بخشی از مقاله
چکیده
بامبو یکی از سریعالرشدترین گیاهان و از جمله محصولات ارزشمند است که عامل حیاتی در ایجاد تعادل اکسیژن و دياکسید کربن جو میباشد. رشد و عملکرد بامبو تابعی از کلیه عوامل محیطی و اثرات متقابل آنها است و در این میان تنش شوري بر عملکرد و کیفیت گیاه تأثیرگذار است. ترینگزاپک اتیل از مهمترین مواد تنظیمکنندهاي است که جهت بهبود خصوصیات رشدي گیاهان در شرایط تنش استفاده میشود. پژوهش حاضر به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با 12 تیمار و در 3 تکرار اجرا شد. بدین منظور، تأثیر سطوح ترینگزاپک اتیل 0 - ، 2 و 3 میلیلیتر بر لیتر - و سطوح شوري - شاهد، 100، 200 و 300 میلیمولار - بر زیست تودهي اندام زیرزمینی و هوایی، اختلاف تعداد برگ و اختلاف ارتفاع ساقه ارزیابی شد. نتایج نشان داد، بیشترین زیستتوده اندام هوایی و زیرزمینی به ترتیب در تیمارهاي 2 بر لیتر تنظیمکننده رشد و شوري 300 میلیمولار و شوري 100 میلیمولار بدون تنظیمکننده رشد مشاهده شد، کمترین میزان این صفات در تیمار 2 میلیلیتر بر لیتر تنظیمکننده رشد و شوري 100 میلیمولار حاصل شد. بیشترین تعداد برگ در تیمار شاهد و کمترین آن در تیمار تنظیمکننده رشد 3 میلیلیتر در لیتر و شوري 300 میلیمولار مشاهده شد. بیشترین اختلاف ارتفاع، در شوري 100 میلیمولار بدون تنظیمکننده رشد و کمترین میزان آن در تیمار 3 میلیلیتر بر لیتر تنظیمکننده رشد و 200 میلیمولار شوري مشاهده گردید. افزایش میزان شوري سبب قرارگیري گیاه بامبو تحت شرایط تنش میشود و این در حالی که کاربرد ترینگزاپک اتیل در شرایط تنش به وسیلهي کاهش فاکتورهاي رشدي گیاه آثار سوء تنش را کاهش داده است.
واژههاي کلیدي: بامبو، ترینگزاپک اتیل، تنش، زیست توده
مقدمه
بامبو با نام علمی Phyllostachys Pubescens متعلق به خانواده Poaceae و زیرخانواده Bambosoideae، گیاهی است دائمی، داراي ساقه چوبی و توخالی پیچیده و گاهی مستقیم و بلند که در فواصل مختلف داراي بند یا گره است و از هر بند آن شاخه جدیدي میروید. این جنس گیاهی در اندازههاي متفاوت از کوچک گلدانی و تا گونههایی بلند، قطور و داراي خصوصیات درخت و درختچه مشاهده شده است
. - Satya et al, 2010, Sojoudi and Hemmati , 1993 - شوري خاك یا آب، علاوه بر اختلال و کاهش قابلیت جذب آب توسط ریشهها، گیاهان را نیز از نظر تغذیهاي و فرآیندهاي متابولیکی دچار مشکل میکنند. مراحل مختلف رشد گیاه شامل جوانهزنی بذر، بلوغ و رسیدگی بذر و پیري، عکسالعملهاي مختلفی در پاسخ به شرایط تنش شوري از خود نشان میدهند - نادعلی و همکاران، 1392اصولاً - . گیاهان در مواجه با تنش شوري با دو مشکل عمده رو به رو میشوند. از یک طرف پتانسیل آب محیط اطراف ریشه به دلیل کاهش آب قابل دسترس براي گیاه کاهش مییابد