بخشی از مقاله
چکیده
یکی از شغلهاي پرتنش، کار در مجموعه کادر پرواز است که وظیفه حفظ جان مسافران و همچنین هزینههاي بالاي فعالیتهاي هوایی، برنامه کاري شیفتی آن را براساس آنالیزهاي شغلی در زمرة شغلهاي پراضطراب قرار داده است. هدف از این مطالعه بررسی علل ایجاد تنشهاي روحی در کادر پرواز و افزایش سطح سلامت روحی و جسمی جهت ارتقاي ایمنی پروازهاست که در آن عوامل تنشزاي روحی روانی در سه گروه متصدیان کنترل ترافیک، خلبانان و مهمانداران به طور جداگانه شرح داده شده است و راهکارهایی در جهت کاهش آن ارائه شده است.
مقدمه
امروزه تنشهاي روانی و جسمانی ناشی از شرایط پیشآمده در زندگی خانوادگی، اجتماعی و شغل افراد، نقش مهمی در کارایی آنها و بازدهی سازمانهاي مربوط بازي میکند. هرچند که وجود مقداري استرس در ایجاد و حفظ انگیزه و آمادگی لازم براي انجام وظایف ضروري است، میزان بیش از حد تحمل آن سبب افت عملکرد و افزایش میزان اشتباهات فردي و گروهی میشود. استرس شغلی یک بیماري مزمن است که در نتیجه شرایط سخت کاري به وجود آمده و بر روي عملکرد فردي و سلامت جسمی و ذهنی فرد تأثیر میگذارد. بسیاري از مشکلات روحی و روانی افراد، به طور مستقیم از استرسهاي شغلی نشئت میگیرد. استرس موجود در محیط کار، در برخی موارد، حتی میتواند ناتواناییهایی را نیز در فرد ایجاد کند. در روانشناسی، استرس به معنی تحت فشار روحی و روانی قرار گرفتن تلقی شده است که در این حالت جسم و روان به تقاضاهاي درونی و بیرونی با فشار پاسخ میدهند. استرس هنگامی رخ میدهد که فرد واکنشهاي خود را در مواجهه با محركهاي درونی و بیرونی ناتوان ببیند که همانا پیامد آن از دست رفتن تعادل روانی فرد است. کار و پیشه بهعنوان مهمترین عامل شکلدهنده هویت اجتماعی، منبع تأمینکننده زندگی و شکلدهنده روابط اجتماعی براي هر فرد تلقی میگردد چراکه نه تنها افزایش مشکلات شخصی کارایی فرد را در محیط کاري کاهش میدهد بلکه با ایجاد اختلال در روابط خانوادگی چرخ معیوبی را دامن خواهد زد. به همین دلیل امروزه توجه به محیطهاي شغلی و شرایط کار کارکنان امري است که به منظور بالا بردن کیفیت کار، حفظ سلامت و بهداشت کارکنان و به منظور بهرهجویی بیشتر و بهتر از طول مدت سنوات کاري مورد توجه قرار گرفته است. از شغلهاي پرتنش به دلیل پیچیده بودن آن، کار در مجموعه پرواز بهعنوان خلبان، متصدي پرواز و مهماندار است. وظیفه حفظ جان مسافران و همچنین هزینههاي ببالاي فعالیتهاي هوایی، رنامه کاري شیفتی آن را براساس آنالیزهاي شغلی در زمره شغلهاي پراضطراب قرار داده است. کادر پرواز هم مانند سایر افراد دچار استرس میشوند. آنها علاوه بر استرسهاي زندگی روزمره با عوامل تنشزاي شغلی نیز باید مقابله کنند. روشهاي به کار گرفته براي مقابله با استرسهاي ناشی از پرواز با آنچه براي کاهش تنشهاي به وجود آمده در زندگی شخصی و اجتماعی فرد به کار میرود، متفاوت است. از آنجا که اشتباهات خدمه پرواز یکی از عوامل اصلی اشتباهات حوادث هوایی به شمار میرود، در طب هوایی سلامت روانی و ایمنی پرواز همراه هم مد نظر است چون هر نوع اشتباهی از سوي خدمه پرواز میتواند با عومل روانی او در ارتباط باشد. همانطور که میدانیم اولین اولویت هر خط هوایی انتقال ایمن مسافران و حفظ استاندارد بالاي سرویسدهی است؛ هدف از این مطالعه بررسی علل ایجاد تنشهاي روحی در خلبانان، متصدیان کنترل پرواز، مهمانداران و افزایش سطح سلامت روحی و جسمی جهت ارتقاي ایمنی پروازها میباشد.
