بخشی از مقاله
چکیده
تخریب خاک که به دنبال تغییر کاربری زمین و پوشش گیاهی آن رخ میدهد، مشکل زیست محیطی گستردهای است که میتواند سبب تغییر ساختمان و به تبع آن منافذ خاک شود. در این پژوهش به بررسی اثرات تغییر کاربری اراضی روی نوع و اندازه منافذ خاک در مقیاس میکروسکوپی با استفاده از تکنیک میکرومرفولوژی در زیر در اراضی تپه ماهوری منطقه یاسوج انجام گرفته است. از هر کاربری - جنگل طبیعی، جنگل تخریب شده و زراعت دیم - 15 نقطه به صورت تصادفی از شیبهای متفاوت از عمق 0-10 سانتیمتری نمونه دست نخورده جهت انجام آزمایشات میکرومورفولوژی برداشت گردید.
پس از آمادهشدن مقاطع نازک با رزین پلی استر و توصیف میکرومرفولوژی آنها به کمک میکروسکوپ پلاریزان انجام گرفت و درصد منافذ با اندازههای متفاوت با استفاده از نرمافزار Image Tool 3.00 محاسبه شد. منافذ خاک موجود در کاربری جنگل طبیعی و جنگل تخریبشده از نوع کانال، حجرهای و درصد کمی واگ بود اما در کاربریهایی که تحت کشت و کار و عملیات خاکورزی قرار گرفته بودند، درصد و نوع منافذ تغییر کرده و به طور عمده، منافذ از نوع واگ، کانال، صفحهای و کمی حجرهای موجود بود.
در کاربری دیم اندازه غالب منافذ خاک در محدوده کم تر از 706 میکرون مربع - منافذ ریز - بودند، در حالی که در جنگل طبیعی تنوع منافذ خاک از نظر اندازه و مساحت منافذ بزرگتر از 4415 میکرون مربع - منافذ درشت - بود که وجود چنین منافذی میتواند باعث گسترش و توزیع بهتر ریشهها و جذب آب و عناصر غذایی بیشتر در جنگل طبیعی گردد. در اراضی جنگل تخریبشده، عمده منافذ از نوع متوسط 706-4415 - میکرون مربع - بودند.
مقدمه
با استفاده از پژوهشهای میکرومرفولوژی میتوان ساختمان میکروسکوپی و نیز منافذ خاک را مورد بررسی قرار داد. پایرز و همکاران - 11 - برای توصیف بهبود ساختمان خاک در چرخههای خشکی و تر شدن از تجزیههای میکرومرفولوژی استفاده نمودند
کیلفیدر و ون درمر با بررسی میکرومرفولوژی اندازه، شکل و حجم منافذ زمینهای زراعی و ارتباط آن با نحوه کاشت مشاهده نمودندکه منافذ با سایر ویژگیهای ساختمان میکروسکوپی خاک در ارتباط میباشند.
کودسوا و همکاران - 7 - متأثر بودن سیستم منافذ خاک از ریشههای گیاهی و جانداران مختلف خاک را طی یک مطالعه میکرومرفولوژیکی بررسی نموده و حضور پوششهای رسی به شکلهای آمورف و کلسیت سوزنی را گزارش نمودهاند.
طبق نظر پاگلیای و همکاران - 10 - کمیکردن ویژگیهای منافذ امکان پیشبینی تغییراتی که بدنبال تغییر ساختمان خاک بواسطه شیوههای مدیریتی متفاوت یا بدنبال تخریب خاک که به واسطه تراکم یا تشکیل پوستههای سطحی انتظار میرود را فراهم میکند. وجود حفرات 30 تا50 میکرونی در پلات شاهد به دلیل عدم افزودن ماده آلی بوده است. این درحالی است که منافذ بزرگتر از 500 میکرون در پلاتهایی که کمپوست دریافت کردند بیشتر دیده شد.
