بخشی از مقاله
اثر پایه و رقم در تکثیر گردو (Juglans regia L.) با استفاده از پیوند هیپوکوتیل
چکیده
این آزمایش در سال 1386 با هدف بررسی اثر پایه و رقم در میزان گیرایی پیوند گردو با استفاده از پیوند هیپوکوتیل انجام شد. براي انجام آزمایش، بذرهاي حاصل از گردهافشانی آزاد رقم Serr و ژنوتیپ Z63 پس از استراتیفه شدن، در گلدان کاشته شده و در گلخانه با دماي 25˚C نگهداري شدند. سه ماه پس از شروع رشد دانهالها، پیوندك دو رقم Hartley و Chandler و دو ژنوتیپ Z63 و Z30 با روش پیوند هیپوکوتیل (سبز) بر روي آنها پیوند شد. نهالهاي پیوندي به مدت یک ماه در گلخانه با دماي 26˚C و رطوبت نسبی 90 - 95 درصد نگهداري شدند. صفات مرفولوژیکی پایهها، و درصد گیرایی پیوند در ترکیبهاي مختلف اندازهگیري شد. نتایج نشان داد که دانهالهاي رقم Serr از نظر قدرت رشد اختلاف معنیداري با دانهالهاي ژنوتیپ Z63 دارند. گیرایی پیوند ارقام بر روي پایه ) Serr با میانگین گیرایی(%65/8 بیشتر از گیرایی آنها بر روي پایه Z63 (با میانگین گیرایی( %46/7 بود. درصد گیرایی ارقام مختلف نیز تفاوت معنیداري را با یکدیگر نشان داد، به طوري که رقم Chandler با درصد گیرایی %80 حداکثر و ژنوتیپ Z30 با % 36/7 حداقل درصد گیرایی را داشتند. اثر متقابل نوع پایه در رقم نیز معنیدار بود به نحوي که براي تمامی ارقام (جز ( Z63 پایه Serr نتایج بهتري را نشان داد.
واژههاي کلیدي: گردو، دانهال، پایه، رقم پیوندك، گیرایی پیوند.
مقدمه
گردوي ایرانی ( Juglans regia L. ) یکی از مهمترین درختان میوه خشک و آجیلی است. کشت و کار این گونه در دنیا داراي سابقه طولانی و اهمیت زیادي است. بر اساس آمار سازمان خواروبار وکشاورزي جهانی (FAO)، ایران در سال 2007 میلادي با 170 هزار تن تولید گردو، مقام چهارم را در جهان پس از کشورهاي چین، آمریکا و ترکیه به خود اختصاص داده است، اما به دلیل عدم یکنواختی اندازه، کیفیت مغز گردو و سایر صفات ظاهري در بین کشورهاي صادر کننده از جایگاه مناسبی برخوردار نیست. یکی از راه هاي مهم بهبود کمی و کیفی تولید، استفاده از ارقام برتر و پایه هاي مناسب و بهینه کردن روش هاي تولید است .(Godeanu et al., 2004) در حال حاضر استفاده از تکثیر رویشی گردو مشکل بوده و استفاده از اکثر روشهاي تکثیر رویشی با دشواريهاي زیادي همراه است. علی رغم وجود مشکلات در استفاده از روشهاي تکثیر رویشی، پیوند تنها راه عملی و کارآمد براي استفاده از خصوصیات ژنتیکی ارقام و ژنوتیپهاي برتر به شمار میرود ولی درصد گیرایی پیوند و زنده ماندن نهالهاي پیوندي در منابع رضایت بخش گزارش نشده است Rezaee and Vahdati, 2008)؛ Vahdati, 2007؛ Rezaee et al., 2008؛ .(Karadeniz, 2005 عوامل متعددي در گیرایی پیوند گردو تاثیر دارند که مهم ترین آنها درجه حرارت محیط و رطوبت محیط و پیوندك هستند Karadeniz, 2005)؛ Stanisavljevic and Mitrovic, 1997؛ (Ozkan et al., 2001 در واقع، این دو عامل مهم ترین عوامل محدود کننده گیرایی پیوند در گردو هستند، به طوري که موفقیت یا عدم موفقیت در روشهاي مختلف پیوند به میزان زیادي بستگی به عوامل مذکور دارد 2006 al., Suk et؛ Dzhuvinov, 2006 and Gandev؛ .