متد و روش ها
این یک مطالعه است که در آن از مقالات و متون به زبان انگلیسی و فرانسه استفاده شده است و در آن به بررسی عوامل تنشزاي محیطی مؤثر در سلامت متصدیان کنترل ترافیک، خلبانان و مهمانداران به طور مجزا میپردازد.
نتایج
عوامل ایجادکننده روانی تنش روحی در متصدیان کنترل ترافیک
متصدیان کنترل ترافیک یکی از گروههاي شغلی محسوب میشود که مجبور به انجام کارهایی با نیاز شغلی بالا هستند. در واقع این شغل، مجموعهاي از وظایف است که نیازمند سطح بالایی از دانش و تخصص و بهکارگیري مهارتهاي خاص ذهنی مانند درك فضایی، تصمیمگیري، گردآوري و تجزیه اطلاعات و نتیجهگیري منطقی از اطلاعات و دادهها هستند. براساس آنالیز شغلی محققان امریکایی در این شغل، کنترل وضعیت، حل مشکلات هواپیماها، تعیین مسیر یا برنامهریزي براي پروازها، ارزیابی تأثیر وضعیت آب و هوا بر پرواز هواپیماها، تعیین زمان پرواز یا فرود هواپیماهاب از فعالیتهاي اصلی ه شمار میروند. مجموعه عملیات پرواز شامل 348 وظیفه شغلی است. واضح است که فعالیت ذهنی و عملی هر متصدي کنترل ترافیک هوایی نه تنها براساس تعداد هواپیماهاي تحت کنترل وي، بلکه براساس پیچیدگی مشکلاتی که باید برطرف شوند، دستخوش تغییر میشوند و متصدي کنترل ترافیک هوایی باید سیستم جمعآوري، و تجزیه و تحلیل اطلاعات پرواز را براساس تغییراتی که در روش پرواز هواپیماها بروز میکند، شکل دهد. این امر از طریق اعمال دقیق و مؤثر قوانین و روشهاي کاري، تحت شرایط متفاوت و در یک زمان محدود، میسر میشود. از طرف دیگر، در این شغل فرد به علت دارا بودن وظیفه حفظ جان مسافران و هزینههاي بالاي فعالیتهاي هوایی از مسئولیت سنگینی برخوردار است. بار ترافیکی حداکثر، محدودیتهاي زمانی، نیاز به تفسیر قوانین براساس شرایط موجود، محدودیتها و قابلیت اطمینان تجهیزات، برنامه کاري شیفتی، تمارض نقش، شرایط نامطلوب کاري و نداشتن کنترل بر کار از عوامل تنشزاي روحی روانی و جسمانی محسوب میشود. این عوامل استرسزا نه تنها رضایت شغلی، بلکه سلامت و ایمنی کار متصدي کنترل ترافیک هوایی را تحت تأثیر قرار میدهند. در واقع با افزایش بار کاري، متصدي کنترل ترافیک هواییب روشهایی را ه کار میگیرد که نیاز به صرف وقت کمتري دارند. وي در عین حال اطلاعات پرواز استفادهشده را به حداقل میرساند و این کار از کیفیت کاري او میکاهد. واضح است که وقتی ظرفیت تصمیمگیري فرد اشباع میشود، تعداد تصمیمهایی که او ناگزیر است بگیرد، بهعنوان عاملی استرسزا محسوب شده و میتواند سبب ایجاد بحران در پروازها شود. از طرف دیگر، موارد زیادي از اشتباهات در زمانی که بار ترافیک هوایی سبک است اتفاق میافتد که این بیانکننده آن است که تلاش زیاد براي تنظیم واکنشهاي روانی جسمانی فرد با هدف حفظ سطح بالایی از هوشیاري و چالاکی وي حتی در شرایط بار کاري پایین لازم است. شرایط محیط کار مانند بازتاب نور، ارتعاش، صدا، تهویه نامناسب، دسترسی ناکافی به اکسیژن در برج کنترل، نامناسب بودن نحوة قرارگیري و غیرقابل دسترس بودن تجهیزات و ابزار کنترل، نداشتن ساعات استراحت نیمروزي، از دیگر عوامل تنشزا در این گروه محسوب میشود. براساس مطالعاتی که دانشمندان در امریکا، زلاندنو و انگلستان انجام دادهاند، به این نتیجه رسیدهاند که حداکثر بار ترافیکی بهعنوان جديترین منبع ایجاد استرس به شمار رفته و از طرف دیگر بخش عمده استرس مربوط به جوانب دیگر است که شامل مدیریت، کم بودن تعداد متصدیان و عوامل مربوط به تجهیزات میشود.
