بخشی از مقاله
مقدمه
مطالعات نشان می دهد که اکنون سطح وسیعی از مناطق مختلف کشور دچار مشکل شوري آب و خاك هستند. مهم ترین اثر شوري افزایش غلظت سدیم در بافت گیاهی است - زاهدي فر و همکاران - 1389 ،که منجر به کاهش عملکرد می شود. از مهمترین دلائل کاهش وزن خشک اندام هوائی گیاه در شرایط شور، سمیت یون هائی نظیر سدیم و کلر همراه با عدم تعادل تغذیه اي می باشد - . - Gunes et al. 1996 یکی از روش هاي نوین در جهت مقابله با تنش هاي محیطی بویژه تنش شوري استفاده از روش هاي بیوتکنولوژیکی مثل استفاده از قارچ هاي میکوریزي است که می تواند مقاومت گیاه گوجه فرنگی را مانند بسیاري از گیاهان دیگر تحت تاثیر قرار دهد.
قارچ هاي میکوریزا از جمله فراوانترین قارچهاي همزیست با گیاهان هستند که با سودمندیهاي فراوان، مانند تولید کودهاي بیولوژیک، قابل جذب کردن عناصر غذایی بخصوص فسفر و مبارزه بیولوژیکی با آفات، داراي جایگاه ویژه اي در کشاورزي هستند. قارچ مایکوریزا می تواند در خاکهاي فقیر از فسفر گسترش یافته و باعث افزایش جذب فسفر و در نتیجه افزایش رشد و عملکرد گیاه گردد - نادیان . - 1377 فلاحیان و همکاران - 1385 - نشان دادند که قارچ هاي وزیکولار آربسکولار باعث افزایش جذب عناصر کم تحرك مانند فسفر شده و با بهبود روابط آبی گیاه باعث افزایش رشد گیاه می شوند.
صدري و همکاران - 1390 - در آزمایشی نتیجه گرفتند که کاربرد میکوریزا تحت تنش شوري جذب کلسیم، پتاسیم و منیزیم را در گیاه سورگوم افزایش و جذب سدیم را کاهش داد. در دیگر مطالعات که جهت بررسی اثرات شوري بر روي گیاهان میکوریزا انجام گرفت، نشان داده شد که غلظت سدیم و پتاسیم در ریشههاي AM بیشتر میباشد و بنابراین نسبت پتاسیم به سدیم در مقایسه با گیاهان غیر میکوریزایی در سطح بالاتري قرار داشت.
مواد و روشها
به منظور مشخص کردن وضعیت عناصر غذایی خاك، مقدار کافی خاك بکر از افق سطحی - 0 تا 30 سانتیمتري - از سه نقطه از محلی که خاك آن را مناسب جهت انجام آزمایش یعنی با قابلیت دسترسی کم فسفر - P = 4.00 - ppm تشخیص دادیم نمونه برداري به عمل آمد.این پژوهش بشکل گلدانی و بصورت فاکتوریل - 4*4 - در قالب طرح آماري کاملأ تصادفی با چهار - - 4 تکرار شامل 64 گلدان صورت گرفت. ابعاد آماري طرح عبارت بودند از چهار سطح شوري آب آبیاري - 0/9 ، 2 ، 4 و 6 دسی زیمنس بر متر - و چهار تلقیح میکوریزائی شامل: -1 شاهد - بدون تلقیح - . -2 تلقیح با گونه -Glomus intraradices . 3 تلقیح با گونه . Glomus mosseae و -4 تلقیح با هر دو گونه - 2 و . - 3 جهت انجام این آزمایش ابتدا خاك مورد نظر را که از قبل بمدت دو ساعت در درجه حرارت 121 درجه سانتیگراد در دستگاه اتوکلاو استریل شده بود را، جهت خزانه کاري ، درون لیوانهاي پلاستیکی ریخته شد ، سپس 2 الی 3 عدد بذر گوجه فرنگی رقم S.P.A در آنها کشت و پس از جوانه زنی و چند برگی شدن ، گیاهانی که از لحاظ ظاهري کاملا" یکسان بودند را انتخاب و به گلدانهاي اصلی انتقال داده شدند.
