بخشی از مقاله
چکیده:
نهجالبلاغه دریای بیکران است که گوهرهای ارزشمند بسیاری رادرخودنهفته است دارای ابعاد مختلفی است ویکی ازابعادبرجسته این کتاب بداخلاقی تربیتی آن است گسترش دانش آن حیرت آوراست وزمانی برای ماآشکارترمی شودکه وصیت نامه سیاسی-الهی امام علی - ع - رابررسی کنیم دراندیشه وسلوک علوی دروصیت نامه مهمترین اصل تربیت تقوای الهی است که بهترین توشه برای متربی ورکن اساسی زندگی وتربیت اجتماعی اوست ارکان واصول تربیتی شامل محتوا-برنامه-متربی واهداف تعلیم وتربیت است مهمترین موانع تربیت حسد -دلبستگی به دنیاورشدیافتن هواهای نفسانی است مهمترین نکته اتکای تربیت امیدبه خداست وازویژگی های این پیام ماندگاراصول زندگی سازوتربیتی رادرچشم اندازتربیتی قرارمی دهدوشامل سفارش هاونکات تربیتی درمورد - تقوا -دنیاپرستی-تاکیدبرسخن حق -نظم درامورواصلاح ذات البین-رسیدگی به یتیم-همسایه-قرآن-حج-جهاد-صله رحم -امربه معروف نهی ازمنکر-سفارش نسبت به قاتل خود - این مقاله به بیان روشها وراهکارهای عملی تربیت براساس دیدگاه امام علی - ع - در وصیت نامه پرداخته است.
-1-1 مقدمه
نهج البلاغه معرفت نامه ایست پرازرمزورازودارای اسرارمعنوی زیادی است به زمان ومکان خاصی تعلق ندارد دارای بخشهایی ازجمله نامهها خطبهها وکلمات قصاراست که دراینجا به بررسی وصیت نامه امام علی - ع - دردونامه : - 31 - منشورتعلیم وتربیت ونامه 47 وصیت نامه سیاسی الهی حضرت میپردازیم وصیت به معنای سفارش کردن به چیزی است به معنای وصل وپیوندواندرز نیزآمده است کلمه وصیت بیش از 30 باربه شکلهای مختلف به منظورانتقال معارف گوناگون درقرآن کریم درسورهایی مثل مائده-نساء-لقمان-عنکبوت-عصروبلدبه شکلهای مختلف آمده است درسوره مائده درباره کیفیت وصیت وچگونگی آن سفا رش هایی شده است مانندوصیت نسبت به همسران -وصیت نسبت به فرزندان-وصیت وسفارش خداوندنسبت به پدرومادراست وبعددیگرآن تربیت به معنای فراهم کردن زمینه برای پرورش استعدادهای درونی آدمی وبه فعلیت رساندن تواناییهای باالقوه است درمورد انسان فراهم آوردن شرایط برای شکوفایی همه استعدادهای درونی جهت رسیدن به هدف مطلوب تربت نامیده میشود تعلیم نیز به معنای فراهم آوردن زمینه برای رشدوشکوفایی استعدادهای ذهنی انسان است وتعلیم چیزی جزتربیت بعدفکری انسان نیست لازمه تحقق تربیت وجودمربی متری ومحتواست که سه رکن اصلی تربیت راتشکیل می دهنددارای اصول روشها واهداف خود است کارعمده تربیت اسلامی این است که آدمی رابه ماهیت وجودی وهدف خلقت خودآگاه کند وانسان باتکیه برعقل وفطرت راه وروش حرکت خودراپیداکند برای دست یای به سیره امام علی - ع - درباره توصیف جوانی ونوجوانی درلابه لای گفتارها ونامه ها وخطبه های باقی مانده ازامام بسیارسودمنداست امام - ع - پیش ازهرتوصیه ای