(Karadeniz, 2005 براي گیرایی مطلوب پیوند، باید دماي 27˚C به مدت یک ماه براي نهال هاي پیوندي فراهم شود. در دماهاي بالاتر و پایین تر از این فرایند گیرایی با تاخیر انجام میشود و وقتی که دما به پایین تر از 21˚C برسد هیچ کالوسی توسط گردو تشکیل نخواهد شد .(Rongting and Pinghai, 1990) علاوه بر دما، حفظ درصد و میزان آب بافت هاي پایه و خصوصا پیوندك نیز اثر معنی داري را در گیرایی پیوند نشان داده است. در بررسیهاي انجام شده نشان داده شد که کاهش درصد آب بافت هاي پیوندك از%38/5 باعث وقف در تشکیل کالوس میشود (Rongting and Pinghai, 1990)، بنابراین باید در طول مراحل گیرایی پیوند اقدامات لازم در جهت بالا نگهداشتن رطوبت محیط جهت پیشگیري از کاهش درصد آب و نهایتا خشک شدن پیوندك انجام شود. براي این کار لازم است محل پیوند و برشها به خوبی با یک پوشش پیشگیري کننده تبادلات رطوبتی پوشانده شده و نهالهاي پیوندي در محیطی با رطوبت نسبی 90-95 درصد نگهداري شوند Rezaee and Vahdati, 2008)؛ Rezaee et al ., 2008؛ Karadeniz, 2005؛ .(Karadeniz and Kazankaya, 1997
لازم به ذکر است که درصد گیرایی به میزان زیادي در میان ارقام مختلف متفاوت است.
رضایی و وحدتی (2008) گیرایی پیوند ارقام مختلف گردو را بین صفر تا 100 درصد گزارش دادند. علاوه بر نوع رقم، نوع و خصوصیات پایه نیز از این نظر اهمیت زیادي دارند. عبادي و همکاران (Ebadi et al., 2002) زمان پیوند و نوع بستر کالوسزایی را برگیرایی پیوند موثر دانستهاند در برنامه هاي اصلاح پایه در کنار استفاده از پایههاي رویشی، در درختهایی مانند گردو که امکان تکثیر رویشی پایه هاي وجود ندارد، انتخاب والد یا والدین مناسب با پتانسیل مطلوب از نظر تولید نتاج برتر به عنوان پایه جهت بذر گیري باید مد نظر قرار گرفته تا پایه هاي مورد استفاده علاوه بر داشتن خصوصیات مطلوب مورد نظر همانند درصد گیرایی بیشتر، یکنواختی بیشتري نیز داشته باشند Frutos et al., 2004)؛ .(Godeanu et al., 2004 هدف از این تحقیق، بررسی کارایی روش پیوند سبز در تکثیر گردو و بررسی اثر گیرایی پیوند ارقام و پایه هاي مختلف در بهبود راندامان و گیرایی پیوند گردو بود.
مواد و روشها
در این آزمایش دانهالهاي حاصل از رقم Serr و ژنوتیپ Z63 براي بررسی تفاوت بین دانهال ها و تاثیر آنها در میزان گیرایی پیوند استفاده شدند.
بذرهاي حاصل از دو رقم و ژنوتیپ ذکر شده پس از استراتیفیه شدن، در اوایل فروردین ماه سال 1386 در گلدانهایی با قطر دهانه 15 سانتی متر در ترکیب خاکی 1/4 خاك باغچه، 1/4 پرلیت، 1/4 ماسه بادي و 1/4 کوکوپیت کاشته شده و در گلخانه با دماي 25 درجه سانتیگراد تا زمان پیوند نگهداري شدند. پس از رسیدن دانهالها به سن سه ماهگی (ارتفاع حدود 20 سانتیمتر)، صفات تعداد برگ، ارتفاع دانهال و قطر ساقه از طریق اندازهگیري بر روي کل دانهالهاي مورد آزمایش و وزن تر و خشک تاج و ریشه و درصد رطوبت بافتهاي ریشه و ساقه دانهالها از طریق اندازهگیري بر روي ده دانهال از هر رقم و ژنوتیپ انجام شد و اندازهگیري وزن تر وخشک تاج پس از حذف برگها انجام شد. و سپس عمل پیوند در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار و ده پیوند در هر واحد آزمایشی با استفاده از روش پیوند هیپوکوتیل (اسکنه علفی) در قسمت انتهایی و سبز پایههاي مورد استفاده انجام شد.
