بخشی از مقاله
چکیده
به منظور مطالعه تأثیر کیتوزان بر گیاه ریحان در شرایط تنش شوری آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب بلوکهای کاملا تصادفی در دانشگاه گنبد کاووس در سال 1396 انجام شد. تیمار-های مورد بررسی شامل تیمار کیتوزان در دو سطح 0 و 1/5 گرم در لیتر و تیمار شوری در چهار سطح: 0، 75، 150 و 200 میلی مولار NaCl بود. صفات اندازهگیری شده شامل طول ساقه، قطر ساقه، طول ریشه، وزن تر برگ، وزن تر ساقه و وزن تر ریشه بود. نتایج تجزیه واریانس حاکی از عدم معنی داری اثر متقابل شوری *کیتوزان بر روی تمامی فاکتورها بود. در حالیکه نتایج حاکی از کاهش تمامی صفات با افزایش سطح شوری بود به طوریکه شوری 200 میلی مولار کمترین میزان صفات را به خود اختصاص داد. کیتوزان با افزایش تمامی فاکتورهای اندازهگیری شده اثر معنی داری را بر روی گیاه ریحان نشان داد. لذا کاربرد این القا کننده در افزایش تحمل گیاه ریحان می تواند موثر باشد.
-1 مقدمه
ریحان - - Ocimum basilicum یکی از گیاهان مهم متعلق به تیره نعناع Lamiaceae است که به-عنوان گیاه دارویی، ادویهای و همچنین به صورت سبزی تازه مورد استفاده قرار میگیرد - اوزکان، . - 2005 ریحان به عنوان یک گیاه میانه در تحمل به شوری ردهبندی شده است . تنش شوری یکی از عمده عوامل محدود کننده تولید محصولات زراعی می باشد.از طرفی کاهش میزان بارندگی وافزایش بی رویه گرما در چند سال گذشته سبب ایجاد تبخیر وتعرق بیشتر و تشدید اثر شوری در کاهش عملکرد گردیده است. لذا کاربرد القا کننده های طبیعی یا شیمیایی جهت افزایش مقاومت گیاهان به تنش ها بسیار کارآمد می باشد. در این میان توجه پژوهشگران زیادی به کیتوزان معطوف گشته است 1 - ، 2 و . - 6 کیتوزان به کیتینی که بیش از 50 درصد گروه های استیل آن حذف شده باشد، اطلاق میگردد . - 11 - این ترکیب به عنوان یک الیسیتور، مکانیسم های دفاعی گیاه را تحریک نموده و باعث افزایش تولید متابولیتهای ثانویه در گیاه می گردد - . - 8 لیانجو و همکاران - - 2011گزارش کردند که پیش تیمار بذرهای گندم با کیتوزان اثرات تنش شوری را در این گیاه با افزایش طول ساقه، طول ریشه، وزن خشک ساقه، وزن خشک ریشه و میزان کلروفیل کاهش میدهد.همچنین مطالعات نشان داد که پیش تیمار بذر گیاهان با کیتوزان با افزایش رشد ریشه، میزان پرولین، میزان کربوهیدرات و میزان پتاسیم ساقه و کاهش میزان سدیم ساقه سبب تحمل به شوری گیاه شده است و توانسته با بهبود رشد رویشی گیاه و افزایش اسمولیتها در گیاه خسارات ناشی از تنش را جبران کند . - 2 - برنستین و همکاران - 2009 - در آزمایشی که به بررسی اثر شوری بر جوانهزنی و رشد گیاهچه روی شش گونه گیاه دارویی از جمله ریحان انجام دادند، بیان کردند که در شوری 200میلی مولار در گیاه ریحان هیچ گونه جوانه زنی مشاهده نشد. لذا هدف از این تحقیق ارزیابی تاثیر کیتوزان بر تحمل گیاه دارویی ریحان به تنش شوری می باشد.