ابتدارابطه عاطفی بافرزندخودبرقرار می کندوبه عنوان پدری که نگران فرزندش است نقش تربیتی خودراایفا می کندمحتوی غنی وپرباروصیت نامه اززبانی پدربه پسرعرضه میگردد وفردباخواندن این وصیت نامه دچارتحول عظیم روحی شده وبه عظمت ومسؤلیت تربیت فرزند آگاه می شودکه می تواندروش تربیتی خودراجهت ایجادانس والفت جدیدی بافرزندش تغییردهدواین وصیت نامه بیان جامع ای است که اززبان پدربرای فرزندخود بیان می کندتابتوانددرهنگام کمبودوجودپدرمودت خویش راپرکند درفرایندتربیت بحث ازعوامل تربیت ازمباحث مهم واساسی محسوب می شودآگاهی ازعوامل تربیت وبررسی میزان تاثیرهریک ازعوامل تربیت دست اندرکاران امرتربیت را کمک میکند تا بتوانندباتوجه به میزان تاثیرانهابرای تربیت متربی برنامه ریزی نماینددرفرایندتربیت هرکدام ازعوامل جایگاه ویژهای داردسیره تربیتی امام - ع - دروصیت نامه به نحوشایسته ای به عوامل تربیتی پرداخته اندوحضرت نکات سودمندی را دراین زمینه بیان فرمودندچون امام - ع - بعد ازبازگشت ازجنگ صفین درسرزمینی به نام حاضرین واردخیمه شدندومدتی طولانی به نوشتن پرداختن آن نوشتارامری وسرنوشت سازاست وقتی ازخیمه بیرون آمدندیاران دردست ایشان نامهای رادیدندکه خطاب به فرزندشان امام حسن مجتبی نوشته بودندکه حاوی نکات ارزشمندی درموردتعلیم وتربیت وویژگی های مربی ومتربی عوامل تعلیم وتربیت وموانع آن و سیاست ورفتاردرجامعه حقوق شهروندان وموارد بسیارزیاددیگراست این مقاله به دنبال بررسی نکات تربیتی وصیت نامه امام علی - ع - است ثابتی مقدم رمضان علی - 1383 - درکتاب نیم نگاهی به آخرین وصیت امیرالمؤمنین علی - ع - نگاه مفصلی داردوآخرین سفارشات حضرت رابابهره گیری ازآیات کریمه قرآن وروایات وارده پیرامون محتوای بلندوصیت نامه امام علی - ع - انجام داده است.
ادیب علی محمدحسین - 1382 - در کتاب راه وروش تربیت ازدیدگاه امام علی - ع - که رادمنش سیدمحمدآن راترجمه کرده است به روش تربیت ازدیدگاه امام علی - ع - مثل -1 الگوونمونه واسوه -2 راههای تربیت فرزند -3 موعظه -4 یادمرگ وقیامت میزان معیاردررابطه درست بادیگران تربیت جسمانی وشیوه های تربیت ازدیدگاه امام علی - ع - :-1 شیوه محبت -2 شیوه احترام به شخصیت فرزند -3 شیوه تشویق وتنبیه -4 شیوه الگویی -5 شیوه همراه کردن اموردینی باخاطرات خوشایند.
رئیسی یزدی غلامعلی - 1352 - درکتاب شرح وصیت امیرالمؤمنین به شرح وصیت امام علی - ع - درچندین بندمختلف اجتماعی اخلاقی دینی مذهبی وعملی پرداخته است وروش های تربیتی را ازدیدگاه امام علی - ع - بسط وشرح داده است.
جعفرنژاد محمدجواد - 1389 - درکتاب 379 نکته پای درس امام علی به نکات بی شماری اخلاقی تربیتی ازدیگاه امام علی - ع - پرداخته ودرپایان روشهای تربیت اخلاقی ودینی راازدیدگاه امام علی - ع - توضیح داده است.