و از طرف دیگر برخی یونها آثار سمی بر فرآیندهاي فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی گیاه بر جا میگذارند که هر دو مسأله سبب اختلال در جذب عناصر غذایی توسط ریشه و در نهایت منجر به کاهش رشد گیاه میشود . - Garrido et al., 2014, Shiyab et al., 2013 - از سوي دیگر در سال-هاي اخیر به منظور صرفهجویی در وقت، انرژي و کاهش هزینههاي نگهداري، علاقه زیادي براي استفاده از تنظیمکنندههاي رشد در کاهش رشد رویشی گیاهان چوبی فضاي سبز دیده شده است. استفاده از بازدارندهها و کندکنندههاي رشد حدود 50 سال است که مورد استفاده قرار میگیرد. اثرهایی که کندکنندههاي رشد دارند شامل: کاهش رشد رویشی، افزایش رشد ریشه، مقاومت به تنشهاي خشکی، افزایش مقاومت به بیماريهاي قارچی و تا حدودي باکتریایی میباشد. از تنظیمکنندههاي رشد مورد استفاده ترینگزاپک اتیل میباشد. مطالعات اخیر نشان داده است که این ترکیب طویل شدن برگ را کاهش داده و رشد ریشه، فتوسنتز و میزان کربوهیدارتها را به ویژه تحت شرایط نور کم افزایش میدهد . - Etemadi et al., 2015 - تنش شوري یکی از فاکتورهاي محیطی محدودکننده عملکرد و کیفیت گیاهان در سراسر جهان میباشد - . - Courtney et al , 2016 ترینگزاپک اتیل به عنوان کندکننده رشد گیاهی به میزان زیادي در مدیریت فضاي سبز براي توقف رشد شاخه و کاهش تعداد دفعات سرزنی و هرس استفاده میشود. این تنظیمکننده رشد را از راه کاهش میزان تنظیم کننده رشد اسید جیبرلیک کند میکنند . - Ahmadzade et al ., 2012 - متأسفانه تا به امروز به علت ناشناخته بودن بامبو در ایران، تحقیقات وسیع و سرمایهگذاري جدي در جهت پرورش آن صورت نگرفته است. با توجه به این که بسیاري از خاكهاي ایران با مشکل شوري مواجه است و این عوامل از فاکتورهاي تأثیرگذار در جهت کاهش رشد و عملکرد گیاه محسوب میشود. همچنین با توجه به بررسیهاي صورت گرفته به نظر میرسد تاکنون تأثیر کندکننده رشد ترینگزاپک اتیل روي خصوصیات رشدي بامبو تحت شرایط تنشهاي محیطی، پژوهشی صورت نگرفته است، بنابراین در این پژوهش به بررسی تأثیر سطوح مختلف شوري و ترینگزاپک اتیل بر خصوصیات مرفولوژیکی، بیوشیمیایی و فعالیت آنزیمی گیاه بامبو تحت سطوح مختلف تنش شوري پرداخته شد. - 2015 - Pulavarty and Ketan Sarangi، به بررسی تأثیر تنش شوري بر خصوصیات رشدي گیاه بامبو پرداختند . در این پژوهش صفات رویشی از قبیل ارتفاع ساقه، ارتفاع ریشه، تعداد برگ و وزن تر اندام هوایی گیاه 14 روز پس از اعمال تیمار شوري مورد ارزیابی قرار گرفت . نتایج نشان داد با افزایش کلرید سدیم، حساسیت گونههاي بامبو به شوري بیشتر شد. تجمع پرولین و بتائین گلایسین در این گونهها تحت شرایط تنش جهت کاهش آثار سوء تنش شوري و افزایش مقاومت گیاه مشاهده گردید.