-2مواد و روش ها
جهت بررسی اثر کیتوزان بر روی گیاه ریحان تحت تنش شوری آزمایشی بصورت فاکتوریل در قالب بلوکهای تصادفی در دانشگاه گنبد کاووس در سال 1396 اجرا شد . تیمار های مورد بررسی شامل کیتوزان در دو سطح 0 - و 1/5 گرم در لیتر - و تیمار شوری در چهار سطح 0 - ، 75، 150 و 200 میلی مولار از - NaCl بود. کشت ریحان در گلدانهای 8 کیلوگرمی به قطر 30 سانتیمتر انجام گرفت . خاک گلدان شامل ماسه بادی، خاک مزرعه و خاک جنگل - هوموس - بود. بذر ریحان از شرکت پاکان بذر اصفهان تهیه میشود. این بذور ابتدا به مدت 10 دقیقه در هیپوکلریدسدیم 1 درصد ضدعفونی و با آب مقطر شستشو داده شده و سپس در پتری دیش جهت جوانه زنی قرار گرفتند. در هر گلدان 15 عدد بذر جوانه زده سالم و یکنواخت در عمق 2 سانتیمتری داخل گلدانها کشت گردید که در مرحله 3 برگی به 8 بوته کاهش یافت. در طی انجام آزمایش از آفتکشها و علفکشها استفاده نشد و مبارزه با علفهای هرز به صورت دستی انجام گرفت. محلولپاشی کیتوزان در مرحله 5 برگی بر روی برگها و ساقهها انجام شد. 24 ساعت پس از محلول پاشی، تیمار شوری و تا دو هفته ادامه یافت. سپس صفات مرفولوژیکی مانند صفات طول ساقه، قطر ساقه، طول ریشه، وزن تر برگ، وزن تر ساقه و وزن تر ریشه اندازهگیری شد. دادههای حاصله به-وسیله نرمافزار SAS تجزیه شده و برای مقایسه میانگین از آزمون حداقل تفاوت معنیدار - - LSD در سطح احتمال 5 درصد استفاده شد.
-3نتایج و بحث
جدول تجزیه واریانس - 1 - نشان میدهد که اثر تیمار بر روی تمامی فاکتورها در سطح یک درصد معنی-دار شده است. همچنین با توجه به نتایج به دست آمده اثر کیتوزان بر روی تمامی فاکتورهای اندازهگیری شده در سطح یک در صد و برای وزن تر برگ در سطح 5 درصد اثر معنی دار شد. اثر شوری روی تمامی صفات در سطح یک درصد معنیدار بود. درحالیکه اثرات متقابل کیتوزان و شوری در هیچکدام از صفات اندازهگیری شده معنیدار نشد. نتایج جدول 3، حاکی از تاثیر معنی دار شوری بر صفات مرفولوژیک ریحان بود. بطوریکه با افزایش سطح تنش صفات به طور قابل توجهی کاهش یافته و در سطح 200 میلی مولار NaCl کمترین میزان صفات مشاهده گردید.
جدول -1 تجزیه واریانس اثر کیتوزان و شوری صفات مرفولوژیک در گیاه دارویی ریحان
ns، * و ** به ترتیب غیر معنیدار، معنیدار در سطح احتمال پنج درصد و معنیدار در سطح احتمال یک درصد
علاوه بر این باتوجه به مقایسه میانگین اثرات ساده - جدول - 3، تیمار کیتوزان نسبت به تیمار کنترل تمامی مقادیر را افزایش داده است. بطوریکه گیاهان تیمار شده با طول ساقه به میانگین 29 سانتیمتر افزایش معنی داری را با تیمار کنترل با میانگین 27/12 سانتیمتر نشان د ادند. همچنین میانگین طول ریشه در گیاهان تیمار شده 10/5 - سانتیمتر - بالاتر از گیاهان کنترل بود. ما و همکاران - 12 - گزارش کردند که بذر گندم تحت تیمار کیتوزان در شرایط تنش شوری نسبت به تیمار شاهد از رشد بیشتری برخوردار بود. دزانگ و تانگ نشان دادند که کیتوزان می تواند رشد گیاه و عملکرد محصول سویا را افزایش دهد. به طور کلی میتوان نتیجه گرفت که تیمار کیتوزان تمامی پارامترهای اندازهگیری شده در گیاه ریحان را افزایش داد، بنابراین استفاده از تیمار کیتوزان پیشنهاد میشود.
جدول - 2 مقایسه میانگین اثرات شوری برای صفات مرفولوژیک در گیاه دارویی ریحان
جدول - 3 مقایسه میانگین اثرات کیتوزان برای صفات مرفولوژیک در گیاه دارویی ریحان
در هر ستون میانگینهای دارای حداقل یک حرف مشترک بر اساس آزمون LSD در سطح پنج درصد اختلاف معنیداری ندارند.