عوامل ایجادکننده تنش روحی روانی در خلبانان
خلبانان هم مانند سایر افراد ممکن است دچار استرس شوند. هر خلبان علاوه بر استرسهاي زندگی روزمره باید با عوامل تنشزاي شغلی نیز به مقابله بپردازد. واضح است که روشهاي به کار گرفتهشده براي مقابله با استرسهاي ناشی از پرواز با آنچه براي کاهش تنشهاي به وجود آمده در زندگی شخصی و اجتماعی فرد استفاده میشوند، متفاوت هستند. عوامل مختلف چون مسئولیت حفظشیفتی،جان مسافران و برنامههاي کار مشکلات ناشی از گرما به علت آب و هواي گرم و تابش مستقیم اشعه خورشید از پنجرههاي بزرگ کابین خلبان و یا مواجهه با سرما ناشی از ارتفاع بالا یا هواي سرد و قطبی از علل ایجاد استرس به شمار میرود. نورپردازي داخل کابین، قرارگیري ابزار و تجهیزات، دسترسی به کلیدها و کنترلها و راحتی صندلی عمدتاً عملکرد خلبان را تحت تأثیر قرار میدهند. کفایت سیستمهاي تهویه، میزان صدا و قابلیت مشاهده اجزاي کابین توسط خلبان از دیگر عوامل تأثیرگذار است. خصوصیات هدایتی و پروازي هواپیما عوامل بالقوه استرسزا هستند. شرایط بد آب و هوایی نیاز به توجه و تمرکز بیشتر، پیگیري و کنترل تجهیزات کنترلی را در پی دارد؛ ارتباطی قوي بین این شرایط و میزان بروز حوادث وجود دارد. همچنین خصوصیات هدایتی و پروازي هواپیما و شرایط پرواز مانند پرواز شبانه یا پرواز در هواي نامناسب براي خلبانها از عوامل تنشزا محسوب میشوند.
عوامل ایجادکننده تنش روحی روانی در مهمانداران هواپیما
مهمانداران هواپیما نقش مهمیبر در مسافرتهاي هوایی عهده دارند. وظایف آنها به طور کلی شامل حفظ نظم و نظافت هواپیما، پذیرایی از مسافران، کمک به مسافران مشکلدار، و ارائه راهنماییهاي لازم در حین پرواز به مسافران میباشد. واضح است که انجام تمام این وظایف به طور مداوم و طولانی در یک روز کاري،مخصوصاً وقتی که تعداد مسافران هواپیما زیاد باشند میتوانند باعث بروز مشکلات جسمانی و روانی و پسرفت عملکرد شغلی آنها شود. از اینرو، در انتخاب افراد براي شغل مهمانداري، باید این عوامل مد نظر قرار بگیرند. بعد از انتخاب نیز، نظارت بر عملکرد آنها و توجه به عواملی که بر سلامت روانی و جسمانی این افراد تأثیر سوء دارند از اهمیت ویژهاي برخوردار است. شناسایی و کنترل این عوامل میتواند از افت جسمانی و عملکردي مهمانداران جلوگیري و آمادگی آنها را براي ادامه کار حفظ کند. علاوه بر مشکلات جسمانی که به علت شرایط شغلی میتواند سلامت این افراد را تحت تأثیر قرار دهد، عوامل روانی هم نقش بسیار مهمی در عملکرد مهمانداران دارد، به طوري که بیتوجهی به آنها میتواند عواقب ناگواري براي خود فرد و سایر مسافران به دنبال داشته باشد. در این بین میتوان به عواملی مانند سن، سابقه کار، داشتن شغل دوم، اشتغال همزمان به تحصیل، داخل یا خارجی بودن پرواز، حضور افراد عصبانی یا با مشکلات پیشآمده در حین پرواز، مانند تأخیر در پرواز یا فرود، فرود اضطراري، شرایط جوي نامناسب، بروز مشکلات امنیتی یا اقدامات تروریستی در پرواز، بروز مشکلات اورژانس پزشکی براي مسافران، ساعات کاري طولانی، دوري از خانواده، تغییر در برنامه کاري، روابط با سایر همکاران یا سرپرستان، برهم خوردن زمان خواب و بیداري و شرایط محیطی داخل هواپیما، مانند صدا، ارتعاش و خشک بودن هواي داخل هواپیما اشاره کرد. استرس ناشی از ارتفاع پرواز که اغلب در ارتفاع کمتر از 5000 پایی مشهود است چرا که در این ارتفاع تغییرات جوي اتفاق افتاده و کارکنان در معرض مشکلات ناشی از به دام افتادن هوا در حفرات بدن هستند، و سرعت زیاد پرواز که ضرورت حفظ تمرکز و هوشیاري بالایی را در مدت طولانی در فرد ایجاب میکند، عواملی استرسزا به شمار میروند. از طرف دیگر، روابط خانوادگی، اجتماعی و خصوصیات شخصیتی فرد را نیز نباید از نظر دور داشت.