مواد و روشها
این مطالعه در سال 1395 -96 در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان - خوراسگان - ، انجام شد و تأثیر تیمارهاي مختلف شوري و ترینگزاپک اتیل بر خصوصیات مورفولوژیک و بیوشیمیایی گیاه بامبو مورد ارزیابی قرار گرفت. این پژوهش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهاي کامل تصادفی با 12 ترکیب تیماري - ترینگزاپک اتیل با نام تجاري T-Pac E.Pro MEC ساخت شرکت ETIGRA™ آمریکا با میزان ماده موثرهي Trinexapac-ethyl، %11/3 که شامل سطوح 0، 2 و 3 میلیلیتر بر لیتر از تنظیمکننده رشد و تنش شوري با استفاده از نمک NaCl ساخت شرکت صدف با درصد خلوص %98/9 که شامل آب شهر به عنوان تیمار شاهد با EC، 0/43 دسیزیمنس بر متر و تیمارهاي 100 ، 200 و 300 میلیمولار و سه تکرار اجرا شد. گیاهان بامبو به صورت قلمه ریشهدار شده در گلخانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان - خوراسگان - کشت شد. بستر کشت گیاهان بامبو خاك نیمه سنگین شامل خاك باغچه و خاکبرگ به نسبت - 1:3 - به همراه مقدار کمی کود حیوانی بود در پایان آزمایش، گیاهان بامبو از بسترهاي کشت برداشت و جهت ارزیابی خصوصیات مورفولوژیکی و بیوشیمیایی به آزمایشگاه انتقال داده شد. جهت ارزیابی زیستتوده اندام زیرزمینی و هوایی پس از پایان دوره آزمایش، گیاهان بامبو از هر تیمار برداشت و با استفاده از ترازوي دیجیتال ساخت شرکت Sartorius مدل TE 1502S با دقت 0/0001 وزن تر آنها اندازهگیري شد. همچنین جهت بررسی وزن خشک گیاهان، نمونههاي گیاهی به مدت 48 ساعت در آون با دماي 75 درجه سانتیگراد قرار داده شد و در مرحله آخر توسط ترازوي دیجیتال با دقت 0/0001 وزن گردید. سپس از طریق رابطه [1] زیر، میزان زیست توده اندام زیرزمینی و هوایی ارزیابی و بر اساس درصد گزارش شد.
وزن خشک [1] درصد زیستتوده 100 × =
وزن تر تعداد برگها در ابتداي آزمایش شمارش شد، در پایان آزمایش نیز دومرتبه تعداد برگها شمارش گردید. در گلدانهایی که شوري اعمال شده بود، برگها مقداري ریزش داشتند به همین دلیل در اختلاف تعداد برگ اعداد منفی شدند. ارتفاع ساقه گیاهان بامبو از سطح گلدان تا بخش انتهایی گیاه با استفاده از خطکش اندازهگیري شد. بدین صورت که در دو مرحله، مرحله اول در ابتداي آزمایش زمانی که تیمارهاي شوري اعمال گردید، تمام گیاهان به ارتفاع اولیه 30 سانتیمتري رسانده شد و سپس در پایان آزمایش در زمان برداشت نیز دومرتبه ارتفاع ثانویه گیاهان ارزیابی شد و اختلاف ارتفاع اولیه و ثانویه یادداشت و بر اساس سانتیمتر گزارش گردید.
نتایج و بحث
نتایج حاصل از تجزیه واریانس دادهها نشان داد، اثر تیمار تنظیم کننده رشد در صفت زیستتوده اندام هوایی گیاهان بامبو معنیدار نشده است ولی در صفت زیستتوده اندام زیرزمینی گیاهان بامبو در سطح % 5 و در صفات اختلاف تعداد برگ و اختلاف ارتفاع گیاه در سطح %1 معنیدار شده است. اثر تیمار شوري بر تمام صفات در سطح %1 معنیدار شده است. اثر متقابل تنظیم کننده رشد × شوري در صفت زیستتوده اندام هوایی گیاهان بامبو معنیدار نشده است ولی در صفات زیستتوده اندام زیرزمینی گیاهان بامبو، صفات اختلاف تعداد برگ و اختلاف ارتفاع گیاه در سطح % 1 معنیدار شده است. بر طبق نتایج حاصل از مقایسه میانگینهاي اثر متقابل تنظیم کننده رشد و شوري بر میزان زیستتوده اندام هوایی گیاه - جدول - 1، بیشترین میزان زیستتوده اندام هوایی در تیمار 2 میلی لیتر در لیتر تنظیم کننده رشد به همراه شوري 300 میلیمولار با میزان 50/42 درصد مشاهده شد. در حالی که، کمترین میزان زیستتوده اندام هوایی در تیمار 2 میلیلیتر بر لیتر تنظیم کننده رشد به همراه شوري 100 میلیمولار با میزان 39/77درصد حاصل شد. البته بین برخی از تیمارها تفاوت معنیداري مشاهده نگردید. مشاهده میشود که کاربرد ترینگزاپک اتیل در تیمارهاي سطوح بالاي شوري کاهش رشد بیشتري را نشان میدهد و با توجه به اینکه با کوچک شدن و ریزش برگها منبع تولید اسیمیلاتها در گیاه کاهش مییابد. بنابراین مقدار موادي که به سلولها میرسد به مراتب کاهش چشمگیري پیدا میکند. این دلایل
