بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضردر پی آن است که به بررسی ارتباط بین پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در نواحی روستایی بپردازد.پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردي و به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است. جامعه آماري مورد مطالعه، روستاهاي استان کهگیلویه و بویر احمد میباشند. دادههاي مورد نیاز از نتایج سرشماري نفوس و مسکن سال 1390 استان کهگیلویه و بویر احمد به دست آمده و با استفاده از نرم افزار Arc Gis و روشهاي تحلیل فضایی آنالیز ترکیبی و تابع تراکم کرنل، مورد تحلیل قرار گرفتهاند. یافتهها نشان میدهد جمعیت روستایی این استان بصورت نامتعادل و نامتناسبی توزیع شده است. همچنین خدمات و امکانات متناسب با توزیع فضایی جمعیت روستاهاي موجود نمیباشد و این نشان از ناپایداري روستاهاي مورد مطالعه است
واژههاي کلیدي: پراکنش جمعیت، توزیع خدمات، آنالیز ترکیبی، تراکم کرنل، کهگیلویه و بویر احمد.
-1 مقدمه
امروزه به موازات تحولات در زمینههاي مختلف، شاهد افزایش نابرابريها در عرصههاي مختلف، از جمله نابرابريهاي فضایی هستیم؛ از این رو است که ضرورت برنامهریزي مکانی براي کاهش نابرابريها از طریق برنامههاي متعدد، محرومیت زدایی و گسترش همه جانبه جنبههاي مثبت توسعه به طور عملی مطرح شده است - فرجی و همکاران، . - 96 :1389 در این راستا مطالعات فضایی به عنوان اصلیترین ابزاري که بر پایه آن از جنبههاي مختلف به شکل بسیار محسوس و ملموس مورد مطالعه قرار میگیرد، جایگاه ویژهاي را در میان انواع برنامه ریزيها دارد - معصومی اشکوري، . - 20 :1385
در کشور ما به دلیل وجود نابرابريهاي کمی و کیفی میان عرصههاي شهري و روستایی و تشدید آنها روندهاي دگرگونساز دهههاي اخیر، ضرورت جستجوي راههاي خروج از معضل و تعدیل نابرابريها، به ویژه در فضاهاي روستایی مطرح شده است.
در این میان توجه به بینش فضایی در برنامهریزي و نیز توجه به اندازه و اصلاح و نحوه استقرار فضایی/م.ومخت0حخ سکونتگاههاي روستایی، نقش و عملکرد هر یک از روستاهاي کوچک و بزرگ در مجموعه سکونتگاهی سرزمین و ارتباط آن با چگونگی پراکنش امکانات و تسهیلات از یک سو و مسئولیتها از سوي دیگر، به عنوان راهحلی علمی از جانب بسیاري از کارشناسان و متخصصان مورد تاکید قرار گرفته است - طالشی و امیرفخریان، . - 113 :1391 در واقع الگوي توزیع و دسترسی نامناسب خدمات عمومی از جمله عواملی است که موجب محروم ماندن برخی افراد از امکانات و زیرساختها و پیامدهاي منفی آنها میباشد.
این الگوي توزیع نامناسب، جداگزینیهاي اکولوژیک و شکاف روزافزون و دو قطبی شدن مناطق و گروههاي اجتماعی - مرصوصی، - 91 :1383 را در مکانها سبب شده و دستیابی به مقدمات توسعه پایدار را امکان ناپذیر میسازد - کریمیان بستانی و رجبی، 92 :1389 به نقل از نسترن، . - 145 :1380در فرآیند برنامهریزي و توسعه نواحی روستایی، شناخت و تحلیل وضع موجود روستاها و بررسی امکانات و تنگناهاي آنها در زمینههاي مختلف ضروري بوده و برنامهریزان را در تعیین اهداف توسعه و مشخص کردن سیاستها، خط و مشیها و راهکارهاي دستیابی به آنها یاري میرساند. در این فرآیند، سنجش سطوح برخورداري و توسعه نواحی روستایی و بررسی نقاط قوت و ضعف آنها، شرایط هر ناحیه در زمینههاي اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و کالبدي، زمینه تخصیص بهینه منابع و امکانات را براي تو سعه هماهنگ، یکپارچه و متوازن روستاها فراهم میسازد - قدیري معصوم و رونیزي،. - 143 :1387
بنابراین یکی از دلایل عقب ماندگی روستاها و نبود میل جمعیت به ماندگاري در نواحی روستایی، ضعف امکانات و خدمات روستایی و فقدان دسترسی آسان این جمعیت به خدمات است - میکانیکی و صادقی، . - 51 :1391 گسترش روستاها با ساختار فضایی نامنسجم و از هم گسیخته موجب تمرکز نامعقول و نامناسب امکانات و خدمات در بخش هاي مختلف روستا و توسعه اقتصادي -اجتماعی نابرابر در آنها شده است.بدین ترتیب توزیع نامناسب و نبود توجه به ظرفیتهاي محیطی از جمله معضلات الگوي فضایی استقرار مراکز خدمات روستایی است. استقرار بهینه مراکز خدمات روستایی، موجب دسترسی آسان روستاییان به این خدمات و صرفه اقتصادي می-شود و نیز پایداري فرآیند توسعه روستایی را تضمین میکند - میکانیکی و صادقی، . - 47 :1391
به منظور حل مسائل ناشی از عدم تعادلهاي منطقهاي، گام نخست شناخت و سطح بندي مناطق از نظر میزان برخورداري در زمینههاي اجتماعی، فرهنگی، اقتصادي و غیره میباشد - رضوانی و صحنه، . - 1384بنابراین برقراري ارتباط منطقی و هماهنگ بین پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در نواحی روستایی براي نیل به پایداري، عدالت فضایی و توسعه پایدار روستا، ضروري به نظر میرسد. استان کهگیلویه و بویر احمد از جمله استانهایی است که در مناطق روستایی آن ما شاهد توزیع فضایی نامناسب خدمات در رابطه با تراکم جمعیت، هستیم. بر این اساس هدف از این پژوهش بررسی ارتباط بین پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در نواحی روستایی و یافتن پاسخ این سوال میباشد. آیا توزیع فضایی خدمات براساس تراکم جمعیت در سطح سکونتگاههاي روستایی صورت پذیرفته است؟
