بخشی از مقاله
چکیده
آپومیکسی - نامیزیدن - پدیدهای است که به فراوانی در سلسله گیاهی رخ میدهد و در بیش از 300 جنس از نهاندانگان مشاهدهشده است. به این منظور مطالعهای در بین ژنوتیپهای انتخابی در شهرستان خلخال از استان اردبیل انجام شد. در این بررسی صفات مختلف در طی یک سال بر روی ژنوتیپهای مختلف مورد ارزیابی قرار گرفت و میانگین دادهها مقایسه گردید. ژنوتیپهای مورد مطالعه برحسب دادههای کمی مورد تجزیه خوشهای قرار گرفتند و تجزیه واریانس یکطرفه دادهها، اختلاف معنیداری را در بین ژنوتیپها، برای کلیه صفات نشان داد. مقایسه میانگین ژنوتیپهای مختلف با استفاده از آزمون چند دامنه دانکن انجام شد. سپس در ارتباط با صفات کمی، تجزیه به مؤلفههای اصلی با استفاده از ماتریس شباهت، براساس ضریب همبستگی بر روی دادهها انجام شد. بررسی پدیده آپومیکسی نشان داد که درصد میوههای تشکیلشده با روش ایزولاسیون گل ماده با پاکت کاغذی، از 5 درصد تا 25 درصد در بین ژنوتیپهای انتخابی متغیر است. بیشترین میزان تشکیل میوه آپومیکسی در درخت 2A مشاهده گردید. درختانی که بیشترین میزان تولید میوه آپومیکسی را نشان دادند بیشترین ریزش میوههای ایزولهشده را در مراحل اولیه و ثبت اولین ریزش داشتند.
مقدمه
گردو - Juglans regia L. - یکی از گونههای مهم درختان میوه محسوب میگردد. این گونه ، هم از نظر تولید میوه خوراکی و هم از نظر چوب با ارزش در بسیاری از کشورها مورد توجه میباشد آپومیکسی پدیدهای است که طی آن بذر به طریق تولیدمثل غیرجنسی و جنین بدون اتحاد گامت نر و سلول تخم حاصل میشود و بهعنوان یک قاعده کلی جنین درنتیجه تقسیم میتوزی در هسته یک سلول رویشی تخمدان به وجود میآید و گامت نر با این هسته ترکیب نمیشود - کاشی و وحدتی،. - 1371 معمولاً نهالهای حاصل از بذور نامیزه ازنظر ژنتیکی یکنواخت و مشابه والد مادری خود هستند. درنتیجه میتوان از این پدیده بهعنوان روشی برای تکثیر رویشی گیاهان استفاده کرد - کاشی و وحدتی،. - 1371 پدیده آپومیکسی قابلانتقال از راه بذر نیز بوده و این صنعت مخصوصاً برای مناطقی که دارای زمستانهای خیلی سرد و دارای سرماهای بهاره میباشند از صفات مطلوب درخت گردو به شمار میرود - ایمانی، . - 1383 در بعضی از ارقام گردو 80 -90 درصد میوهها از طریق آپومیکسی به وجود میآیند و ارقامی از گردو که درصد بالایی از آپومیکسی دارند نیازی به ارقام گرده دهنده ندارند و در هر شرایطی میوه کافی تولید میکنند. این امر نشان میدهد که صفت آپومیکسی در گردو از اهمیت زیادی برخوردار است - اسکندری،. - 1382 یکی از راهحلهای از بین بردن مشکل دیکوگامی در گردو این است که دو رقم پروتاندر و پروتوژن باهم کاشته شود که گلدهی آنها نیز همزمان باشد
شاندرل - 1954 - 1 برای اولین بار پدیده آپومیکسی را در ارقام گردوی آلمانی مشاهده کرد او پس از ده سال مطالعه بر روی آپومیکسی به این نتیجه رسید که بین تولید منظم و خوب یک رقم در سالهای مختلف و تمایل آن برای تشکیل جنین آپومیکسی رابطهای وجود دارد همچنین وی در سال 1964 در گلهای ایزولهشده ارقام زیادی از گردو میانگین چندساله تشکیل میوه آپومیکسی را %18/5 گزارش کرد - اسکندری،. - a1382
سعد اله اسکندری - 1379 - به مدت سه سال بامطالعه بر روی 4 ژنو تیپ گردو به این نتایج رسید که با روش ایزوله کردن گلهای ماده با کاغذ روغنی درصد تشکیل میوه در مدت دو سال 14 تا %43 و درروش قطع کلاله درصد تشکیل میوه 7 تا %29 بود - احمدی پور و صالحی،. - 1382
قوامالدین اسدیان و همکاران - 2005 - بامطالعه 40 واریته گردو در شرایط آبوهوایی مدیترانه که از کشورهای مختلف گردآوریشده بود به این نتایج رسیدند که بیشترین میزان درصد تشکیل میوه آپومیکسی در واریته Molotai کشور مجارستان و کمترین درصد در واریته Gies از کشور آلمان مشاهده شد - اسکندری،. - 1382b
دومان او غلو2و همکاران - 2005 - بامطالعه سهساله بر روی 10 ژنو تیپ گردوی ترکیه به این نتایج رسیدند: میزان تشکیل میوه آپومیکسی در 5 ژنو تیپ 0/5 تا %1/5 درصد در سال اول مطالعه بود در سال دوم بیشترین درصد تشکیل میوه آپومیکسی بر روی یکی از ژنوتیپها به میزان %6/4 با گردهافشانی دانه گرده سیب زرد لبنانی مشاهده شد. دانه گرده سیب بر روی 4 ژنو تیپ دیگر اثر تحریک تولید میوه آپومیکسی را نداشت - امیر قاسمی،. - 1385
اهداف دنبال شده در این تحقیق: با توجه به اینکه اکثر درختان گردوی کشور به جهت مشکلات موجود در روشهای تکثیر غیرجنسی این گیاه - پیوند، قلمه و ریز ازدیادی - از طریق بذور جنسی تکثیر میشوند این روش تکثیر منجر به تفرق صفات میگردد لذا پیدا کردن انواعی از نامیزیدن در ژنوتیپهای مرغوب کشور که منجر به تفرق صفات و تنوع ژنتیکی نگردد بسیار باارزش بوده و تا حدودی راه را بر روی تولید محصول یکنواخت هموار میسازد. از طرف دیگر گاهی سرمای دیررس بهاره در برخی از مناطق کشور سبب صدمه زدن به گلهای نر و ماده گردو شده و در نتیجه باعث پایین آمدن میزان محصول تولیدی در اثر اختلال در گردهافشانی و عدم تشکیل بذر میشود که در این مورد نیز در صورت استفاده از ارقام نامیزه امکان تشکیل میوه در این سالها فراهم میشود. تعیین میزان آپومیکسی در بین ژنوتیپهای انتخابی در شهرستان خلخال. تعیین رابطه همبستگی بین صفات.