همچنین نتایج گلب وکولیگ - - 3 بر روی خاکهای چرنوزم نشان داد که منافذ درشت در خاکهای تحت کشت سنتی بطور مشخص نسبت به خاکهای تحت کشت و کارکم بیشتر است و افزودن مالچ به تیمار تحت کشت و کار کم، منافذ درشت با قطر منفذ 50 تا 500 میکرون را افزایش میدهد.
برطبق نظر رینگرز وُاس - 12 - فضای هندسی منافذ خاک بر رشد ریشهها و حرکت آب و هوا در خاک مؤثر است که این موضوع میتواند بر زهکشی و نفوذپذیری آبی خاک اثرگذار باشد. توزیع اندازه مناسب منافذ در خاک با اثر بر ساختمان خاک، تولید محصول را تحت تأثیر قرار میدهد. زیرا میتواند عمق نفوذ ریشه، مقدار جذب آب، حرکت آب و هوا و حتی حضور جانوران در خاک را کنترل کند
به گونهای که وجود منافذ ریز و هم منافذ درشت در خاک با توجه به نقشی که ایفا میکنند ضروری است. این در حالی است که عملیات کشاورزی و فشردگی ناشی از آن سبب کاهش اندازه منافذ خاک میشود
ویل ماکر و لانسو - 15 - با مطالعه میکرومورفولوژی خاکهای جنگلی و خاک های تحت کشت ذرت، به این نتیجه رسیدند که از بین بردن جنگل باعث تراکم خاک و حرکت رس در خاکرخهای تحت کشت ذرت و خاکهای مرتعی گردیده است.
میرکریمی و همکاران - 1 - در پژوهشهای میکرومورفولوژی تخلخل افق مالیک در گرگان رود نشان دادند که کشت و کار در خاکهای کشاورزی، نوع منافذ را دچار تغییراتی کرده و سبب افزایش درصد منافذ واگ و صفحهای و کاهش درصد منافذ کانال در این مقاطع نسبت به جنگل و مرتع شده است. همچنین در کاربریهای تحت خاکورزی، منافذ بزرگ تر از 10 میکرون بسیار کم مشاهده شد و بیشتر منافذ اندازهای در حد 2 میکرون داشتند. از نظر مساحت نیز منافذ بزرگتر از 50 میکرون مربع در کاربری زراعی به دلیل تخریب ساختمان خاک در طی خاکورزی کمتر از سایر کاربریها بود. در حالی که در کاربریهای جنگل و مرتع به علت وجود ماده آلی بیشتر، فعالیت بیشتر جانوران خاکزی، عدم عملیات خاک ورزی و وجود ساختمان ریز کروی، سطح منافذ بزرگتر از 500 میکرون مربع بیشتر از سایر کاربریها و حتی باغ مشاهده شد.
شهر یاسوج در استان کهگیلویه و بویر احمد روی رشته کوه زاگرس که سرشار از جنگلهای انبوه بلوط که بر روی تپه های ماهوری با ارتفاع زیاد واقع شده است می باشد .اغلب مردم منطقه کشاورز هستند و برای امرار معاش خود، اراضی شیب دار منطقه - جنگل - را با تغییر کاربری به دیمزارهای غلات تبدیل کرده اند و باعث افزایش هدر رفت خاک و کاهش کیفیت خاک شدهاند. هدف این مطالعه بررسی اثرات تغییر کاربری روی نوع و اندازه منافذ خاک طی تغییر کاربری اراضی در اراضی تپه ماهوری منطقه یاسوج میباشد.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه بخشی از حوضه آبخیز بشار یاسوج از زیر حوضههای کارون بزرگ است. شهر یاسوج یکی از شهرهای جنوب غربی ایران و مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد میباشد - شکل. - 1 یاسوج دارای جنگلهای انبوه میباشد. میزان بارندگی سالانه 856 میلیمتر و میانگین دمای سالیانه 15/25 œC میباشد . رژیم رطوبتی و حرارتی خاک منطقه به ترتیب زریک و ترمیک میباشد .ماده مادری نقاط نمونهبرداری شده آهک مارنی میباشد.
شکل 1 موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه و توزیع نقاط نمونهبرداری خاک درکاربریهای انتخاب شده در جنوب شرقی شهر یاسوج
