بخشی از مقاله
چکیده:
بهرهوری از منابع آب و استفاده بهینه از آن در کشاورزی و ایجاد شرایط کشاورزی پایدار به دلیل کمبود منابع آب و اقلیمهای خشک و نیمهخشک کشور عنایت و توجهی بیش از پیش را میطلبد. بررسی امکان کاهش آب مصرفی در کشتهای رایج مناطق مختلف و همچنین بررسی امکان جایگزینی کشتهای مشابه به منظور بالا بردن کارآیی مصرف آب - water use efficiency - WUE - - از اولویتهای امور تحقیقات کشاورزی کشور میباشد. در این راستا تأثیر رژیمهای مختلف آبیاری با توجه ویژه به کم آبیاری که در آن برنامه آبیاری بر اساس مقادیر متفاوت تبخیر تجمعی از تشت تبخیر تنظیم شده بود، در منطقه اردکان یزد طی سالهای 1379 تا 1380 مورد بررسی قرار گرفت. رژیمهای آبیاری مختلف در قالب 8 تیمار بصورت زیر منظور گردید:
تیمارهای I1 تا I4 به ترتیب آبیاری پس از 90، 120، 150 و 180 میلیمتر تبخیر تجمعی از تشت تبخیر، تیمارهای I5 و I6 به ترتیب آبیاری پس از 150 و 180 میلیمتر تبخیر تجمعی از تشت تبخیر تا چین اول و از آن به بعد آبیاری پس از 120 میلیمتر تبخیر تجمعی از تشت، تیمارهای I7 و I8 آبیاری پس از 120 میلیمتر تبخیر تجمعی تا چین اول و از آن به بعد به ترتیب آبیاری پس از 150 و 180 میلیمتر تبخیر تجمعی از تشت تبخیر منظور شد. بر اساس نتایج دو سال اجرای آزمایش، تیمار I4 به میزان 9/2 کیلوگرم علوفه تر به ازای هر متر مکعب آب خالص مصرفی دارای بالاترین کارآیی مصرف آب بود. میزان آب خالص آبیاری مصرف شده در این تیمار 6000 مترمکعب در هکتار بود. در مقابل تیمار I1 با مصرف 9500 مترمکعب آب خالص دارای پائینترین کارآیی مصرف آب به میزان 6/8 کیلوگرم در مترمکعب علوفه تر بود. عملکرد علوفه تر و خشک تیمار I5 بترتیب 24/9 و6/6 تن در هکتار در سال 1379 و18/2 و 4/5 تن در هکتار در سال 1380 بود. میانگین کارائی مصرف آب این تیمار 8/9 کیلوگرم در مترمکعب و میزان مصرف آب آن حدود 7500 مترمکعب بود.
واژگان کلیدی: رژیمهای آبیاری، ارزن علوفهای، عملکرد، کارآیی مصرف آب.
مقدمه
بخش کشاورزی یکی از مهمترین بخشهای اقتصادی کشور میباشد که علاوه بر بعد اقتصادی به لحاظ ابعاد اجتماعی نیز حائز اهمیت فراوان است. مجموع سطح زیر کشت محصولات سالانه و باغی کشور در سال 1380 حدود 13 میلیون هکتار گزارش شده است که از این مقدار حدود 7/5 میلیون هکتار یعنی حدود 58 درصد کشت آبی بوده است . - 1 - متوسط راندمان آبیاری در سطح دنیا از 50 درصد کمتر بوده و در کشور ما این رقم بطور متوسط حدود 30 درصد برآورد گردیده است . - 2 - از نظر میزان مصرف آب، بخش کشاورزی با مصرف 81/5 میلیارد مترمکعب یعنی حدود 94 درصد، سهم عمده منابع آب را بخود اختصاص داده است . - 5 -
با توجه به موارد فوق بهینهسازی مصرف آب کشاورزی و همچنین افزایش تولید محصول در واحد سطح اراضی تحت کشت آبی ضروری است.