مواد و روشها
این تحقیق در سه روستای کزج، هشجین، ارسون از شهرستان خلخال که در جنوب استان اردبیل - بین 41 - 37 درجه عرض شمالی و 48 - 39 درجه طول شرقی - قرارگرفتهاند،انجام شد. مناطق مورد مطالعه بر اساس تراکم جمعیت ژنوتیپهای گردو در شهرستان انتخاب شدند. در این تحقیق 26 ژنوتیپ گردو از بین جمعیت گیاهی گردوی محلی موجود شهرستان، انتخاب و به مدت 2 سال متوالی موردبررسی و مطالعه قرار گرفتند. شمارههای هر ژنوتیپ در هر مکان بر روی درخت نوشته شد و ژنوتیپها با حروف اول هر روستا و شماره مختص خود در روستا به شرح ذیل مشخص شدند - ارسون - - Ar - کزج - - K - هشجین . - - H - همه درختان در سن بلوغ و باردهی بودند. از آنجائی که دوره برگدهی و گلدهی کوتاهمدت بود و تعداد زیاد ژنوتیپهای مورد بررسی که با فاصله زیاد مکانی از همدیگر قرار داشتند، طوری برنامهریزی شد که طی چند روز تمام درختان بررسی شدند. طرح آزمایشی مورداستفاده، استفاده از روش تجزیه یکطرفه دادههاست1 که هر ژنو تیپ یک تیمار بهحساب آمده و صفاتی که بر روی هر ژنوتیپ بهصورت مقایسهای با ژنو تیپهای دیگر مطالعه و بررسی شد، بهعنوان تکرار آزمایشی محسوب گردید. در این تحقیق، برای بررسی صفات میوه حاصله از آپومیکسی از چهار جهت جغرافیایی روی درختان نمونهبرداری صورت گرفت.
از هر درخت 20 میوه بهطور تصادفی انتخاب شد. صفات مورد ارزیابی شامل اندازه میوه - طول، عرض، ضخامت یا قطر - ، ضخامت پوست سخت میوه، وزن میوه بودند. در اندازه گیری ضخامت پوست سخت، اندازهگیری در نزدیکی وسط پوست انجام میگیرد. وزن میوه باپوست سخت پس از خشک شدن توسط ترازوی حساس اندازهگیری شد. اندازهگیریهای طول، عرض و ضخامت میوه با کولیس دیجیتال انجام گرفت
ارزشگذاری صفات و بررسی آماری
در مورد صفات کمی طبقهبندی صفات موردنظر با شمارههای فردی انجام شد. صفات کمی در ژنو تیپها مطالعه، جمعآوری و ثبت شد.محاسبات آماری با تجزیه واریانس دادهها، مقایسه میانگینهای صفات موردمطالعه و تعیین همبستگی آنها انجام گرفت.
نتایج و بحث تجزیه واریانس یکطرفه صفات
نتایج تجزیه واریانس یکطرفه صفات میوه نشان داد - جدول - 1 که تنها از نظر صفات ضخامت پوسته سخت و ضخامت تیغه میانی اختلاف معنیدار در سطح احتمال %5 بین گروههای مورد ارزیابی وجود دارد. مقایسه میانگین این دو صفت در جدول 2 نشان داده شده است. مقایسات میانگین نشان داد که ازنظر صفت ضخامت پوسته سخت، مکان 2 با میانگین - 1/83واحد - بالاترین مقدار را به خود اختصاص داد و به همراه مکان شماره 1 در کلاس a قرار گرفتند. همچنین مکان 3 با میانگین - 1/39واحد - کمترین مقدار را به خود اختصاص داد و در کلاس b قرار گرفت. از نظر صفت ضخامت تیغه میانی مکان شماره 2 با میانگین 3/63 - واحد - بیشترین مقدار را به خود اختصاص داد و در کلاس a قرار گرفت و مکانهای3 و 1 به ترتیب با میانگینهای 2/74 و - 2/95واحد - کمترین مقدار را به خود اختصاص دادند و در کلاس b قرار گرفتند.
جدول -1 تجزیه واریانس صفات مورد مطالعه
جدول -2مقایسه میانگین به روش دانکن در سطح احتمال 5 درصد
