بخشی از مقاله
چکیده:
این پژوهش در زیر حوزههای آبخیز تفتان انجام پذیرفته است که هدف از اجرای آن حفاظت از آب، خاک و اصلاح خاک میباشد. برای اجرای این پژوهش به منظور برداشت مشخصات سازه های مکانیکی اجراء شده بازدیدهای صحرایی انجام و ابعاد سازه های مربوطه اندازهگیری شد. حجم مخازن بندها بر اساس اشلهایی که در داخل آنها گذاشته شده بود، برآورد گردید. همچنین مساحت مخازن بندها که رسوب وارد آنها گردیده بر اساس طول و ارتفاع رسوبگیری و متوسط عرض اندازهگیری شد. بررسی سازهها نشان میدهد که متوسط طول آنها 21/6 متر میباشد.
کوچکترین و بزرگترین بند به ترتیب 10 و 34 متر طول دارد. حداقل و حداکثر ارتفاع رسوب در ﳐازن بندها به ترتیب 0/5 و 3/1 مﱰ بوده است. بطوریکه این ارتفاع رسوب بهترتیب در بندهایی به ارتفاع 5 و 4/2 مﱰ ترسیب شدهاند. اندازهگﲑی میزان رسوب سازهها نشان میدهد که در ﳎموع 20703/8 مﱰ مکعب رسوب در ﳐازن بندها رسوب ﳕودهاند که سهم هریک بطور متوس 828/1 مﱰ مکعب میباشد.
ﳘچنﲔ ارتفاع متوس رسوب ﳐازن بندها 1/9 مﱰ بوده است. بررسی سطح رسوبگﲑی سازهها نشان میدهد که در ﳎموع 11218/6 مﱰ مربع از سطح ﳐازن بندها رسوب گرفته و ﲠبود یافتهاند. حداقل و حداکثر سطح ﳐازن بندهایی که رسوب گرفتهاند به ترتیب برابر 33 و 1470 مﱰ مربع میباشد. ﳘچنﲔ متوس رسوب ﳐازن بندهای مورد بررسی 448/7 مﱰ مربع میباشد. نتیجهگﲑی میشود با احتساب 0/5 مﱰ عمق خاک کشاورزی با رسوبات داخل ﳐازن بندهای مورد مطالعه 42630/7 مﱰ مربع دیگر از زمﲔهای منطقه قابل اصلاح میباشد.
مقدمه:
از مهمﱰین منابع طبیعی هر کشور خاک میباشد که نفش بسزایی در توسعه آن دارد. برای تولید خاک زمان زیادی نیاز است، در حالیکه ﲣریب آن به سرعت اﳒام میپذیرد. وضعیت هدر رفت خاک به حدی جدی است که امروزه به عنوان خطری برای حیات نسان به ﴰار میآید.
فرسایش نه تنها فقﲑ شدن خاک و ﲣریب اراضی را ﲠمراه دارد، بلکه خسارات جﱪان ناپذیری را بهبار میآورد. مشکلات دیگر ﳘانند رسوب مواد در آبراههها، ﳐازن سدها، بنادر و کاهش ظرفیت آبگﲑی، کاهش کمی و کیفی آب، افزایش رواناب از چالشهای فرسایش خاک میباشد. ﲞش عمدهای از این معضلات ارتباط مستقیم با عدم ﲠرهبرداری مناسب از زمﲔ دارد. معمولا فرسایش آبی زمانی اتفاق میافتد که سرعت بارندگی از سرعت نفوذ و آستانه فرسایش ﲡاوز ﳕاید. خاکهای مناطق خشک استعداد زیادتری نسبت به سایر خاکها در مقابل فرسایش دارند.
