بخشی از مقاله
چکیده
حفظ ارزشهای محیط زیست مستلزم بکارگیری روشها و برنامه های دقیق و کارآمد می باشد که بقا محیط زیست را منجر شود. اما صنعت ساختمان سازی که رابطه مستقیمی با استفاده از محیط زیست دارد، برای تامین مصالح خود چندیست محیط زیست را مورد تهدید قرار داده است.در معماری های سنتی شاهد استفاده درست و بجا از مصالح بومی و شرایط اقلیمی توسط معماران بودیم به گونه ای که حداقل استفاده را از انرژی های غیرطبیعی به عمل می آوردند و طراحی ها به گونه ای بود که بیشترین استفاده از انرژی خورشیدی صورت می گرفت. متأسفانه به مرور زمان و با ورود عرصه جدیدی از معماری، شاهد کاهش استفاده از مصالح بومی شدیم که این امر سبب افزایش مصرف انرژی گردید و خانه ها دیگر مقاومت و آسایش خانه های سابق را به همراه ندارند.امروزه در پی پیشرفت تکنولوژی و ظهور انرژی های نو در بخش های مختلف علی الخصوص در زمینه معماری برانیم که با استفاده از این انرژی ها و مصالح بومی هر اقلیم دست به طراحی های جدیدی زنیم تا در کنار ایجاد آرامش برای استفاده کنندگان از بنا، فضایی فراهم آوریم که حداقل آسیب را به محیط زیست خود وارد آورد.
کلمات کلیدی: مصالح بومی، شرایط اقلیمی، محیط زیست، توسعه پایدار
.1 مقدمه
زندگی بشر همواره با تغییراتی همراه بوده که این تغییرات گاهی به سود انسان بوده، و در برهه هایی از زمان باعث تزلزل در ساختار زندگی بشر شده است. لذا این تغییرات، انسان راجبراً به سوی پیدا کردن چاره هایی سوق داده است. راه هایی که در بعضی موارد، خود باعث به وجود آمدن دیگر مشکلات شده و همان روش ها بعد ها مردود و معدوم شده است. بنابراین پیدا کردن راهی مناسب برای بهتر شدن زندگی بشر همچنان ادامه داشته و دارد؛ این میل به بهتر شدن در همه بخش ها موجود می باشد. [1] تغییرات ایجاد شده در زندگی روزمره مردم نشان از بوجود آمدن دیدگاه جدیدی در جوامع مختلف گردیده است. مباحثی از قبیل صرفه جویی، توسعه پایدار، بومی سازی، بهینه سازی، مقاوم سازی و ... نوید آینده ای روشن برای آیندگان را به دنبال خواهد داشت. [2]
محیط زیست بشر نیز از این قائله مستثنی نبوده و همواره دستخوش آزمایش های تجربیات و ایده های فراوان نسل های مختلف بشری شده است. امر ساختمان سازی نیز با محیط زیست مرتبط است و ضعف و قوت این صنعت که در 20-40 سال آینده حجم آن دو برابر خواهد شد، تأثیر قابل توجهی در ساختار محیط زیست دارد.
.2 توسعه پایدار
نوع اقلیم و جغرافیای ساختمان، کاربرد و کارکرد ساختمان و نوع مصالح سازنده ساختمان از اموری هستند که باید به منظور ساخت یک بنا در آن دقت شود. در دهه های آخر قرن بیستم نگرش تأثیرگذار دیگری برای جهانیان ایجاد گردید تا شاید با مورد توجه قرار دادن آن شرایطی ایجاد شود که ادامه حیات با یک تعدیل میان نسل کنونی و نسل آتی استمرار داشته باشد. به طور کلی می توان این نگرش را توسعه ای دانست که نیاز فعلی را بدون خدشه وارد کردن به توانایی های نسل های آتی در تأمین نیازهایشان، تأمین کند و به فرصت هایی که برای روشن کردن دوره جدیدی از تحول در جهت تغییر اساسی جهانی دلالت داشته باشد. این نگرش را توسعه پایدار می نامند. [3]
بنا به آنچه تاکنون در علم بتن توسط محققین مطرح گردیده است، هدف از حرکت به سمت توسعه پایدار، کاهش آلودگی های زیست محیطی ناشی از صنعت بتن و توجه به منابع طبیعی که سرمایه هایی برای نسل های آینده اند می باشد. چرا که گسترش ساخت سازه های بتنی در سراسر جهان خود به خود نیاز به تولید بیشتر بتن و در نتیجه نیاز بیشتر به مصالح اولیه تشکیل دهنده بتن را ایجاد می نماید. لذا تولید بیشتر سیمان و در نتیجه تولید بیشتر کلینکر خود عاملی در جهت مصرف منابع طبیعی و مواد خام از جمله سنگ آهک، ماسه، رس و سنگ آهن و تولید یکی از مهمترین گازهای گلخانه ای نظیر دی اکسید کربن و همچنین دیگر گازهای گلخانه ای مانند CO و NO می باشد. همانگونه که می دانیم گازهای گلخانه ای سبب تخریب لایه اوزون، گرم تر شدن آب و هوای زمین و پیامدهای نامطلوبی دیگری اهم از کم آبی، خشکسالی، مهاجرت، آلودگی، نیاز به تراکم فضای بیشتر جهت زندگی، مشکلات روانی و ... را ایجاد می نمایند.
