بخشی از مقاله
چکیده
کانسار فسفات کوه سیاه در فاصله 12 کیلومتري شمال شرق شهرستان چرام، استان کهگیلویه و بویراحمد در بخش زاگرس چین خورده قرار گرفته است. این کانسار در یال جنوبی تاقدیس کوه سیاه واقع شده است. این کانسار به صورت لایه اي در شیل هاي سازند پابده - ائوسن بالایی - الیگوسن پایینی - گسترش یافته است. هدف این مقاله بررسی ژئوشیمی و منشأ فسفات کوه سیاه است. نتایج حاصل از مطالعات صورت گرفته نشان می دهد که کانی فسفات دار، فلوئورآپاتیت می باشد. نمونه هاي مورد مطالعه غنی شدگی HREE را نسبت به LREE همراه با آنومالی منفی Y نشان می دهد. اجزاي فسفاتی شامل اینترکلاست، پلت، اٌاٌئید، گلوکونیت و باقی مانده هاي موجودات زنده است. بخش عمده فسفات به صورت پلت ها در زمینه میکرایتی - بایومیکرایتی دیده می شود. منشأ فسفات در منطقه مورد مطالعه رسوبی بوده و در ارتباط با جریان هاي فراچاهندگی است.
کلید واژه ها : فسفات؛ سازند پابده؛ تاقدیس کوه سیاه
مقدمه
فسفر دهمین عنصر فراوان در پوسته زمین است که در حدود 0/13 درصد آن را می سازد. ذخایر فسفات جهان به سه گروه اصلی تقسیم می شوند کانسارهاي فسفات دریایی - فسفریت ها - ، کانسارهاي فسفات آذرین و زیست زادها . - Guimaraes & - ۵٢٠٠ Araujo, مهمترین منابع فسفات دنیا را کانسارهاي رسوبی دریایی تشکیل می دهند. پراکندگی منابع فسفات در جهان به صورت تقریبی 80 درصد ذخایر رسوبی دریایی، 15 تا 20 درصد ذخایر آذرین، دگرگونی و هوازده و 2 تا 3 درصد ذخایر زیست زاد را در بر می گیرد. سنگهاي فسفات دار رسوبی زاگرس با سن پالئوسن، ائوسن تا قاعده الیگوسن یکی از فراوان ترین نوع سنگهاي فسفاتی رسوبی ایران است. این سنگها در توالی شیل، مارن، آهک، آهک مارنی و شیل هاي مارنی سازندهاي گورپی و پابده جاي گرفته است. سازند پابده علاوه برحضور فسفات، از مواد آلی غنی است - اشکان، . - 1383 در این مقاله کانسار فسفات تاقدیس کوه سیاه به منظور تعیین ژئوشیمی و منشأ فسفات مورد بررسی قرار گرفته است.
زمین شناسی
کانسار فسفات کوه سیاه در 12 کیلومتري شمال شرق شهرستان چرام، استان کهگیلویه و بویراحمد، در میان طول جغرافیایی 50-ͦ48´- 40´´ تا 50-ͦ52´ - 54´´ و عرض جغرافیایی 30 -ͦ42´ - 25´´ تا 30 -ͦ45´ - 00´´ واقع می باشد - شکل. - 1 افق فسفریتی کوه سیاه در جنوب غربی زون زاگرس چین خورده در یال جنوبی تاقدیس کوه سیاه قرار گرفته است. روند عمومی این تاقدیس شمال غرب جنوب شرق می باشد.به طور کلی عوامل تکتونیکی در مناطق مختلف تاقدیس اثر خود را در قالب پدیده هایی چون گسل، چین و درزه ها نشان داده است و موجب جابجایی افق فسفریتی گردیده است. واحد هاي چینه شناسی این محدوده را از قدیم به جدید سازندهاي گورپی، پابده و آسماري تشکیل می دهند. سازند پابده به عنوان میزبان ذخایر فسفات منطقه به طور عمده از شیل، مارن و آهک مارنی تشکیل یافته است - شکل . - 2
مواد و روش ها
براي مطالعه حاضر چندین نمونه از لایه فسفاتی جمع آوري شده است. براي نمونه گیري، از سنگ هوازده به اندازه کافی کنار زده شده تا نمونه هاي کمتر هوازده شده برداشت شوند. تعداد 10 نمونه براي تجزیه 30 عنصري به منظور تعین مقادیر عناصر اصلی، جزئی و نادر خاکی به روش ICP-MS در آزمایشگاه نانوکفاي تهران و تعداد 5 نمونه براي تهیه مقاطع نازك جهت مطالعات پتروگرافی و کانی شناسی با میکروسکوپ پلاریزان انتخاب شده است.
