بخشی از مقاله
چکیده:
خشکی یکی از تنشهای محیطی است که روی اکثر مراحل رشد گیاه، ساختار اندام و فعالیت آنها آثار مخرب و زیان آوری وارد میسازد و با توجه به روند افزایشی توسعه اراضی شور و کمبود اراضی زراعی مطلوب برای کشاورزی، شناخت بیشتر اثرات پرامینگ در شرایط تنش شوری از اهمیت زیادی برخوردار است. بدین منظور آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در آزمایشگاه تحقیقاتی دانشگاه زابل اجرا شد. نتایج نشان داد که با افزایش شوری میزان سدیم افزایش و کمترین میزان سدیم مربوط به تیمار شاهد 28/74 - میلی گرم در وزن تر - و بیشترین میزان سدیم مربوط به تیمار شوری 8 دسی زیمنس بر متر - 38/39 - بود. همچنین با افزایش شوری میزان پتاسیم کاهش یافت و کمترین میزان پتاسیم مربوط به تیمار شوری 8 دسی زیمنس بر متر - 3/82 میلیگرم در وزن تر - و بیشترین میزان پتاسیم مربوط به تیمار شاهد - 4/55 میلیگرم در وزن تر - میباشد. با توجه به اطلاعات بالا میتوان گفت عنصر سدیم با افزایش فشار اسمزی محلول خاک ضمن ایجاد سمیت یونی در گیاه تعادل یونهای مورد نیاز گیاه را بهم میزند و گیاه ریحان به شوری حساس و افزایش شوری باعث کاهش رشد در گیاه میشود.
مقدمه:
حضور و اثر شوری در مناطق خشک و نیمه خشک چشمگیر است. جایی که باران محدود است و تبخیر بالاست. از اینرو کمبود آب و عدم اعمال مدیریت مناسب خاک، مشکلات شوری را تا چند برابر افزایش میدهد - باناروس و همکاران، . - 2000 تنشها از مهمترین عوامل محدوود کنندهی محیطی به شمار میروند. تنش شوری یکی از این موارد مهم محسوب میشود که عملکرد بسیاری از محصولات زراعی و باغی را کاهش داده و رشد آنها را با محدودیت مواجه میکند - کینگزبوری و همکاران، . - 1983 تنش شوری اثرهای قابل توجهی بر روی گیاهان دارد که از آنها میتوان به سمیت یونی، تنش اسمزی، عدم تعادل عناصر غذایی و تغییرات وسیع در سنتز ترکیبات بیوشیمیایی اشاره کرد - مانس، . - 2002 جمع شدن نمکهای محلول در خاک باعث کم شدن پتانسیل آب در خاک میشود و در نتیجه باعث جذب کمتر آب توسط گیاه شده و عملکرد محصول را کاهش میدهد - عابد و همکاران، . - 1381 گیاهان با سه مکانیسم مختلف از اثرهای اولیه تنش شوری میگریزند: کنترل جذب یونی، حذف یا ترشح نمک و رقیق کردن نمک - میبدی و همکاران، . - 1381 سانتا ماریا و اپستین، 2001 اعلام داشتند که توانایی گیاهان برای مقابله با سطوح بالای شوری به روش و درجهای ازآن روش بستگی دارد که آنها بتوانند روابط آب خودشان را تنظیم کنند و هم چنین بستگی به این دارد که چگونه آنها با غلظت داخلی نمک مقابله یا از آن اجتناب کنند. کایا و همکاران، 2001 اظهار داشتند که شوری، رشد رویشی و زایشی گیاه را تحت تأثیر قرار می دهد و بنابراین موجب کاهش وزن خشک و عملکرد گیاه میشود. در یک آزمایش گلخانهای، اثر تنش شوری روی رشد و میزان انباشت یونها در گیاه دارویی زنیان مطالعه شد. نتایج نشان داد که افزایش سطح شوری باعث کاهش معنیداری در وزن تر و خشک ریشه و ساقه، میزان کلسیم و پتاسیم و افزایش میزان سدیم در اندام هوایی و ریشه گردید - اشرف و همکاران، . - 2004 در آزمایشی که به منظور بررسی اثر تنش شوری بر برخی پارامترهای فیزیولوژیک گیاه مرزه انجام گرفت. نجفی و همکاران، 2010 گزارش کردند که با افزایش شوری، پارامترهای رشد و سرعت فتوسنتز کاهش پیدا کرد. نجفی و میرمعصومی، 1378 برای بررسی عکس العمل فیزیولوژیک سویا در شرایط تنش شوری، آزمایشی در شرایط گلخانه و با استفاده از کشت هیدروپونیک انجام دادند. آنها مشاهده نمودند که با افزایش غلظت نمک، وزن خشک گیاه، سطح برگ و میزان کلروفیل آن کاهش معنیداری داشت. هم چنین افزایش غلظت نمک باعث کاهش جذب یون پتاسیم و افزایش تجمع یونهای سدیم، نیتروژن و فسفر در برگها گردید. ریحان گیاهی دارویی و متعلق به خانواده تعتاییان میباشد که بومی نواحی استوایی آفریقا است - یزدانی و همکاران، . - 1383 با توجه به اهمیت گیاه ریحان در صنایع غذایی، دارویی و بهداشتی تحقیق حاضر با هدف بررسی عنصر سدیم و عنصر پتاسیم بر رشد گیاه ریحان در شرایط تنش شوریهای مختلف روی گیاه دارویی ریحان اجرا شد.
