بخشی از مقاله
چکیده
برنامهریزی سبزراهها یکی از مهمترین ابزارهای برنامهریزی در ارتقاء کیفیت زندگی ساکنان شهر است. فضاهای سبز و سبزراهها به علت دارا بودن نقش عمده در افزایش کیفیت هوا و ایجاد تغییرات مثبت در اقلیم محیطهای شهری، برای نگهداری از کیفیت زیست محیطی شهرها ضروری هستند و ارزشهای زیبایی شناختی این محیطها را به نحو قابل توجهی افزایش میدهند. حفاظت از سیستمهای طبیعی بوم شناختی، فراهم آوردن فرصتهای تفریحی گسترده برای مردم در درون مناطق شهری و نواحی روستایی، تأمین منافع اقتصادی و حفاظت از ارزشهای فرهنگی و میراث تاریخی از جمله مزایای برنامهریزی سبزراهها هستند.
توسعه و گسترش شهراقلید به سوی اطرف سبب از بین رفتن فضاهای باز و سبز، باغات، مناطق ارزشمند وایجاد تغییر و تحولاتی جبران ناشدنی در این محدوده شده است. احداث ساختمانها، جادهها در حریم اقلید در کنار استفادههای فراغتی روند طبیعی را در این نواحی دچار اختلال نموده و سبب تغییر منظر در این مناطق با ارزش بوم شناختی گردیده است.
در این میان برنامه ریزی این تنگه ها به عنوان سبزراه میتواند در بهبود وضعیت زیست محیطی این نواحی درکنار ایجاد پتانسیلهای تفریحی برای ساکنان شهر موثر باشد. بنابراین، این نوشتار درصدد استتا با مرور ادبیات و پیشینه سبزراهها، به معرفی این ابزار برنامهریزی در جهت بهبود وضعیت تنگه جنوبی شهر اقلید با تمرکز بر تنگه نباتی بپردازد.
مقدمه
امروزه اهمیت فضاهای سبز شهری و ضرورت پرداختن به آنها بر کسی پوشیده نیست. فضاهای سبز، پارکهای جنگلی، باغات و ... نقش عمدهای در افزایش کیفیت هوا و ایجاد تغییرات مثبت در اقلیم محیطهای شهری بازی میکند. یک درخت بالغ در هر ساعت 200 کیلوگرم اکسیژن تولید وتقریباً به همان میزان گازکربنیک هوا را جذب میکند. یک هکتار فضای سبز در سال 2500 تا×3000 کیلوگرم اکسیژن تولید میکند که این مقدار به طور متوسط میتواند میزان اکسیژن مورد نیاز 10 نفر را طی یک سال تولید نماید
به علاوه، این فضاها نقش عمدهای در ارتقاء کیفیت زندگی مردم شهرنشین دارند. آغاز جنبش پارکهای شهری در قرن نوزدهم در امریکا و گسترش آن در سایر نقاط جهان نیز با توجه به همین امر صورت گرفت. به دنبال آن و در دهههای واپسین قرن برنامهریزی سبزراهها به عنوان جنبشی بین المللی پدید آمد و توسعه یافت. سبزراهها به عنوان فضاهای خطی شامل عناصر برنامهریزی، طراحی و مدیریت شده با اهداف چندگانه بوم شناختی، تفریحی، فرهنگی، زیبایی شناختی و ...تعریف میگردد
مزایای برنامهریزی و اجرای سبزراهها بسیار متنوع است. حفاظت از سیستمهای طبیعی مهم بوم شناختی، فراهم آوردن فرصتهای تفریحی گسترده برای مردم در درون مناطق شهری و نواحی روستایی، تامین منافع اقتصادی و حفاظت از ارزشهای فرهنگی و میراث تاریخی از جمله این مزایا است. برنامهریزی تنگه جنوبی شهر اقلید به عنوان سبزراه یکی از اساسیترین راهکارها در کنترل تغییرات نامطلوب و حفظ سطح تنگه از توسعه های شهری، احیاء منابع آب و بهبود وضع زیست محیطی آن است. این سبزراهها همچنین با ایجاد مسیرهای پیاده روی و تفریحی، فرصتهای مناسبی را برای گذران اوقات فراغت ساکنان شهر فراهم میسازند.
تعریف سبزراهها پارکهای خطی، فضاهای باز و نواحی حفاظت شده در شهرها، حومهها و ییلاقات اطراف نیز به عنوان سبزراه توصیف می شوند
معانی متعدد دیگری نیز برای سبزراه ذکر شده است: دالانی از زمین توسعه نیافته، در امتداد رودخانه یا در بین مراکز شهری که برای استفاده تفریحی یا حفاظت زیست محیطی ذخیره میشود. سبزراه فضای باز خطی است کهاولاً از لحاظ محیطی سبز است وثانیاً به عنوان یک مسیر به کاربرده میشود.
شبکههای زنده از سبزراهها به منظور فراهم آوردن دسترسی مردم به فضاهای باز نزدیک به محل زندگیشان و به منظور اتصال فضاهای شهری و روستایی می باشد سبزراهها را جمع کننده افراد به دور یکدیگر، فراهم آورنده فضاهای باز برای همه افراد در مکانی نزدیک به محل سکونتشان، حفاظت کنندههای حیاتی آب، آبزیان، حیات وحش و منابع تفریحی و شکل دهنده دالانهای ارتباطی فضاهای باز، پارکها، جنگلها و بیابانها توصیف میکند.