از طرف دیگر سنگدانه ها نیز که از منابع طبیعی موجود در زمین به شمار می روند از گزند افزایش تقاضا جهت ساخت سازه های بتنی در امان نبوده و حفظ و نگهداری این منابع ارزشمند برای نسل های آتی بشر ضروری می باشد. اما نکته قابل توجه مزیت های بسیار ساخت سازه های بتنی نسبت به سایر سازه ها و فراگیر بودن بهره برداری از این نوع سازه ها در تمامی مناطق مختلف زمین می باشد.
بنابراین می توان گفت هدف از حرکت به سمت توسعه پایدار یعنی حرکت به سوی کاهش مصرف منابع اولیه طبیعی و کاهش حجم گازهای گلخانه ای. اما رسالت صنعت بتن در قبال این دو عامل به کاهش مصرف سیمان و سنگدانه های طبیعی باز می گردد. لذا می توان گفت تلاش در جهت کاهش مصرف سیمان و سنگدانه های طبیعی به خودی خود مفهوم حرکت به سوی توسعه پایدار را در بر خواهد داشت. با توجه به تعداد معادن پوزولان های گوناگون در کشورمان، صنعت بتن دارای پتانسیل بالایی در تولید انواع بتن می باشد. بومی سازی بتن های ویژه را می توان گامی به سوی توسعه پایدار این صنعت تلقی نمود.
طراحی سازه های با طول عمر طولانی تر یعنی زمان بهره برداری بیشتر و لذا به تأخیر افتادن زمان تعمیرات و در نهایت تخریب سازه که حاصل از دیدگاه مقاومتی - دوامی می باشد، یک ابزار کارآمد جهت حرکت به سوی توسعه پایدار خواهد بود. لذا ایجاد بتن های ویژه بر اساس دیدگاه مقاومتی - دوامی چالش دیگری است که باید مد نظر قرار گیرد.
تا چندی پیش دیدگاه مقاومتی جوابگوی نیاز صنعت بتن بوده که یکی از مهمترین اهداف آن تولید بتن های پر مقاومت و فوق پر مقاومت جهت بلند مرتبه سازی بود. اما مشکلات دوامی بوجود آمده در سازه هایی که در شرایط گوناگون اقلیمی قرار گرفته بودند بحث جدیدی را مطرح می نمود. آب و هوای مرطوب، خشک، سرد و گرم و یا ترکیبی از آن ها، همچنین شرایط قرارگیری مختلف سازه ها نظیر مناطق ساحلی و دریایی، اثرات متفاوتی را بر سازه های بتنی خواهد داشت. در نتیجه اثرات شرایط محیطی بسیار تأثیر گذار خواهد بود. بر همین اساس ساخت بتن های ویژه بر اساس معیار مقاومتی - دوامی مورد توجه قرار گرفت چرا که تأمین مقاومت به همراه دوام می تواند تمامی مشکلات پیش روی سازه های بتنی را از پیش رو بردارد. [2]
.3 مصالح بومی
ساختمان های نواحی مختلف کشور معمولاً با بهره برداری هوشمندانه اهالی از مواد و مصالح در دسترس و تلاش برای بهره گیری هر چه بیشتر از آن ها به منظور بر آوردن نیازهای ساختمانی شان به وجود آمده اند. [4] استفاده از مصالح بومی در مناطق مختلف امکان پذیر است، این مص الح به دلیل اینکه نیاز کمی به آماده سازی و انتقال به محل دارند، حداقل ضررهای اقتصادی و زیست محیطی را دارند همچنین بعضی از منابع طبیعی مورد استفاده قابل ترمیم و دوباره سازی هستند
و برخی دیگر نیز به وفور قابل دسترسی اند. [5] نکته قابل توجه این است که استفاده از مصالح بومی به دلیل سازگاری آنها با محیط اطراف باعث افزایش طول عمر - دوام - سازه می شود.
