بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از پژوهش حاضر، بررسی تأثیر آموزش مدیریت استرس بر بهداشت روان زنان شاغل شهرستان دامغان بود. طرح کلی پژوهش یک طرح نیمه آزمایشی با پیش آزمون- پس آزمون به همراه گروه کنترل بود. روش نمونه گیری نیز به صورت در دسترس بود و تعداد نمونه های انتخاب شده نیز به منظور انجام این پژوهش، 30 نفر بودند. گردآوری داده ها به وسیله پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ انجام شد. تجزیه و تحلیل داده ها نیز با استفاده از نرم افزار آماری SPSS و با آزمون تحلیل کواریانس انجام گردید. تجزیه و تحلیل داده ها پس از اجرای آموزش مدیریت استرس نشان داد، تفاوت معناداری بین میانگین نمرات پیش آزمون و پسآزمون گروه آزمایش، پس از کنترل تفاوت های اولیه در پیشآزمون در میزان بهداشت روانی وجود دارد . - P<0/001 - به عبارت دیگر، آموزش مدیریت استرس بر افزایش بهداشت روانی زنان شاغل تأثیرگذار می باشد. با توجه به نتایج این تحقیق، متخصصان بالینی می توانند از برنامه آموزشی مدیریت استرس در کار با زنان شاغلی که دچار اختلالات روانشناختی هستند استفاده نمایند.
کلمات کلیدی: آموزش مدیریت استرس، بهداشت روان، زنان، شغل
مقدمه:
بسیاری از افراد گمان می کنند که آن چه سلامت آن ها را تأمین می کندصرفاً رعایت نکات بهداشتی و بهره مندی از تغذیه غنی و سرشار از مواد مورد نیاز بدن است؛ علاوه بر آن می دانند که عوامل وراثتی نیز می تواند در این میان مؤثر باشد. لیکن با یک نگاه دقیق به وضعیت جامعه و واقعیت های موجود در آن در می یابیم که عوامل اجتماعی- اقتصادی نیز تأثیراتی به مراتب بالا بر سلامت دارند. یکی از جنبه های اثرگذار اجتماعی مؤثر بر سلامت افراد، حرفه و شغل می باشد که پرداختن به آن حائز اهمیت بوده و جای بحث دارد. همان طور که می دانیم عوامل شغلی تأثیر گذار بر سلامت می تواند باعث بروز خستگی های شغلی فرد شاغل گشته و این به نوبه خود باعث تأثیرات منفی به سزایی در سایر زمینه های زندگی اعم از اجتماعی، فردی و خانوادگی گردد. اگرچه کار، یک منبع مهم برای امرار معاش است و همچنین موجب احراز موقعیت های اجتماعی می شود، در عین حال خستگی و آسیب های آن نیز می توانند موجب تحلیل بردن قوای جسمانی و روانی افراد گردد؛ زیرا محیط کار از محرک های فیزیکی، روانی و اجتماعی تشکیل شده است که هر کدام از این عوامل می تواند باعث کاهش سلامت روان فرد شاغل شوند - آیلو1، . - 2010
در این رابطه مقوله سلامت زنان به عنوان نیمی از جمعیت، که می تواند به عنوان نیرویی فعال، تأثیر مستقیمی در پیشرفت و توسعه یک کشور داشته باشند و در چنین شرایطی کنار گذاردن آنان در جامعه حاصلی جز عقب ماندگی ندارد؛ توجه بیشتری را می طلبد، زیرا اگر کودکان آینده سازان جامعه هستند، زنان پرورش دهنده آن ها بوده و در واقع این زنان هستند که آینده را می سازند، بنابراین آینده سالم در گرو سلامتی زنان است - حدادی و همکاران، . - 1390
یکی از معضلات اساسی که در طی چند دهه اخیر به دنبال تحولات جوامع و روی آوردن به زندگی مدرن، انسان ها،مخصوصاً زنان شاغل را در معرض خطر قرار داده است پدیده استرس است. استرس جزء لاینفک زندگی امروزی است و اگر در محیط کاری و در ارتباط با عوامل محیط کاری و یا به دنبال تغییر در فعالیت های کاری همچون فن آوری جدید یا تغییر اهداف، به وجود آید بیانگر استرس شغلی است. فرآیند پیچیده استرس شغلی، پیامدهای متعدد جبران ناپذیری دارد - ساندیپ1، . - 2010
