بخشی از مقاله
چکیده
خشکی یک ویژگی نسبی مناطق است و به شدت تحت تأثیر ناهمواري ها و اقلیم محلی قرار میگیرد. البته به این معنا نیست که اقلیم عوض میشود بلکه هدف این است که شدت خشکی کم و زیاد گشته و در رطوبت و دماي خاك تغییراتی ایجاد میشود که باعث تعییر در نوع و ترکیب پوشش گیاهی میگردد. بررسی زاویه تابش خورشید در سطوح ارضی شیبدار نشان میدهد که تغییر در جهت و مقدار شیب سطوح ارضی به شدت بر زاویه تابش اثر گذاشته که این خود میتوند در میزان دماي خاك و در نتیجه تبخیر رطوبت خاك اثر بگذارد و چون میزان رویش گیاه تحت تأثیر این دو فاکتور است در نتیجه در یک مقیاس کوچک با تغییر جهت شیب رویش و نوع گیاه نیز تغییر میکند. در این مقاله ما سعی داریم این وضعیت را در گوشه اي از ایران، یعنی اقلید مورد بحث و بررسی قرار دهیم.
واژه هاي کلیدي: خشکی، اقلیم محلی، تابش، دماي خاك، شیب.
مقدمه
در دنیاي اطراف ما واژه هاي متفاوتی وجود دارد که میتوان آن ها را به دو دسته تقسیم کرد، گروه اول واژه هاي مطلقی هستند که برداشت همه ي افراد از این واژه ها یکسان است مثلاً زمانی که از علوم ریاضی و پایه صحبت به میان میآید همه برداشت یکسانی دارند اگر از هر فردي در هر مکانی سئوال شود که 2×2 چقدر میشود فقط جواب یکی است و یا اگر از جماد یا نبات بودن سنگ، درخت، زمین و ... سئوال شود، جواب افراد یکسان میباشد. ولی گروه دیگري از واژه هاي هستند که بیشتر مفهوم نسبی دارند و برداشت افراد از آن ها متفاوت است. صفاتی مثل خوب بودن، بلند قد بودن، خشکی، رطوبت، پستی، بلندي و... بسیاري از واژه هایی که در علوم زمین استفاده میشود از این نوعند. خشکی از جمله صفاتی است که نمیتوان براي تفکیک آن از مناطق اطراف، رقم یا معیاري مشخص را تعیین نمود تا به وسیله آن حدود مناطق را به طور یقین مشخص کرد. در تعیین مرز چنین مشخصه هایی معمولاً باید از منطق فازي استفاده کرد تا از منطق صفر و یک - ریاضی - . به عبارت دیگر به تدریج میتوان از یک منطقه ي خشک خارج شد و به منطقه ي مرطوب یا نیمه مرطوب رسید. زمانی که از خشکی در مقیاس سیاره اي بحث به میان میآید متوجه این موضوع میشویم که ایران در منطقه اي کاملاً خشک واقع شده است،چرا که در مقایسه با بارش متوسط خشکی هاي زمین 870 - میلیمتر - فقط کمتر از یک سوم آن را 230 - میلی متر - دریافت میکند و به این معناست که باید تمامیایران در منطقه ي خشک قرار داشته باشد ولی اثر گذاري عوامل محلی و بخصوص جهت و مقدار شیب و ارتفاع ناهمواري ها باعث شده که خشکی در همه جا به یک مقدار شدت نداشته باشد. تاثیر گذاري این عوامل به حدي است که گاه مرزهاي بین مناطق را آن چنان مشخص میسازد که به نظر میرسد بتوان منطق ریاضی را در مورد آن اعمال کرد.