ضرابی عبدالرضا - 1380 - درمجموعه مقالات تربیتی دینی اخلاقی وعاطفی ازدیدگاه امام علی - ع - چندین مقاله درزمینه تربیت دینی اخلاقی وعاطفی ازدیدگاه امام علی - ع - آورده است وبه راه وروش تربیت درحوزه دینی اخلاقی وعاطفی ازدیدگاه امام علی - ع - پرداخته است.
ملکوتی فرولی االله - 1389 - درکتاب تربت درنهج البلاغه به ویژگیهای حاکم براصول تربیت: -1 ویژگی تعارض مداری -2 ویژگی خدامحوری -3 ویژگی زندگی مداری میپردازد وبه اصول تربیت ازجمله:-1 اصل آخرت گرایی دنیاگریزی -2 اصل عمل گرایی وآرزوگرایی -3 اصل امیدواری ویأس گریزی -4 پرهیزازرفاه زدگی -5 تعقل ورزی وغفلت زدایی -6 اصل تواضع وتکبرگریزی پرداخته است.
-2-1 روش
روش کاردراین مقاله به صورت توصیفی و تحلیلی - منطقی است تحلیل محتوا وبررسی کمییت وکیفیت نکات تربیتی وصیت نامه که خطاب نامه به امام حسن وامام حسین - ع - است که مخاطب نامه تنها فرزندان امام نیست بلکه حضرت باسخنان حکیمانه خود دل تمامی مؤمنین وحقیقت جویان راسیراب می کندحضرت امیر - ع - دروصیت نامه خودراه عبورازوضعیت موجودبه وضعیت مطلوب که هدف تعلیم وتربیت است به زیباترین شیوه برای فرزندخودبیان فرموده انددراین وصیت نامه یکی ازبهترین توضیحات وجاذبه ها وراهکارهای لازم برای مربیانی که درصدد ارتباط بهینه بامتربی خودهستند بیان شده است. روش گرد آوری اطلاعات، ابزار محقق تهیهی فیش، استفاده از منابع فارسی و کتابخانهای و شبکه جهانی اینترنت بوده است
-3-1 ارائه یافتهها
اصول تربیتی ازدیدگاه امام علی - ع - :
-1-3-1 تقوای الهی:دراین فرازازنامه امام علی - ع - به فرزند خودمی فرمایند:
وبدان ای فرزندکه بهترین ومحبوب ترین چیزی که ازاین اندرزفرا میگیری ترس ازخداست واکنون به آن چیزی که برتوواجب ساخته ودرپیش گرفتنش شیوهای است که پیشینیانت یعنی نیاکانت ونیکان خاندانت بدان کارکردهاند دراین قسمت وصیت نامه مهمترین سفارش امام به فرزنددلبندش تقوای الهی است پسرم بدان محبوترین چیزی ازمیان گفتههایم دراین وصیت نامه که به آن میتوانی تمسک جویی تقوای الهی وپرهیزگاری است توتقوابه منزله حصارمستحکمی است که توراازتاخت وتازدشمنان مصون میدارد. تقوادرلغت به معنی خودرامحفوظ داشتن وپرهیزکردن است امام علی - ع - درموردتقوامی فرمایند: تقوااجتناب وپرهیزازگناه است.
تقوا در قرآن: تمام انبیاء الهی در قرآن به رعایت تقوا سفارش شدهاند و تقوا در آیههای قرآن بهصورت های گوناگون آمده است:-1 بندگی خدابه وسیله تقوا: ای مردم پروزدگارخویش راپرستش کنیدآنکه شماوکسانی راکه پیش ازشمابودندآفریده تاپذهیزکارشوید - سوره بقره آیه -2 - 21 ترس ازعذاب عظیم: ای مردم ازپروردگارتان بترسیدکه زلزله رستاخیز امرعظیمی است - سوره حج آیه -3 - 2 خدابامتقین است: خداوند باکسانی که تقواپیشه کردندوکسانی که نیکوکارانداست - سوره نحل آیه -4 - 128 لباس تقوا: اما لباس تقوا وپرهیزکاری بهتراست