براي هر گلدان 8 کیلوگرم خاك در نظر گرفته شد. همزمان با این کار عمل تلقیح با مایه تلقیح قارچهاي مورد نظر - براي هر گلدان 100 گرم - بطوریکه کاملا" قارچ ها در اطراف ریشه گیاهچه ها قرار گرفتند انجام شد. برداشت گیاه گوجه فرنگی 60 روز پس از انتقال گیاهچه ها به گلدانهاي اصلی و تا قبل از مرحله گل دهی انجام گرفت. در پایان آزمایش، گیاهان از سطح طوقه بریده شد و ریشه ها را به گونه اي که کمترین آسیب ببینند از خاك خارج و پس از شستشو با آب مقطر، به مدت 48 ساعت و در دماي 65 درجه سلیسیوس در آون قرار داده تا کاملا خشک شدند .
بمنظور تعیین عناصر غذائی گیاه ، پس از آسیاب نمودن گیاهان خشک شده ، نمونه یک گرمی از هر تیمار در کوره الکتریکی در دماي 550 درجه سانتیگراد خاکستر کرده، عناصر سدیم و پتاسیم با دستگاه فلیم فتومتر، میزان فسفر را با روش نورسنجی و عنصر کلر با روش تیتراسیون اندازه گیري شد. در نهایت با استفاده از آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد اختلاف بین تیمارها بررسی گردید. ضمنا از نرم افزار آماري SAS براي انجام آزمون هاي فوق استفاده شد.
نتایج و بحث
همانطور که در جدول1 پیداست با افزایش شوري آب آبیاري غلظت سدیم در گیاه نسبت به شاهد بطور معنی داري افزایش یافت نتایج مشابهی توسط Sairam و همکاران - 2002 - گزارش شد. همچنین با افزایش شوري آب آبیاري غلظت کلر در شاخساره گیاه نیز افزایش یافت.این در حالیست که تلقیح میکوریزي سبب کاهش معنی دار غلظت سدیم و کلر در گیاه گردید بهترین تلقیح میکوریزائی در کاهش غلظت کلر و سدیم، تیمار Mossea و - - Inter+ Mossea بود. نتایج مشابهی در رابطه با کاهش غلظت کلر با تلقیح میکوریزائی، توسط توسلی و اصغرزاده - - 1388 و همچنین در رابطه با کاهش غلظت سدیم شاخساره با استفاده از تلقیح میکوریزي توسط صدري و همکاران - 1390 - گزارش شد. با افزایش شوري آب آبیاري غلظت پتاسیم و فسفر شاخساره بطور معنی داري نسبت به شاهد کاهش یافت - جدول. - 1 نتایج مشابهی در رابطه با کلر توسط زاهدي فر و همکاران - 1389 - و کاهش فسفر شاخساره در اثر افزایش شوري توسط یوسفی راد - 1386 - گزارش شد.
محققان بسیاري گزارش کرده اند در اثر شوري، غلظت پتاسیم بافت هاي گیاهی کاهش می یابد که علت را رقابت و جذب انتخابی بین سدیم و پتاسیم در شرایط شوري و افزایش جذب سدیم در قبال پتاسیم می دانند - Gulshan .et al . 2008 - در شوري هاي 2، 4 و 6 دسی زیمنس بر متر نیز، تلقیح میکوریزي غلظت پتاسیم را بطور معنی داري نسبت به شاهد افزایش داد و بیشترین افزایش غلظت پتاسیم، متعلق به تیمار Mossea بود - جدول. - 1 نتایج مشابهی در رابطه با افزایش غلظت پتاسیم در اثر تلقیح میکوریزي توسط Marschner و - 1994 - dell گزارش شد.
همچنین تلقیح میکوریزائی، غلظت فسفر را در شاخساره گوجه فرنگی تحت تنش شوري بطور معنی داري افزایش داد. در این بین، تیمار - - Inter Mossea نسبت به بقیه تیمارها غلظت فسفر را بیشتر افزایش داد - جدول. - 1 در مطالعاتی نشان داده شده، که کاهش اثرات شوري در گیاهان میکوریزایی نه تنها با افزایش فسفر گیاه میزبان ارتباط دارد بلکه بیشتر مبتنی بر سایر اثرات میباشد - نادیان و همکاران . - 2009 بنابراین، با توجه به نتایج این آزمایش، تلقیح میکوریزائی، تحمل به شوري گوجه فرنگی را افزایش داده است . همچنین گیاهان تلقیح شده به میکوریزا در محیط شور، نسبت به تنش شوري تحمل بیشتري را نشان دادند لذا با توجه به نتایج فوق بایستی به دنبال روشهاي مدیریتی صحیح براي تداوم پایداري و کاهش شوري در جهت رسیدن به عملکرد و رشد متعادل باشیم.