موقعیت جغرافیایی
اقلید یکی از شهرستان هاي استان فارس، واقع در طول جغرافیایی 52 درجه و 41 دقیقه و عرض جغرافیایی 30 درجه و 53 دقیقه و بلندي 2230 متري از سطح دریا، مرتفع ترین شهر استان فارس و ششمین شهر مرتفع کشور است. از شمال و شمالشرقی با شهرستان آباده، از جنوب شرقی با شهرستان خرم بید، از جنوب با شهرستان مرودشت، از غرب با شهرستان سپیدان و استان کهگیلویه و بویر احمدو از شمال غرب با شهرستان سمیرم از استان اصفهان هم مرز است. چون این سرزمین کوهستانی است چشمه سارهاي فراوان دارد که بیشتر آن ها، سرچشمههاي رودخانه کر هستند. مسیرهاي این شهرستان به مناطق اطراف عبارت اند از: - راه آسفالته اي که از اقلید به سوي شمال شرقی کشیده شده که اقلید را به بزرگراه اصفهان - شیراز در سورمق متصل میسازد. درازاي این راه 18 کیلو متر است. - جاده اقلید - یاسوج که 120 کیلومتر است و از اقلید به سوي جنوب غربی میرود و به یاسوج میرسد و مطالعه احداث بزرگراه طریق الرضا - ع - بر روي آن در حال انجام است.
بحث و بررسی
جهت ناهمواري هاي منطقه ي مورد مطالعه، از جهت کلی کوه هاي زاگرس با جهت شمال غرب - جنوب شرق تبعیت میکند. به طور کلی اثرگذاري جهت، طوري است که دامنه هاي جنوب غربی - برآفتاب - و شمال شرقی - نسار - از نظر دریافت انرژي، باید با هم مقایسه شوند. طبق مطالعات نعمت الهی - - 1381 و کاظمی - - 1384 هم در منطقه ي اقلید - نسار - و هم در منطقه کافتر - برآفتاب - در دوره کواترنر، یخچال ها فعالیت داشته اند. همین که از دامنه هاي نسار به سمت شرق، کمتر از ده کیلومتر فاصله میگیریم، علاوه بر کاهش ارتفاع، جهت تأثیر دامنه ها جنوب غربی - برآفتاب - تسلط بیشتري پیدا میکند و به همین خاطر، اثري از فعالیت هاي یخچالی کواترنر دیده نمیشود. با 50 کیلومتر فاصله به سمت غرب و رسیدن به سده و ژکُدرد و اثرگذاري جهت شمال شرقی دامنه ها، یخچال ها گسترش داشته اند و بعد از گذشتن از دامنه هاي شمال شرقی و وارد شدن به یاسوج کل منطقه به صورت جنگل در میآید که نشان دهنده عدم حضور یخچال ها میباشد. چنین تنوعی میسر نمیشود مگر اینکه علاوه برترفیع مکانی به تأثیرگذاري جهت و امتداد ناهمواري ها در گسترش یخچال ها توجه داشته باشیم. براي این کار از داده هاي اقلیمینزدیک ترین ایستگاه تابش سنج منطقه - آباده - استفاده شده است که ابتدا بین میزان انرژي دریافتی ماهانه و بر حسب کالري بر سانتیمتر مربع در روز با دماي محیطی ماهانه ارتباطی برقرار کردیم - رابطه . - 1
رابطه - 1 - که اگر این رابطه در شیب هاي مختلف اجرا شود دماي شیب هاي مختلف محاسبه میگردد. مقدار وجهت شیب، عرض جغرافیایی و... در مقدار انرژي رسیده بر سطح زمین اثر میگذارد.
براي بررسی زاویه تابش انرژي رسیده به سطح زمین در سطوح ارضی شیب دار، از قبیل؛ مقدار و جهت شیب، عرض جغرافیایی و زمان - شکل - 1 از رابطه - 2 - در سطوح شیب دار ثابت استفاده میشود - Joe Michal sky، - J. J.
در رابطه n - 2 - شماره روز سال است. محاسبهي براي تک تک روزهاي سال، کار بسیار وقت گیري است، براي رفع این مشکل از روز متوسط هر ماه، یعنی روزي که زاویهي میل خورشید در سطح خارجی جو، نزدیکترین مقدار را به متوسط ماهانه داشتهباشد، استفاده شدهاست - آزاد، عزت ا.. و همکاران، . - 1366
زاویه سمت صفحه: انحراف تصویر عمود بر صفحه، در یک سطح افقی، با نصفالنهار محلی. در نیمکره شمالی هنگامیکه =0 باشد، صفحه کاملاً به سمت جنوب بوده و زمانی که صفحه به طرف شرق جنوب باشد، منفی و هنگامیکه به سمت غرب جنوب باشد، مثبت است. این زاویه در 180 متغیر است.