راهی که از نقطه نظر محیطی مطلوب است. در این تعریف واژه سبز به عنوان اصطلاحی زیست محیطی و محوری و در مفهومی وسیع شامل مسیر گردش برای مردم، حیوانات، هوا، آب وگیاهان استفاده میشود. سبزراهها شبکههایی از عناصر خطی در برگیرنده زمین هستند که برای اهداف چندگانه از قبیل بوم شناختی، تفریحی، فرهنگی، زیبایی شناختی و دیگر اهداف سازگار با مفهوم کاربری زمین پایدار برنامهریزی، طراحی و مدیریت میشوند.
اهمیت فضای سبز و سبزراهها
فضاهای سبز و سبزراهها از اهمیت زیادی در محیطهای شهری برخوردارند. عمده ترین دلایل اهمیت فضاهای سبز و سبزراهها را میتوان به این شرح برشمرد: ابقاء کیفیت زیست محیطی : فضاهای سبز و سبزراهها موجب ارتقاء کیفیت زیست محیطی می-گردند. فضاهای سبز و سبزراهها برای نگهداری از کیفیت زیست محیطی ضروری هستند. این امر در خصوص رودخانهها و مسیلها اهمیت بیشتری مییابد.
سبزراههای طبیعی در امتداد رودخانهها و مسیلها، دالانهایی تشکیل میدهند که بیشترین نقش را در حفاظت از کیفیت آب دارا هستند. ارتقاء کیفیت زیست محیطی و ایجاد پیوستگیهای منطقی میان این دالانها برای حفاظت از گونههای گیاهی و حیات وحش ضروری است. علاوه بر این، دالانهای مذکور، مکان مناسبی برای گذران اوقات فراغت فراهم میسازد.
با وجود این که در حال حاضر یک سوم تا دو سوم چشم اندازهای جهان را فضاهای سبز و سبزراهها تشکیل میدهند، هنوز بخش زیادی از چشم اندازها وجود دارد که میباید توسط برنامهریزان شناسایی و در شبکه فضاهای سبز و سبزراهها لحاظ گردد. هرچه حساسیت زیست محیطی چشم انداز - کوهستانها، مردابها ودریاچهها - بالاتر باشد بخش بیشتری از آن چشم اندازمیباید جزء شبکه فضای سبز و سبزراه محسوب گردد
منافع اقتصادی
فضاهای سبز و سبزراهها فواید اقتصادی زیادی به دنبال دارند. به طور کلی فواید اقتصادی ناشی از سبزراهها و فضاهای سبز را میتوان به این صورت برشمرد:
الف- سبزراهها و فضاهای سبز در صورتی که به نحوی مناسب برنامهریزی شده باشند میتوانند گردشگران فراوانی را در سطوح ملی و حتی فراتر از آن به منطقه جذب نمایند که این امر میتواند تاثیر مستقیمی در رونق اقتصادی داشته باشد.
ب- سبزراهها و فضاهای سبز میتوانند سهم عمدهای را در سبد هزینههای شهروندان - گذران اوقات فراغت - به خود اختصاص دهند وجود سبزراهها و فضاهای سبز در یک منطقه میتواند باعث بالا رفتن ارزش املاک آن منطقه شود و بر مرغوبیت و مطلوبیت آن بیافزاید. در حقیقت، وجود چشم انداز مطلوب و آب و هوای مناسب که با وجود فضاهای سبز و سبزراهها ایجاد میگردد میتواند به افزایش قیمت داراییها منجر گردد
پیشینه برنامهریزی سبزراهها
کلمه سبزراه به وسیله الحاق کلمه کمربند به پارک شکل گرفته است. به طور خلاصه پیشینه شکلگیری ایده سبزراهها را میتوان در پنج مرحله بیان نمود: که مرحله اول دوره آغازین شکلگیری ایده سبزراه است و به زمان پیشگامانی چون فردریک لاواولمستد و چارلز الیوت باز میگردد. فردریک لاو در ادبیات سبزراهها در دهههای اخیر به عنوان پدر جنبش سبز شناخته میشود. جنبش پارکها با ارائه طرحی توسط اولمستد برای پارک مرکزی شهر نیویورک آغاز گردید.
ومرحله دوم که ادبیات برنامهریزان را مرور میکند. این افراد در دهههای نخستین قرن بیستم با تمرکز بر برنامهریزی سبزراهها کار میکردند. برنامهریزی و طراحی پارکهای شهری و پارکهای ملی در قرن بیستم ادامه یافت و مفهومی جدید با نام برنامهریزی فضای باز در این دوره ابداع گردید. از جمله معماران برجسته این دوران چارلز الیوت دوم است که طرح تهیه شده توسط وی به عنوان چارچوبی برای احداث پارکهای ایالتی و نواحی حفاظت شده در نیمه دوم قرن بیستم، در امریکا مورد استفاده قرار گرفت.
مرحله سوم به سالهای 1970-1960 و تاثیر برنامهریزانی نظیر مک هارگ لویس زوبه و فابس بر برنامهریزی سبزراهها باز میگردد. این دوره مقارن با آغاز جنبش زیست محیطی در دهه 1960 است.
