بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تأثیر آب باران جمعآوری شده توسط سامانههای سطوح آبگیر بر میزان رطوبت خاک و رشد نهال سنجد، آزمایشی در قالب طرح آزمایشی بلوکهای کامل تصادفی با سه تیمار در سه تکرار در طی سالهای 1390 تا 1392 طراحی و اجرا گردید. در این تحقیق هر کرت آزمایشی به عنوان یک سامانه سطح آبگیر عمل نموده و اعمال تیمارهای مختلف در داخل چاله هر کرت صورت پذیرفت. در هر یک از چاله انتهای سامانه، یک نهال سنجد غرس و همچنین یک جفت حسگر TDR به طول 70 سانتیمتری جهت اندازهگیری رطوبت خاک چاله قرار داده شدند. نتایج نشان داد که استفاده از تیمارهای مذکور، موجب افزایش معنیدار ذخیره رطوبتی خاک، نسبت به تیمار شاهد در سطح احتمال 1و 5 درصد گردید. مقایسه میانگین رطوبت حجمی در تیمارهای آزمایشی در هر دو سال نشان داد که تیمار سامانه سطوح آبگیر عایق توأم با استفاده از مواد جاذب الرطوبت پومیس در چاله انتهای سامانه بیشترین میزان رطوبت را در خودش ذخیره کرده و بعد از آن به ترتیب تیمارهای بدون پومیس و شاهد قرار گرفتند. همچنین تأثیر تیمارهای آزمایشی بر روی ارتفاع، قطر یقه و مساحت برگهای نهال سنجد در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بود. بیشترین میزان ارتفاع نهال، قطر یقه و مساحت برگها مربوط به تیمار سامانه سطوح آبگیر عایق و نیمه عایق توأم با استفاده از مواد جاذبالرطوبت پومیس در چاله انتهای سامانه و کمترین آنها مربوط به تیمار شاهد بود.
واژههای کلیدی : استحصال آب باران، پومیس، رطوبت حجمی، سامانه سطوح آبگیر، سنجد
الف-مقدمه
کمبود بارش و نیز توزیع نامناسب آن مشکل محددیت آب در مناطق خشک و نیمه خشک، اهمیت برنامهریزی و استفاده بهینه از منابع آبی را برای ما دو چندان نموده است. افزایش روز افزون جمعیت توأم با مصرف بیرویه آب به خصوص در بخش کشاورزی مشکلات زیادی را در تأمین آب شهری و روستایی کشور فراهم نموده است. بطوریکه بدون استفاده از تکنیک و برنامهریزی صحیح در اکثر مناطق کشور استقرار بسیاری از نباتات مثمره، مشکل ویا اصولاً امکان پذیر نیست - میرجلیلی و همکاران . - 1391 نتایج حاصل از برخی مدلهای پیشبینی وضیعت آب و هوایی مانند مرکز مطالعات هادلی1 در انگلستان نشان میدهد که به دلیل گرمایش جهانی طی 25 سال آینده مقدار بارندگی سالانه در پهنه ایران حدود 50 میلیمتر کاهش خواهد یافت و بر عکس متوسط دمای هوا تا 2 درجه سانتیگراد افزایش پیدا میکند. این امر هشدار جدی برای مدیریت منابع آب و کشاورزی در کشور میباشد - علیزاده . - 1391 لذا استفاده از روشهای بهرهبرداری از نزولات آسمانی برای مقابله با کم آبی و استفاده بهینه و اقتصادی از اراضی مناطق خشک و نیمه خشک ضروری است - زارعزادریحان و همکاران . - 1391 یکی از روشهایی که بطور غیر مستقیم جایگزین منابع آب معمول، نظیر چاه، قنات و رودخانه باشد، استحصال مستقیم آب باران است. استحصال آب باران2 روشی برای توسعه بهرهبرداری از منابع آب سطحی در مناطق خشک است که به وسیله آن میتوان آب مورد نیاز مصارف خانگی، دام و کشاورزی را در مقیاس کوچک تأمین نمود. دراین زمینه، سامانههای سطوح آبگیر باران، روشی شناخته شده در استفاده از نزولات جوی، با هدف ایجاد و توسعه پوشش گیاهی به کار برده میشوند. سوابق موجود استحصال آب باران دردنیا نشان میدهد که این روش اول بار در صحاری فلسطین اشغالی با بارندگی متوسط90 میلیمتر در سال، مورد استفاده قرار گرفت و این امر منجر به افزایش تولید علوفه در این منطقه گردید - موسوی و شایان . - 1364 توکلی - 2002 - سطوح آبگیر ناودانی شکل را در استرالیا جهت هدایت آب باران به باغات مورد استفاده قرار داد که نتایج آن بصورت دستورالعملی برای تأمین آب اضطراری در مناطق خشک این کشور در آمد. امروزه به طور سنتی و نوین از این نوع سامانهها برای تأمین آب برای کشت گیاهان و ایجاد باغ بر روی دامنههای شیبدار در بسیاری از نقاط کشور استفاده میشود که در تمامی آنها وجود سطح تولید کننده رواناب، استفاده از تیمارهای مختلف جهت افزایش تولید رواناب در سطح سامانه و وجود چاله پذیرنده رواناب در محل کشت نهال یا گیاه مورد نظر الزامی میباشد - شعاعی و همکاران . - 1382 روش دیگری که از آن جهت ذخیره رطوبت در خاک و رهاسازی تدریجی آن استفاده میگردد، ماده معدنی پرلیت است. این ماده به لحاظ داشتن تخلخل زیاد، موجب ذخیره رطوبت و رها سازی تدریجی آن به محیط ریشه گیاه میگردد - شرفا 1366، عاصمی و رفته گری نژاد . - 1363 به نظر میرسد راهبرد کلیدی درکشت گیاهان دیم در مناطق خشک و نیمه خشک جهت به حداقل رساندن ریسک نابودی کامل محصولات، استفاده از سامانههای استحصال آب باران میباشد. با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران در منطقه خشک و نیمه خشک واقع گردیده لذا لزوم استفاده بهینه از نزولات آسمانی موجود ضروری است. تحقیق حاضر روش استحصال آب باران با استفاده از سامانه سطوح آبگیر1 را مورد بررسی قرار میدهد. هدف این تحقیق، استفاده از آب باران برای گسترش کشت باغات دیم و فضای سبز با استفاده از دانش روز میباشد.
ب-مواد و روشها
تحقیق حاضر در کوه عون بن علی تبریز با ارتفاع 1850 متر از سطح دریا، میانگین دمای سالیانه 10/9 درجه سلسیوس و متوسط بارش 240 میلیمتر انجام گرفت. در این تحقیق هر کرت آزمایشی به عنوان یک سامانه سطح آبگیر بوده و رواناب آن در انتهای کرت به چاله گیرنده رواناب هدایت میشود. اعمال تیمارهای مختلف در داخل چاله
