بخشی از مقاله
چکیده
ارتفاع یکی از مؤلفههای اساسی در تشکیل و تکامل خاک هست و با تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم خود بر تشکیل و تکامل خاک مؤثر است. ازاینرو، در این مطالعه بهمنظور بررسی تأثیر ارتفاع بر روی برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک تعداد 30 نمونه خاک از مراتع گرادیان ارتفاعی قزل اوزن-آقداغ شهرستان خلخال جمع آوری و برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک شامل توزیع ذرات - درصد شن، رس و سیلت - ، اسیدیته، هدایت الکتریکی و کربنات کلسیم معادل مورد آزمایش و تجزیهوتحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد ارتفاع بر پارامترهای درصد شن، درصد رس، درصد شن، اسیدیته، هدایت الکتریکی و کربنات کلسیم معادل اثر معنیداری دارد 0/01 - . - P< درصد شن بیشترین همبستگی مثبت - 0/64 - و پارامتر درصد سیلت، بیشترین همبستگی منفی - -0/63 - را با ارتفاع از سطح دریا داراست.
کلمات کلیدی: ارتفاع، اردبیل، خاک، گرادیان ارتفاعی
.1 مقدمه
یکی از مطالعات پایه در بخش منابع طبیعی، مطالعه خصوصیات فزیکی و شیمیایی خاک و تهیه نقشه خاک است. دانستن محدودیت ها و قابلیتهای خاک یکی از موارد ضروری در مدیریت منابع طبیعی است .[1] در مدیریت مراتع نیز برای تعیین شایستگی چرای دام از خصوصیات خاک استفاده میشود .[2] بیشتر خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک تحت تأثیر عواملی مانند گیاهان، انسان ها، اقلیم و شرایط توپوگرافی قرارگرفته و دچار تغییر می شوند. وضعیت خاک را میتوان با بررسی تغییر خصوصیات آن، که ممکن است ناشی از تأثیر متقابل خصوصیات خاک و عوامل محیطی باشد تشخیص داد.[3]
ارتفاع از سطح دریا یکی از مهمترین عواملی است که در میزان و نوع بارندگی، درجه حرارت و تغییرات آن، میزان تبخیر و تعرق و شدت تشعشعات خورشیدی دخیل بوده و با تأثیر بر تشکیل و تکامل خاک، بر روی خصوصیات خاک اثر بسزایی دارد و به همین دلیل دانستن ارتفاع نقاط مختلف میتواند در شناخت خصوصیات خاک حوزه کمک کند. تأثیر پستیوبلندی در توزیع ذرات خاک، مواد آلی و مواد غذایی بهوسیله فرسایش و رسوب هست که درنتیجه آن خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در بالا و پایین شیب تغییر می کند .[4] در مطالعات مختلف نیز تأثیر ارتفاع از سطح دریا بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک موردتوجه قرارگرفته است. بهطور مثال، بروبیکر و همکاران [5] خصوصیات خاک را در ارتباط با شکل سطح زمین بررسی کرده و نتیجه گرفتند که شن، سیلت، اسیدیته، کربنات کلسیم، کلسیم و منیزیم قابلتبادل در پایین دامنه کاهش مییابد.
.2 مواد و روشها
.1-2 موقعیت منطقه مطالعاتی
این تحقیق در مراتع پروفیل ارتفاعی قزل اوزن تا آق داغ واقع در جنوب استان اردبیل - شهرستان خلخال - پس از بررسیهای میدانی و در نظر گرفتن جادههای دسترسی انجام شد. منطقه موردمطالعه با حدود 64 هزار هکتار مساحت از کوهستان آق داغ در مختصات جغرافیایی 48°20´ تا 48° 35´ طول شرقی و 37 ° 4´ تا 37° 35´ عرض شمالی قرار داشته و از طریق جاده ارتباطی، حدود 34 کیلومتر از شهر خلخال و 5 کیلومتر از جاده خلخال- هشجین فاصله دارد. پستترین نقطه منطقه موردمطالعه با ارتفاع 600 متر در ساحل رودخانه قزلاوزن و مرتفعترین بخش آن قله آق داغ با ارتفاع 3322 متر از سطح دریا میباشد - شکل. - 1
شکل.1 موقعیت سایتهای نمونهبرداری در مراتع گرادیان ارتفاعی قزلاوزن-آقداغ خلخال
.2-2 روش تحقیق
نمونهبرداری از مراتع گرادیان ارتفاعی قزلاوزن-آقداغ خلخال در سطح 5 سایت نمونهبرداری 5 - طبقه ارتفاعی - به فاصله 500 متر از یکدیگر در محدوده ارتفاعی 800 تا 3200 متری انجامگرفته است. در هر سایت سه ترانسکت 100 متری به فاصله 50 متر از یکدیگر مستقر شده و نمونه های خاک از عمق 0 تا 30 سانتیمتری از ابتدا، انتها و میانه هر ترانسکت برداشت شده است. سپس نمونههای هر ترانسکت با یکدیگر مخلوط شده و پس از هوا خشک شدن و عبور از الک 2 میلیمتری به آزمایشگاه خاک شناسی منتقل شدند. پارامترهای ادافیکی منطقه شامل: توزیع اندازه ذرات رس - Clay - ، سیلت - Silt - و شن - Sand - به روش هیدرومتری [2]، pH به روش گل اشباع و هدایت الکتریکی - EC - به روش هدایت سنجی الکتریکی در عصاره 1:1 خاک [6]،کربنات کلسیم معادل - TNV - به روش خنثی کردن با اسیدکلریدریک و تیتراسیون با سود [7] اندازه گیری شد. سپس اختلاف معنیداری خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک موردبررسی بین طبقات ارتفاعی مختلف به روش دانکن در نرمافزار SPSS ver.22مورد تجزیهوتحلیل قرارگرفته و ازنظر اختلاف معنیداری باهم مقایسه شدند.
.3-2 نتایج و بحث
نتایج آزمون همبستگی پیرسون بین پارامترهای اندازهگیری شده نشان داد که ارتفاع از سطح دریا با تمام پارامترهای فیزیکی و شیمیایی موردبررسی در سطح احتمال 1 درصد دارای همبستگی بود - شکل. - 2 پارامترهای هدایت الکتریکی و درصد شن با ارتفاع از سطح دریا دارای همبستگی مثبت و درصد رس، درصد سیلت، کربنات کلسیم معادل و اسیدیته دارای همبستگی منفی بودند. درصد شن بیشترین همبستگی مثبت - 0/64 - و پارامتر درصد سیلت، بیشترین همبستگی منفی - - 0/63 - را با ارتفاع از سطح دریا داراست. با توجه به نتایج جدول 2 تمامی پارامترهای موردبررسی بهجز کربنات کلسیم معادل با درصد سیلت و هدایت الکتریکی و نیز هدایت الکتریکی با درصد شن نسبت به یکدیگر همبستگی معنیدار در سطح احتمال 1 درصد داشتند. بیشترین همبستگی منفی بین درصد شن و درصد رس - -0/83 - و نیز درصد شن و درصد سیلت - -0/69 - وجود داشت.
جدول.2 همبستگی پیرسون بین پارامترهای اندازهگیری شده