ایران نیز یکی از این مناطق است که علاوه بر بارندگی کم بارش جهان - از پراکنش مناسﱯ نیز برخوردار نیست، بطوریکه در بعضی از نقاط احتمال بارندگی سالانه در مدت 24 ساعت وجود دارد که پیامدهای ﳘچون وقوع سیلابهای خاﳕان سوز و ﳐرب را به دنبال دارد که در نتیجه آن روانآب درمدت زمان کم و بدون ﲠرهبرداری از دسﱰس خارج و ﲜای نعمت سبب نقمت نیز برای ساکنان میگردد - رضایی نوری و جهانتیغ، . - 1392 ﲠرهبرداری زیاد به دلیل رشد شتابان ﲨعیت و افزایش تقاضا برای مصرف آب و تامین نیاز غذایی جامعه، مهمﱰین عامل فرسایش بهحساب میآید
راههای متعددی برای جلوگﲑی از فرسایش وجود دارد که هرکدام براساس وضعیت منطقه، مورداستفاده قرار میگﲑد. در برخی از نقاط اقدامات بیولوژیکی موثر است. احیاء پوشش گیاهی تاثﲑ زیادی در کنﱰل هرزآب و فرسایش دارد. بطوریکه افزایش پوشش گیاهی و اﳒام عملیات آﲞیزداری می تواند مهمﱰین رکن مدیریت مناسب اراضی باشد - روحانی و ﳘکاران . - 1384 ﲠرهبرداری پایدار و افزایش سطح حاصلخیزی خاک روش مناسﱯ برای مقابله با فرسایش است، زیرا پوشش گیاهی مواد آلی خاک را افزایش داده و باعث ﲠبود نفوذپذیری آن میگردد.
برنامهریزی برای کارهای مکانیکی بستگی به وضعیت منطقه و وجود امکانات دارد. در نواحی که سنگ زیاد است معمولا برای جلوگﲑی از فرسایش زمﲔ و ﳘچنﲔ مرمت سطحهای فرسایش یافته در دامنه کوهها از سنگهای آن ﳏل، بندهای خشکهچﲔ ساخته میشود
احداث بندهای سنگ و سیمانی، خشکهچﲔ و گابیونی در حوزه آﲞیز بنادک سادات باعث کنﱰل ﲞش اعظمی از رسوبات جریان یافته در کف آبراههها و مسیلها در پشت سدهای احداث شده بدام افتاده به ﳓوی که تعداد زیادی از بندهای احداثی از رسوب مدفون شده است
اجرای سازههای مکانیکی در بالا دست سد زاینده رود نقش بسزایی در کنﱰل رسوب داشته است، رسوبات رودخانه ها در واقع ﳐلوطی از خاک زراعی و غیر زراعی فرسایش یافته از حوضههای بالا دست میباشد. با توجه به بافت، غلظت آلایندهها و سایر خصوصیات فیزیکی و شیمیاییرسوبات لایروبی شده، میتوان از آﳖا در زمینههای ﳐتلفی چون ساخت و توسعه زیستگاههای حیات وحش، خاک سطحی برای کشاورزی و مصاﱀ ساختمانی ﲠرهبرداری ﳕود استفاده از رسوبات لایروبی شده گامی برای ﲠرهبرداری از خاک فرسایش یافته بالا دست است. ﲞش مهمی از این رسوبات برای زراعت و باغداری مناسب هستند و برخی نیز نیاز به ﳐلوط شدن با کودهای حیوانی را دارند
بررسیها در کشور چﲔ نشان داد که استفاده از رسوبات ﳐازن بندها نقش موثری در افزایش تولید ﳏصولات کشاورزی داشته است . - , 2002Parkpian - رسوبات تهنشﲔ شده در ﳐازن بند دارای مقدار زیادی کود سبز و حیوانی بوده که باعث افزایش مواد غذایی خاک میگردد
بررسیها نشان می دهد که تراکم رسوبات ﳐازن بندها کاهش یافته و پایداری خاکدانهها حدود30 ﲠبود یافته است و این نشان دهنده آن است که پایداری خاک کشاورزی در دراز مدت ﲠبود می یابد . - Rahaman and Yakupttiyage, 2006 - منطقه تفتان که از مناطق مستعد مدیریت آﲞیزداری می باشد، نیاز به اقدامات ضروری به منظور ﲠبود اکوسیستم آن دارد. هدف از اجرای این پژوهش شناسایی و اندازهگیری وسعتی از سطح مخازن بندها که اصلاح خاک شدهاند، می باشد.
