بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور ارزیابی اثر تنش آبی و بقایاي گیاهی بر خصوصیات رشد گیاه ذرت شیرین هیبرید أکصتخهحل آزمایشی بصورت کرت هاي خرد شده در قالب طرح بلوك هاي کامل تصادفی با چهار تکرار در سال زراعی 1394 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه شیراز اجرا شد. تیمارها شامل تنش آبی بهعنوان فاکتور اصلی 50 - ، 70 و100 درصد نیاز آبی - و بقایاي گیاهی صفر، 25 و 50 درصد - بهعنوان فاکتور فرعی درنظر گرفته شدند. نتایج نشانداد که هرچند اثر برهمکنش تنش آبی و بقایاي گیاهی بر پارامترهاي ارتفاع ، تعداد برگ و زیستتوده کل بوته معنی دار نبود لیکن در شرایط تنش آبی شدید افزودن بقایا باعث کاهش اثر سوء تنش گردید. صفات تعداد پنجه، ارتفاع بوته، تعداد برگ و زیستتوده تولیدي درشرایط 50 درصد نیاز آبی گیاه در مقایسه با تیمار شاهد، به ترتیب 26/97، 21/34، 29/56 و 49/63 درصد کاهش یافتند.
کلمات کلیدي : تعداد پنجه در بوته، تنش متوسط آبی، زیست توده
مقدمه
ذرت شیرین جهصهطهلاططهک حطهه Zea maysض گیاهی یکساله گرمسیري و نیمه گرمسیري از خانواده غلات - کهکطهپب - است و داراي ارقام زودرس و دیررس می باشد و در واقع فرم تغییر یافته ژنتیکی از ذرت معمولی - .ع - Zea maysاست که در کروموزوم شماره چهار آن جهش رخ داده است . - 2 - در میان عوامل محدود کننده رشد و نمو گیاهان زراعی، کمبود آب به عنوان مهمترین عامل محیطی شناحته شده است. بسیاري از این محققان براین عقیده هستند که به علت قابل توجه بودن تلفات آب از طریق تبخیر هر مدیریتی که بتواند تبخیر از سطح خاك را کاهش دهد به طور یقین عملکرد و کارایی مصرف آب را افزایش خواهد داد. کاربرد بقایا یک روش مدیریتی است که حداقل چهار نقش را در سامانه تولید زراعی ایفا می کند که شامل کاهش فرسایش خاك ناشی از آب و باد، تامین عناصر غذایی گیاه، تعدیل دماي خاك و کاهش تبخیر و رواناب می باشند. به بیان دیگر، استفاده از بقایاي گیاهی به عنوان یک منبع حاوي ماده آلی براي گیاهان محسوب میشود . - 1 - افزایش زیست توده در تیمار آبیاري مطلوب، به دلیل گسترش بیشتر و طول دوره سبزمانی زیادتر برگ ها بوده، که منجر به ایجاد مبدأ فیزیولوژیک بزرگ تري می گردد - . - 4 علیرغم پژوهشهاي بسیاري که در زمینه واکنش گیاهان مختلف به تنش آبی انجام گرفته است، هنوز شکاف زیادي بین عملکرد در شرایط نرمال و تنش آبی وجود دارد، لذا استفاده از روشهاي مدیریتی مختلف از جمله حفظ بقایاي گیاهی که بتواند رطوبت سطح خاك را حفظ و در نهایت مانع هدرروي آب شود، ضروري به نظر میرسد . - 5 - این پژوهش بهمنظور بررسی تاثیر تنش آبی و بقایاي گیاهی بر پارامترهاي رشدي گیاه ذرت شیرین اجرا گردید.
مواد و روشها
این آزمایش در سال زراعی93-94 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه شیراز اجرا گردید. پس از اعمال تیمار بقایا، مزرعه توسط گاوآهن برگردان دار و دو بار دیسک عمود بر هم - خاكورزي رایج - شخم زده شد. قبل از دیسک زدن، مقدار 200 کیلوگرم کود سوپر فسفات در مزرعه پخش و بهوسیله دیسک با خاك مخلوط شد. روش کشت به صورت دستی در هر کرت به ابعاد 3 × 4 متربا فاصله ردیف 75 سانتیمتر و روي ردیف 15 سانتیمتر در 15خرداد ماه صورت گرفت.