نتایج و بحث
در مقاطع نازك مطالعه شده زمینه سنگ ترکیبی از کربنات، رس و مواد آلی است. بافت غالب بایو میکرایت است. رنگ زمینه در نور عادي بر حسب میزان تمرکز مواد تجزیه شده ارگانیکی و اکسیدهاي آهن از خاکستري تا قهوه اي تیره تغییر پیدا می کند. دانه هاي فسفاتی در سنگ بیشتر به شکل پلت و اائید با اشکال بیضوي و کروي فاقد هسته مرکزي و پر کننده حجرات فسیلی دیده می شوند. در برخی از این دانه هاي فسفاتی آثار شکستگی وجود دارد که احتمالا در اثر فشارهاي ناشی از فرآیندهاي دیاژنزي ایجاد شده اند - ۵٢٠٠ . - Baioumy, از شواهد فسیلی موجود می توان به گاستروپود و دوکفه اي اشاره کرد. نکته جالبی که در بیشتر مقاطع دیده می شود قرار گرفتن فسفات در حجرات فسیل هاست که گاه این فسیل ها خود دوباره به عنوان هسته االیت رفتار کرده و االیت هاي فسفاتی حاصل، پیرامون فسیل را نیز در بر گرفته اند - شکل ٣ - .
بافت غالب کانی زایی مشاهده شده در بیشتر نمونه ها جانشینی فسفات به جاي کربنات است که در اغلب موارد از حاشیه شروع شده و فرآیند فسفاتی شدن به طور ناقص و یا کامل صورت گرفته است. اینتر کلاست ها با اندازه هاي مختلف بیشتر به شکل فسفاتی شده دیده می شوند. اینتر کلاست ها نشان دهنده انرژي خیلی زیاد محیط تشکیل است که از سنگ کربناته و فسفریتی شده قبلی کنده شده و جابجا شده اند. دانه هاي کلسیت به شکل هاي مختلف به صورت منفرد و یا چند تایی و به هم پیوسته مشاهده می شوند که در بعضی از آنها تبلور مجدد صورت گرفته است. دانه هاي کوارتز به صورت پراکنده در زمینه بایو میکرایتی حضور دارند.
کانی هاي دیاژنیک و اتوژنیک مانند گلوکونیت، ایلیت و کوارتز همراه با فسفات زایی در محیط تشکیل شده اند. گلوکونیت به رنگ سبز به صورت اتوژن و منفرد و در نتیجه فرآیند هاي جانشینی در فضاهاي خالی تشکیل می شود. گلوکونیت اساسا یک کانی آبدار سیلیکات آلومینیوم آهن- پتاسیم دار است که در محیط هاي کم عمق تشکیل می شود - ١٩٨٨ - Adams et al.,تقریباٌ. در تمام مقاطع نازك مطالعه شده از فسفات کوه سیاه گلوکونیت به رنگ سبز، به مقدار متفاوت قابل مشاهده است. درنمونه هاي فسفاتی مطالعه شده، فلوئورآپاتیت تنها کانی آپاتیتی در این نهشته می باشد. شکل –A :3 وارد شدن گلوکونیت به حجرات فسیلی و تجزیه گلوکونیت که به طور کامل صورت نگرفته است. -B اجزاي فسفاتی - میکرو فسیل فرامینیفر، پلت فسفاتی، دانه هاي سبز گلوکونیت - در یک سیمان بایو میکرایتی که تبلور مجدد کلسیت قابل مشاهده