بمنظور بهینهسازی مصارف آب موارد زیر بعنوان توصیه از سوی صاحبنظران علوم آب ارائه گردیده است:
اصلاح ساختار تأمین منابع و الگوی مصارف آب
حفظ کیفیت منابع آب و محیط زیست
ملاحظات اقتصادی و بهرهوری در بهرهبرداری و مصرف آب
استحصال و توزیع پایدار منابع جدید آبهای سطحی
توجه ویژه به جامعنگری، مدیریت، اداره مطلوب و مشارکت مردم در بخش آب
اولویت مهار آبهای مرزی
توجه به بازار و تبادل آب در منطقه
همچنین در راستای دسترسی به اهداف مصرف بهینه آب کلیه منابع پایه کشاورزی بعنوان منابع اقتصادی باید بخوبی حفظ و مورد بهرهبرداری قرار گیرند. حفظ تعادل اکوسیستمها و استفاده صحیح از این منابع ضروری است. افزایش راندمان آبیاری و استفاده از آب با کیفیتهای مختلف تحت مدیریتی مناسب، طبقهبندی خاکها و رعایت نظام مناسب بهرهبرداری از اراضی، جلوگیری از تبدیل کاربری اراضی کشاورزی و جلوگیری از آلودگی خاکها مواردی هستند که برای حفظ و نگهداری و بهرهبرداری مناسب از منابع آب و خاک میبایستی مدنظر قرار گیرد . - 3 -
از طرف دیگر با گسترش بخش صنعت در کشورهای در حال توسعه و کشور ما، تقاضای بیشتر برای مصرف آب توسط این بخش، باعث رقابت با بخش کشاورزی خواهد شد. در این حالت آب بعنوان منبع امنیت غذایی مورد توجه خواهد بود. فائو به این نتیجه رسیده است که امنیت غذایی در اصلاح شیوه تولید در بخش کشاورزی و ارتقای سطح بهرهوری در مصرف آب نهفته است. از اینروست که موضوع روز جهانی غذا در سال گذشته میلادی »آب به عنوان منبع امنیت غذایی« در نظر گرفته شد . - 4 -
ارزن عموماً در مناطق نیمهخشک رشد میکند و نیاز آبی کمی دارد اما شرایط خشکی را به دلیل سیستم ریشه کم عمقی که دارد بخوبی تحمل نمیکند.
این محصول زمانی که برای کاشت بیشتر محصولات خیلی دیر است قابل کشت خواهد بود. علوفه تر و بذر از موارد استفاده عمده آن است و همچنین بعنوان علوفه مرتعی و غذا استفاده میشود . - 6 -
این گیاه یک محصول علفی تابستانه و متحملتر از سودانگراس به خشکی است. کیفیت علوفه این محصول بالاست و بطور سریعی دوباره پس از هر چین رشد میکند. برای خشک کردن و چرای دام مناسب است.
این محصول به ورود دام برای چرا حساس است و حداقل 15 تا 20 سانتیمتر ارتفاع برای رشد مجدد بعد از چین باید در نظر گرفته شود. برای بدست آوردن علوفه با کیفیت خوب باید قبل از ظهور هد یا تاج گیاه، برداشت صورت گیرد . - 7 -
بررسی و ارائه برنامهها و یا رژیمهای آبیاری برای محصولات مختلف و تعیین برنامه مناسب هر کشت مخصوصاً کشتهای علوفهای در هر منطقه یکی از ضروریات در جهت مصرف بهینه آب آبیاری است.
محصولات علوفهای به دلیل مصرف بیشتر آب و امکان تلفات زیاد آن در صورت عدم استفاده از یک برنامهریزی صحیح آبیاری بایستی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرند.
روش تحقیق
این آزمایش در قالب بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار برای دو فصل زراعی در سالهای 1379 و 1380
در ایستگاه مدیریت کشاورزی شهرستان اردکان به اجرا در امد. تیمارهای آبیاری بصورت زیر انتخاب و در طول هر دو فصل زراعی اعمال گردید:
= I1 آبیاری پس از 90 میلیمتر تبخیر تجمعی از تشت تبخیر کلاس A
= I2 آبیاری پس از 120 میلیمتر تبخیر تجمعی از تشت تبخیر کلاس A
= I3 آبیاری پس از 150 میلیمتر تبخیر تجمعی از تشت تبخیر کلاس A
= I4 آبیاری پس از 180 میلیمتر تبخیر تجمعی از تشت تبخیر کلاس A
= I5 آبیاری پس از 150 میلیمتر تبخیر تجمعی از تشت تا چین اول و در چینهای بعدی آبیاری پس از 120
میلیمتر تبخیر تجمعی از تشت
= I6 آبیاری پس از 180 میلیمتر تبخیر تجمعی از تشت تا چین اول و در چینهای بعدی آبیاری پس از 120
میلیمتر تبخیر تجمعی از تشت
