متغیر بوده است .
راین و دالتون - 2003 - در تحقیقاتی که بر روی مزارع پنبه کشور استرالیا انجام دادند به این نتیجه رسیدند که، راندمان های آبیاری از 50 الی 90 درصد بوده و به طور تصادفی 30 الی 85 درصد در طول فصل ایجاد می شود که این ناشی از کم کردن میزان تلفات عمقی از مزارع تحت آبیاری پنبه مشاهده می شود - . - 3 توماس - 2003 - نشان داد که راندمان کاربرد آب در سیستم های آبیاری سطحی اصلاح شده 45 الی 60 درصد است . مدیریت دقیق کنترل در توزیع آب و استفاده مجدد از رواناب موجب ارتقاء راندمان آبیاری تا 70 الی 85 درصد می شود
مواد وروش ها
این طرح در یکی از مزارع دهستان میاناب از توابع شهرستان شوشتر که بخشی از اراضی آبخور نهر داریون می باشند بر روی رقم ذرت نوع 704 که بخوبی با شرایط استان خوزستان سازگار شد اجراشده است. نحوه اجرای طرح در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و در پنج تیمار و سه تکرار و به شرح تیمارهای ذیل انجام شد:
-1 آبیاری به روش معمول - شاهد -
-2 آبیاری یک در میان متغیر در مرحله توسعه رشد
-3 آبیاری یک در میان متغیر در مرحله میانی رشد
-4 آبیاری یک در میان متغیر در مرحله نهایی رشد
-5 آبیاری یک در میان متغیر در تمام مراحل رشد
جهت اطمینان بیشتر از یکنواختی خاک در مزرعه، در سه عمق 0-33 ، 33-66 ، 66-100 سانتیمتری نمونه های دست خورده جهت تعیین بافت خاک، ظرفیت زراعی، درصد گچ ، ماده آلی ، اسیدیته خاک، و نمونه های دست نخورده جهت تعیین جرم مخصوص ظاهری خاک تهیه شد. دورآبیاری برمبنای میزان تبخیر از تشتک تبخیر اعمال گردید به اینصورت که پس از 70میلیمتر تبخیر ازتشتک تبخیر آبیاری صورت گرفت .آبیاری بصورت نشتی و توسط اسپایل که کلیه جویچه ها انتها بسته بودند انجام گردید.
زمان قطع آبیاری بدین صورت بود که در تیمار شاهد - آبیاری معمول مزارع - هر زمان که آب به انتهای کلیه جویچه ها می رسید آبیاری متوقف می شد ولی در تیمارهای آبیاری یک در میان متغیر، جهت فرصت نفوذ در جویچه های کنار جویچه های آبیاری شده، 15-30دقیقه پس از رسیدن آب به انتهای جویچه ها و زمانیکه محیط خیس شده جویچه به بیش از 80 درصد محیط کل جویچه می رسید، آبیاری متوقف می شد.
نمونه های رطوبتی خاک، در ابتدا، وسط و انتهای جویچه های آزمایشی - در تکرار دوم - و در سه عمق 0-33، 33-66، 66-100 سانتیمتری تهیه شد. نمونه های رطوبتی را در قوطیهای آلومینیومی قرار داده و به آزمایشگاه منتقل و آنها را داخل آون و در دمای 105 C قرار داده تا خشک شود، آنگاه وزن خشک را به دست آورده و از رابطه زیر مقدار درصد رطوبت وزنی را حساب می کنیم:
24-48 ساعت بعد از آبیاری، نمونه های رطوبتی به همان شیوه روز قبل از آبیاری تهیه شد. از اختلاف رطوبت قبل و بعد از آبیاری، میزان رطوبت ذخیره شده در منطقه ریشه، تعیین می گردد.
عمق معادل رطوبت خاک - dn - در عمق ریشه از رابطه زیر به دست می آید:
بطوریکه : = درصد رطوبت در عمق D ، = b جرم مخصوص ظاهری خاک ، = Dr z عمق خاک - سانتیمتر -
جهت تعیین زمان شروع آبیاری، خشکی خاک منطقه ریشه ملاک عمل قرار می گیرد. بدین صورت که کمبود رطوبت واقعی خاک با کمبود رطوبت مجاز خاک مقایسه می شود. اگر کمبود رطوبت واقعی خاک مساوی یا کمتر از کمبود رطوبت مجاز خاک باشد، آنگاه زمان آبیاری فرا می رسد. برای تعیین کمبود رطوبت مجاز خاک از رابطه زیر استفاده می گردد:
بطوریکه: = FC رطوبت وزنی نقطه ظرفیت زراعی خاک - اعشاری - ،= PWP رطوبت وزنی نقطه پژمردگی خاک = Dr z عمق ریشه - سانتیمتر - ، = جرم مخصوص ظاهری خاک
= MAD حداکثر تخلیه مجاز یا کمبود مجاز رطوبتی است که به نوع گیاه و مرحله رشد بستگی دارد
بطور کلی زارعین برای جلوگیری از کاهش محصول در محدوده آب سهل الوصول مزرعه را آبیاری می کند. که آن را حداکثر تخلیه مجاز - MAD - می نامند.