آزمایش به صورت کرت هاي خرد شده در قالب طرح بلوك هاي کامل تصادفی با 4 تکرار اجرا شد که تیمار آبیاري در سه سطح 50 - ،70 و 100درصد نیاز آبی گیاه - به عنوان کرت اصلی سطوح بقایاي گندم - صفر، 25 و 50 درصد - به عنوان کرت فرعی در نظر گرفته شدند. آبیاري بصورت قطره اي و با استفاده از نوار تیپ انجام شد. اعمال تنش از مرحله 4 برگی رشدگیاه آغاز شد. آبیاري در همه تیمارها همزمان و با دور آبیاري یکسان انجام شد. از هر کرت آزمایشی با رعایت حاشیه از دو خط وسط نمونه برداري انجام شد و تعداد 10 بوته بهطور انتخاب و صفات ارتفاع بوته، تعداد پنجه در بوته، قطر ساقه ،تعداد برگ در بوته و زیست توده اندازه گیري شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار آماري ذحک حAح انجام شدو میانگین صفات در صورت معنی دار بودن با استفاده از آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد مقایسه شدند.
نتایج و بحث
نتایج نشان داد که اثر برهمکنش تنش آبی و مقادیر بقایاي گندم بر صفات اندازه گیري شده - تعداد پنجه، تعداد برگ، ارتفاع و زیست توده - معنی دار نشد، لیکن در تیمار بدون بقایا حداکثر میزان زیست توده در بوته در تمام سطوح تنش آبی بهدست آمد. با افزودن بقایاي گندم میزان زیست توده کاهش یافت که درصد کاهش در شرایط تنش آبی شدید در مقایسه با حالت بدون بقایا کمتر بوده است، به عبارت دیگر به نظر میرسد هر چند با افزایش شدت تنش آبی 50 - درصد نیاز آبی - زیست توده نیز به طور معنی داري کاهش یافته ولی افزودن بقایا باعث کاهش اثرسوء تنش آبی شده است - جدول . - 3
اثر تنش آبی بر صفات ارتفاع بوته، تعداد برگ و زیست توده بوته در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بود، ولی برروي قطر ساقه اثرمعنیداري نداشت - جدول . - 1 نتایج نشانداد که با کاهش میزان آب از آبیاري نرمال به 70 درصد و 50 درصد نیاز آبی ارتفاع بوته بهترتیب به میزان 17/41 درصد و 26/97 درصد کاهش یافت. با کاهش نیاز آبی از 100 درصد به 50 درصد، روند تغییرات در صفات تعداد پنجه و تعداد برگ مانند ارتفاع گیاه با کاهش شدید همراه بود، بهگونهاي که منجر به کاهش زیست توده ذرت شیرین به میزان 28/27 درصد و49/63 درصد، بهترتیب براي سطوح 70 و 50 درصد نیاز آبی گیاه گردید
- جدول. - 2 در هنگام تنش آبی جریان مواد پرورده به اندامهاي در حال رشد کاهش یافته و از توسعه سلولی ممانعت به عمل میآید. کاهش ارتفاع بوته و همچنین کاهش میانگین تعداد برگها با افزایش تنش آبی بهدلیل کاهش ارتفاع ساقه، عدم تشکیل برگهاي جدید و افزایش ریزش برگهاي مسن میباشد. اگرچه کاهش تعداد برگ در بوته مکانیسمی در جهت کاهش تعرق و افزایش حفظ رطوبت در گیاه میباشد، ولی همراه با کاهش ارتفاع گیاه در نهایت منجر به کاهش زیست توده گیاهان تحت شرایط تنش آبی میگردد . - 3 -
نتایج این آزمایش نشان داد که رشد رویشی ذرت شیرین به تنش رطوبتی حساس میباشد و حتی تنش ملایم - تأمین 70 درصد نیاز آبی - زیست توده تولیدي را به میزان 28/27 درصد کاهش داد. ضمن اینکه زیست توده ذرت شیرین در شرایط حضور بقایا اختلاف معنی داري با حذف آن نداشت و همچنین در راستاي کشاورزي پایدار، کاربرد بقایا بهویژه در شرایط تنش آبی شدید توصیه می شود.
جدول -1 تجزیه واریانس برخی ویژگیهاي مورد بررسی ذرت شیرین