پیوندكها از شاخههاي سبز و علفی ارقام Hartley، Chandler، Z30 و Z63 بلافاصله قبل از انجام پیوند از باغ مادري تهیه و براي جلوگیري از کاهش رطوبت، در داخل پارچه کنفی مرطوب به محل پیوند منتقل شدند. براي انجام پیوند ابتدا جوانه انتهایی پایه حذف و شکافی به طول 3 سانتیمتر با استفاده از یک تیغ تیز در قسمت انتهایی پایه ایجاد شد و سپس در روي پیوندك نیز برشی به طول3 سانتی متر ایجاد و در محل پیوند قرار داده شد (شکل .(1
محل پیوند با نوار سلفون بسته شد و براي جلوگیري از کاهش رطوبت، محل برش بالاي پیوندك نیز با چسب پیوند پوشانده شد. براي انجام پیوند، از پیوندكهاي سبز و علفی به طول 6 سانتی متر با دو جوانه جانبی و دو برگچه در کنار هر جوانه استفاده شد. روي پایه نیز براي انجام فتوسنتز، بالا بردن میزان رطوبت در داخل پوشش و تسهیل شکل گیري کالوس، دو برگ کامل در زیر محل پیوند نگه داشته شده و بقیه برگها حذف شدند. براي بالا بردن میزان رطوبت و افزایش گیرایی، نهالهاي پیوند شده در داخل تونل پلاستیکی با دماي 26 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی 90-95 درصد به مدت یک ماه قرار داده شدند. اندازهگیري در مورد میزان موفقیت در گیرایی پیوند، یک ماه پس از آن انجام شد.
نتایج و بحث
میانگین صفات در دانهالهاي رقم Serr و ژنوتیپ Z63 در جدول 1 نشان داده شده است.
نتایج به دست آمده نشان داد که بین دانهالهاي حاصل از آنهااز نظر قدرت رویشی، تفاوت معنیداري وجود داشت. ارتفاع، قطر ساقه، تعداد برگ دانهال، وزن تر و خشک ریشه و درصد رطوبت بافتهاي ساقه و ریشه (جدول (1 در دانهالهاي رقم Serr بیشتر از دانهالهاي ژنوتیپ Z63 بود. از نظر وزن اندامهاي هوایی نیز وزن تر و خشک تاج در دانهالهاي رقم Serr بیشتر از ژنوتیپ Z63 بود.
در گردو رابطه مستقیمی بین قدرت رشد والد و نتاج آن وجود دارد به طوري که ارقام داراي قدرت رشد زیاد، تولید نتاج با قدرت رشد بیشتري در مقایسه با ارقام و ژنوتیپهاي با رشد کمتر میکنند. در ارزیابیهاي انجام شده قبلی نیز، قدرت رشد رقم Serr نسبت به ژنوتیپ Z63 به طور معنیداري بیشتر بوده است Hassani et al., 2007)؛ .(Atefi, 1997
گیرایی پیوند نیز در بین دو پایه و ارقام مختلف تفاوت معنیداري را نشان داد. به این صورت که گیرایی ارقام پیوند شده روي دانهالهاي رقم Serr (با میانگین65/8 درصد) تفاوت معنیداري با پایههاي حاصل از ژنوتیپ Z63 (با میانگین 46/7 درصد) در سطح %1 نشان داد ( شکل .(2 بالا بودن میزان گیرایی ارقام پیوند شده روي دانهالهاي حاصل از رقم Serr احتمالاً به دلیل قدرت رشد بیشتر و کیفیت بهتر آنها به عنوان پایه است. تاثیر مثبت استفاده از پایههاي پر رشد و قوي در افزایش گیرایی پیوند گردو توسط سایر محققین نیز گزارش
شکل – 1 نحوه انجام پیوند هیپوکوتیل (اسکنه علفی) با استفاده از پیوندكهاي سبز و علفی بر روي دانهالهاي سه ماهه گردو