استرس شغلی می تواند با مشکلات متعدد روانشناختی - اضطراب، افسردگی، خستگی عصبی، تحریک پذیری، بی تفاوتی، پرخاشگری، تخلیه ناگهانی عاطفی، پرخوری، رفتار تکانشی، خنده عصبی، ناتوانی در تصمیم گیری، تمرکز ضعیف، توجه کم، وقفه های ذهنی و حساسیت نسبت به انتقاد - ، جسمانی - سردردهای میگرنی، افزایش ضربان قلب و فشار خون، بیماری های قلبی- عروقی، دردهای اسکلتی- عضلانی، اختلالات ریوی و گوارشی، بیماری های کلیوی و آرتریت روماتوئید - و سازمانی - غیبت کاری، جابجایی، تولید پایین، بیگانه شدن با همکاران، عدم رضایت شغلی، کاهش تعهد و وفاداری به سازمان و افت عملکرد شغلی و کیفیت کار - همراه باشد - آزمان2، 2010؛ جنیفر3، . - 2006
با توجه به اینکه استرس، جزء جدانشدنی زندگی بشر است، برنامه هایی برای مقابله مؤثر با استرس و مهار استرس وجود دارد که به آن مدیریت استرس گفته می شود - آنتونی و همکاران، 2007؛ ترجمه آل محمد و همکاران، . - 1388 درمان مدیریت استرس به شیوه شناختی رفتاری، به خانواد ای از درمانهای مدیریت استرس گفته می شود که بر رویکرد شناختی-رفتاری متمرکز است. مدیریت استرس به توانایی، برای کاهش استرس و سازگاری مناسب با موقعیت های استرس آور تلقی می شود. این مداخله مرکب از عناصری از قبیل افزایش آگاهی در مورد استرس، آموزش تن آرامی، شناسایی افکار ناکارآمد، بازسازی شناختی، آموزش حل مساله، آموزش مهارتهای ابراز وجود، مدیریت خشم و مدیریت زمان میباشد - لیندن 4، . - 2005 در پژوهش لوپز5 و همکاران - 2010 - آموزش مهارت مدیریت استرس، تأثیر بیشتری روی نمرات بهداشت روانی نسبت به آموزش های روانی داشته است. نتایج بالینی اثربخشی مهارت مدیریت استرس شناختی- رفتاری برگر6 و همکاران - 2008 - نشان داد که این آموزش، اثرات ماندگاری در کیفیت زندگی و بهداشت روان افراد آلوده به اچ آی وی مثبت دارد. پندو7 و همکاران - 2013 - دریافتند که مهارت مدیریت استرس شناختی- رفتاری تأثیر قابل توجهی بر بهداشت روانی افراد دارد. نادری و همکاران - 1390 - در پژوهشی نشان دادند که آموزش مهارت مدیریت استرس، میزان کیفیت زندگی و دو بعد ارتباطات اجتماعی و ادراک محیط زندگی را در زنان شاغل افزایش می دهد. به عبارت دیگر، افراد موفق با مهارت حل مساله و مقابله با استرس، از کیفیت زندگی و ارتباطات اجتماعی و ادراک محیط زندگی بهتری برخودار هستند.
در دهه اخیر موضوع استرس و آثار آن در سازمان ها مورد توجه بسیار واقع گردیده است؛ چرا که استرس اثرات فراوانی بر عملکرد و فعالیت های اعضای سازمان دارد. مدیران، کارکنان و ارباب رجوع سازمان تحت تاثیر فشارهای عصبی دچار حالات روانی خاصی می شوند و دست به اعمالی می زنند کهمستقیماً در بازدهی سازمان منعکس می گردد. فشارهای عصبی دارای آثار جسمانی نیز هست و از این طریق هم به سازمان لطمات شدیدی می آورد. استرس های حاد نیروی انسانی سازمان را هم ضایع می کند و هدف سازمان را دستخوش تزلزل می سازد - الوانی، . - 1389 همچنین، نمی توان استرسی که مربوط به شغل این زنان وجود دارد را جدا از زندگی و تجربیات روزانه ی آنان دانست. بنابراین استرس تمام جوانب زندگی فرد را در برخواهد گرفت که در نتیجه استرس بالقوه ناشی از کار بر زندگی افراد تأثیر مستقیم دارد و برای کنترل نتایج این استرس ها بر زندگی افراد، باید از روش های مدیریت استرس استفاده کرد. لذا هدف از تحقیق حاضر، بررسی تأثیر آموزش مدیریت استرس بر بهداشت روان زنان شاغل در شهرستان دامغان است. که در پی آن فرضیاتی به صورت زیر مطرح و مورد بررسی قرار گرفته است:
آموزش مدیریت استرس بر نشانه های جسمانی زنان شاغل تأثیرگذار است.