توسعه پایدار به مفهوم صحیح از بومی سازی منتج می گردد. مصالح بومی هر منطقه با توجه به شرایط زیست محیطی منطقه از همان محیط استخراج شده و بکار گرفته می شود. مصالح بومی هر منطقه نیازهای همان منطقه را به لحاظ زیست محیطی ارضا ساخته و ساخت و ساز را به مانند همان محیط همگن می کند. یکی از مهمترین نکاتی که نقش پر رنگ اقلیم را در توسعه پایدار نشان می دهد، سازگاری مصالح بومی با شرایط اقلیمی منطقه می باشد. لذا با استفاده صحیح از مصالح بومی و تلفیق آن ها با شرایط جدید ساخت و ساز و بهره گیری از تجربیات متخصصان می توان به اهداف توسعه پایدار دست یافت.
.4 ویژگی های اقلیمی استان کهگیلویه و بویر احمد استاناستان کهگیلویه و بویر احمد سرزمینی کوهستانی و نسبتاً مرتفعی است که کوه های زاگرس با رشته های موازی، سراسر شمال و شرق و کوه های سیاه و سفید، خومی خائیز و نیل جنوب شرقی آن را در بر گرفتهاند. بلندترین نقطه استان قله دنا با ارتفاع 4409 متر و پست ترین ناحیه آن لیشتر به ارتفاع 500 متر از سطح دریا میباشد. رودخانههای مارون، بشار، زهره، خرسان و نازمکان از این استان عبور می کنند و ارتفاعات آن، سرچشمه تعدادی از رودخانهها است. چهار پنجم مساحت منطقه از ارتفاعات و تپه ماهورها تشکیل شده است. در مناطق سردسیر، ارتفاعات بلندتر و تپه ماهورها بیشتر و در مناطق گرمسیر ارتفاعات کوتاه تر و تپه ماهورها نیز کمتر است. دشت ها نیز حدود یک پنجم از مساحت استان را تشکیل میدهند و معمولاً عمده اراضی کشاورزی در دشتها واقع شده است. با توجه به شرایط جغرافیایی استان، هر چه در امتداد اصلی کوههای زاگرس از شمال شرقی به جنوب غربی نزدیکتر شویم، از ارتفاع کوه ها و مقدار بارندگی و رطوبت هوا به طور محسوسی کاسته می شود. این وضعیت طبیعی، مشخصات اقلیمی دوگانهای را پدید آورده و استان را به دو ناحیه سردسیری و گرمسیری تقسیم کرده است:
- ناحیه گرمسیری: این ناحیه در قسمت جنوب و غرب استان با وسعتی بیش از 8000 کیلومترمربع واقع شده و آب و هوایی گرم و نیمه خشک دارد. باران این منطقه از آبان ماه آغاز می شود و تا اردیبهشت ماه به تناوب ادامه می یابد. در مقایسه با ناحیه سردسیر، میزان بارندگی در این قسمتسبتاًن کم است. همچنین در این مناطق یخبندان به ندرت اتفاق می افتد. این قسمت از استان کهگیلویه و بویراحمد درختان پسته کوهی فراوان دارد.
- ناحیه سردسیری: این ناحیه با وسعتی بیش از 6500 کیلومترمربع با ارتفاع متوسطی در حدود 2100 متر از سطح دریای آزاد، در شمال و شرق استان و در مجاورت استانهای فارس، اصفهان و چهارمحال و بختیاری واقع شده است. دمای متوسط این ناحیه از 36 درجه سانتی گراد در گرم ترین ماه های سال تا 10 درجه زیر صفر در فصل سرما متغیر است. بارش این ناحیه نیزمعمولاً از آبان ماه شروع و تا اردیبهشت ماه به تناوب ادامه می یابد و بیشتر بارش آن به صورت برف است. این قسمت از استان که در واقع جنوبی ترین بخش زاگرس مرطوب است با جنگل های وسیع و زیبای بلوط پوشیده شده و سرچشمه رودهای بزرگ و پرآبی مانند کارون و مارون است.
.5 بررسی مصالح بومی استان کهگیلویه و بویر احمد در استان کهگیلویه و بویر احمد با توجه به شرایط اقلیمی و همچنین شرایط اقتصادی کارخانه های آجر سازی، سیمان سازی و شن و ماسه سازی وجود دارد.
