بخشی از مقاله
چکیده
فرآیند وقوع زمین لغزشها عمومآً وابسته به مجموعهای از علل گوناگون میباشد که همزمان یا بطور مجزا در بروز این پدیده نقش دارند. یکی از مهمترین عوامل شناخته شده در بروز ناپایداریهای دامنهای نقش فرسایش و زیرشوئی رودخانهها خصوصاﹰ در مناطق کوهستانی و پرشیب میباشد. در این تحقیق، پراکنش زمین لغزشها و عوامل کنترل کننده آنها درحوزه آبخیز دماوند به مساحت تقریبی ۱۶۷ کیلومتر مربع بررسی شده است. برای این منظور، نقشه پراکنش زمینلغزشهای منطقه از طریق تفسیر عکسهای هوایی به مقیاس ۰۰۰۰۲ : ۱ و ۰۰۰۰۵ : ۱ و بررسی های میدانی و با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیائی تهیه گردید. تعداد ۳۶۶ مورد زمینلغزش از انواع حرکات دامنهای شامل - لغزشها، ریزشها، جریانها - شناسایی شد. و به منظور شناسائی علل مؤثر در ایجاد ناپایداریها، تعداد ۰۰۱ ناپایداری دامنهای جهت بررسیهای صحرائی بطور تصادفی انتخاب گردید. با انجام این بررسیها، عوامل مؤثر درایجاد آنها در منطقه مطالعاتی تعیین گردید. بررسیهای آماری نشان میدهد که عامل فرسایش سواحل رودخانهها یا آبراههها از عوامل اصلی ناپایداری دامنهها در منطقه میباشد و با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیائی، نقشه فاصله از رودخانهها و آبراههها تهیه گردید و با روش آماری دو متغیره، نقش فاصله از رودخانه در ایجاد و تشدید لغزشها بررسی کمی شده و رابطه خطی بین این دو پارامتر ارائه گردیده است.
کلید واﮊهها: زمین لغزش، ناپایداری، زیرشوئی رودخانه، فاصله از رودخانه، سیستم اطلاعات جغرافیائی.
۱-مقدمه
فرآیند وقوع زمینلغزشها در حوزههای آبخیز، خصوصاﹰ در مجاورت رودخانهها و یا آبراههها، منجر به ورود سریع مصالح حاصله به سیستم زهکشی حوزه آبخیز گردیده و تولید رسوب فراوانی را مینماید. بررسی این پدیده در حوزههای آبخیز سدها با توجه به اینکه سبب پرشدن سریعتر مخازن و کاهش عمر مفید سدها میگردد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در مواقعی که حجم مواد گسیخته شده زیاد باشد، امکان تشکیل سد و مسدود شدن مسیر رودخانه وجود داشته، که در مواقع سیلابی این سد شکسته شده و خسارات فراوانی را به مناطق پاییندست وارد میسازد.
ناپایداری شیبهای طبیعی، بعنوان یکی ازبلایای طبیعی شناخته شده، متأثر از عوامل گوناگونی نظیر شیب، مصالح حساس، زمینلرزه، گسل ها و شکستگیها، بارندگی، فعالیتهای مخرب انسانی، فرسایش و زیرشوئی رودخانهها و … می باشد. هر چند بطور مشخصی نمی توان وقوع ناپایداریهای دامنهای را به عامل یا عوامل خاصی نسبت داد، لیکن با انجام بررسیهای سیستماتیک آماری بر روی دادههای حاصله از نقشه پراکنش ناپایداریهای منطقه مطالعاتی، امکان شناسائی و ردهبندی نسبی و تعیین میزان نقش علل مؤثر در ایجاد ناپایداریها وجود دارد.
محدوده مورد مطالعه، حوزه آبخیز رودخانه دماوند به وسعت تقریبی ۱۶۷ کیلومتر مربع و ارتفاع متوسط ۰۰۱۲ متر از سطح دریا با متوسط ناپایداری حدود ۰۱ درصد، یکی از محدوده های با ناپایداری دامنهای بالا در ایران میباشد. این منطقه در حاشیه جنوبی رشته کوههای البرز مرکزی تقریباﹰ در جنوب قله دماوند، در فاصله ۰۴ کیلومتری شرق تهران بزرگ قرار دارد و بخشهائی از دو شهرستان شمیرانات و دماوند را در بر می گیرد - شکل۱ - .
شکل۱: موقعیت جغرافیائی حوزه آبخیز دماوند
۲-پراکنش زمین لغزشها
بمنظور تهیه نقشه پراکنشزمین لغزشها در محدوده مطالعاتی کلیه عکسهای هوائی در مقیاسهای ۰۰۰۰۲:۱ و ۰۰۰۰۵:۱ گردآوری و پس از بررسی، کلیه زمینلغزشهای شناسائی و به نقشه در آورده شده است ]٢.[ متعاقباﹰ با انجام بازدید صحرائی که بعلت کاستیهای ناشی از عدم کیفیت مناسب عکسها در تشخیص محدوده های لغزشی، حضور سایه در عکس و جدید بودن زمین لغزشهای بوقوع پیوسته، نقشه اولیه تکمیل و نهائی گردید - شکل ۲ - . نتیجه این دو مرحله، ثبت اطلاعات ۳۶۶ زمینلغزش در گستره مطالعاتی است. در محدوده مطالعاتی، دستهبندیهایی برای گسترش ناپایداریها - پهنه، منفرد و نقطه ای - ، نوع حرکات دامنه ای - ریزش، لغزش، جریان و جریان کانالی - ،جنس مصالح - خاک، سنگ و واریزه - ، فعالیت - فعال و غیر فعال - در تهیه نقشه پراکنش زمین لغزشها در نظرگرفته شد، در جدول - ۱ - توزیع تعدادی زمین لغزشهای ثبت شده در قالب گروه بندیهای ذکر شده ارائه شده است. با توجه به مساحت ۵۴/۰۶۷ کیلومتر مربعی محدوده مطالعاتی و مساحت ۸۲/۲۷ کیلومتر مربعی محدودههای ناپایدار درصد سطحی ناپایداری در منطقه معادل ۱۵/۹ می باشد. شکل - ۳ - توزیع فراوانی نسبی سطحی و تعدادی انواع ناپایداری را نشان میدهد، با توجه به شکل مذکور۳/۴۸ درصد از توزیع تعدادی و۹/۷۸ درصد از توزیع سطحی ناپایداریها را ریزشها و لغزشها تشکیل می دهند.
شکل٢ : نقشه پراکنش زمین لغزشها حوزه آبخیز دماوند بر اساس نوع حرکت، ریزشA، جریان کانالیC، جریانF و لغزشS
شکل۳ : توزیع فراوانی نسبی سطحی و تعدادی انواع حرکات دامنهای