مواد و روشها:
به منظور بررسی عنصر سدیم و عنصر پتاسیم بر رشد گیاه ریحان در شرایط تنش شوریهای مختلف آزمایشی در بهار سال 1391 در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه زابل اجرا گردید. خاک مورد استفاده در این آزمایش دارای بافت لومی- شنی بود که نتایج تجزیه شیمیایی در جدول 1 آمده است.
جدول :1 خصوصیات شیمیایی خاک مورد مطالعه
بعد از انجام آزمایشات خاک، بذرهای تهیه شده از مرکز تحقیقات شهرستان زابل در اواخر شهریور ماه در گلدانها کشت شدند. برای انجام زهکش در ته گلدانها سوراخهایی تعبیه و سپس در کف گلدانها تا ارتفاع 2 سانتیمتری شن دانه درشت شسته شده ریخته شد، سپس خاک لومی شنی به نسبت 1 به 2 کاملا" مخلوط شد. کشت بذر ریحان در عمق 1 سانتیمتری از سطح خاک صورت گرفت. این آزمایش بصورت فاکتوریل و در غالب طرح کاملا" تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. در این آزمایش تیمار شوری با استفاده از محلولهای نمک Nacl که مقادیر هدایت الکتریکی - EC - آنها 0، 2، 4، 6 و 8 دسی زیمنس بر متر از مرحله دو برگی بر گیاهان بر اساس نقشه طرح اعمال شدند. برای تیمار شاهد - صفر - از آب مقطر و مقدار نمک لازم جهت تهیه محلولهایی با 0 - EC - ، 2، 4، 6 و 8 دسی زیمنس بر متر از فرمول زیر به دست آمد - هاشمی دزفولی، - 1377 و EC نهایی مجددا" با EC متر اندازهگیری گردید.
بحث و نتیجهگیری:
میزان سدیم:
نتایج تجزیه واریانس نشان میدهدکه اثر تیمار شوری و پرامینگ در سطح 1 درصد معنیدار بوده ولی اثر متقابل آنها معنیدار نبود. همچنین مقایسه میانگین نشان میدهد که بین سطوح مختلف شوری 0، 2، 4، 6 و 8 دسی زیمنس بر متر تفاوت معنیداری وجود داشت و با افزایش شوری میزان سدیم افزایش و کمترین میزان سدیم مربوط به تیمار شاهد 28/74 - میلی گرم در وزن تر - و بیشترین میزان سدیم مربوط به تیمار شوری 8 دسی زیمنس بر متر - 38/39 - بود. نیدو و همکاران در سال 1990در پژوهشی که در بررسی اثر تنش شوری در گیاه سورگوم در 5 سطح 100 - ، 200، 300، 400 و 500 میلی مولار - Nacl انجام دادند به این نتیجه رسیدند که محتوی سدیم در بخش هوایی در غلظتهای مختلف شوری در مقایسه با شاهد افزایش یافت به طوری که غلظت سدیم در کلیه سطوح در مقایسه با شاهد در سطح 1 درصد معنیدار بود. همانطور که در جدول 2 مشاهده میکنید بین سطوح مختلف پرایمینگ از نظر آماری معنیدار بود و میزان سدیم روند افزایشی دارد و کمترین میزان سدیم مربوط به تیمار بدون پرایم 31/41 - میلیگرم در وزن تر - و بیشترین میزان سدیم مربوط به تیمار اسموپرایم 38/41 - میلیگرم در وزن تر - میباشد. همچنین نتایج تجزیه واریانس در جدول 1 نشان میدهد که اثر تیمار شوری و پرامینگ در سطح 1 درصد معنیدار بود ولی اثر متقابل آنها معنیدار نبود. مقایسه میانگین در جدول 2 نشان میدهد که بین سطوح مختلف شوری 0، 2، 4، 6 و 8 دسی زیمنس بر متر تفاوت معنیداری وجود دارد و با افزایش شوری میزان پتاسیم کاهش مییابد و کمترین میزان پتاسیم مربوط به تیمار شوری 8 دسی زیمنس بر متر - 3/82 میلیگرم در وزن تر - و بیشترین میزان پتاسیم مربوط به تیمار شاهد - 4/55 میلیگرم در وزن تر - میباشد. همچنین دادههای مربوط به جدول 2 نشان میدهد بین سطوح مختلف پرایمینگ تفاوت از نظر آماری معنیدار بود و میزان پتاسیم روند کاهشی داشت و کمترین میزان پتاسیم گیاه مربوط به تیمار اسموپرایم 3/7 - میلیگرم در وزن تر - میباشد. با توجه به اطلاعات بالا میتوان گفت عنصر سدیم با افزایش فشار اسمزی محلول خاک ضمن ایجاد سمیت یونی در گیاه تعادل یونهای مورد نیاز گیاه را بهم میزند رابطه بین نسبت یون پتاسیم به یون سدیم مقاومت به شوری در گیاه ریحان را نشان میدهد. همچنین میتوان نتیجه گرفت که گیاه ریحان به شوری حساس و افزایش شوری باعث کاهش رشد در گیاه میشود و با توجه به مسئله شوری در کشور و فزونی گرفتن مواد غذایی توصیه میشود تحقیقات مشابهی به منظور شناخت بیشتر اثرات پرامینگ در شرایط تنش شوری صورت گیرد.