آموزش مدیریت استرس بر اضطراب و بی خوابی زنان شاغل تأثیرگذار است. آموزش مدیریت استرس بر اختلال در عملکرد اجتماعی زنان شاغل تأثیرگذار است. آموزش مدیریت استرس بر افسردگی زنان شاغل تأثیرگذار است.
مواد و روش کار:
پژوهش حاضر از نوع هدف کاربردی و طرح آن از نوع پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه زنان شاغل در دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان در سال 1394-95 می باشد. با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس و طبق جدول مورگان، 100 نفر انتخاب و آزمون سلامت عمومی گلدبرگ بر روی آن ها اجرا شد و افرادی که از بهداشت روانی پایینی رنج می بردند، 30 نفر را به صورت تصادفی انتخاب کردیم. ملاک های ورود آزمودنی ها به پژوهش عبارتند از: -1 محدوده سنی 25 الی 45 سال، -2 عدم ابتلا به بیماری های قلبی، ریوی، کلیوی و کبدی - در مجموع بیماری های جسمانی - ، -5 آزمودنی های زن -6 تمایل شرکت در پژوهش - به صورت داوطلبانه - . همچنین، ملاک های خروج از پژوهش عبارتند از: -1 ابتلا به بیماری های قلبی، ریوی، کلیوی و کبدی، -2 آزمودنی های مرد، -3 وجود مشکلات روانپزشکی شدید و -4 سابقه هر گونه درمان به نوعی که با آموزش مدیریت استرس مرتبط باشد. در این پژوهش از دو شیوه ی گردآوری داده ها استفاده شد. یکی از این شیوه ها، روش کتابخانه ای و دیگر شیوه، روش زمینه ای بود. ابزار مورد استفاده در روش زمینه ای پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ بود.
پرسشنامه سلامت عمومی : - GHQ-28 - این پرسشنامه، شناختهترین آزمون غربالگری است که توسط گلدبرگ - 1989 - 1 برای تفکیک افراد مبتلا به اختلالات روانی از جمعیت مراجعهکننده به مراکز پزشکی عمومی ساخته شده است. سؤالات در یک طیف
چهار درجهیا - اصلاً، در حد معمول، بیشتر از حد معمول، همیشه - به روش لیکرت درجهبندی شده است که سؤالات از راست به چپ از 1 تا 4 نمرهگذاری میشود. در کل نمرات پایین نشاندهنده ی بهداشت روان و نمرات بالا حاکی از فقدان بهداشت روانی است. این پرسشنامه، چهار مقیاس فرعی را در بر میگیرد که بدین شرح است: الف - نشانههای جسمانی - بدنی - ، ب - علائم اضطراب، ج - اختلال در عملکرد اجتماعی د - علائم افسردگی. نمرات بین 14 تا 21 در هر مقیاس، وخامت وضع آزمودنی در آن عامل را نشان میدهد. مرور مطالعات انجامگرفته در کشورهای مختلف جهان در زمینه اعتباریابی فرم های 12، 28 و 60 سؤالی پرسشنامه سلامت عمومی دلالت بر روایی و پایایی بالای آزمون را داشته است - نوربالا و همکاران، . - 1387 ویلکینسون2 و رنزولی 1989 - ؛ به نقل از سپهرمنش و همکاران، - 1387 روی 43 پژوهش که این ابزار را بهکاربرده بودند فراتحلیل انجام دادند و به حساسیت 0/84 و ویژگی 0/84 دست یافتند. مطالعات اندکی در زمینه اعتباریابی پرسشنامه سلامت عمومی در ایران انجام گرفته
