بخشی از مقاله
چکیده
در دسترس بودن سواحل صخره ای جزر و مدی برای انسان سبب می شود این نوع زیستگاهها برای انواعی از تاثیرات زیست محیطی منفی از سوی انسان مستعد شوند. در این مطالعه با استفاده از مشاهدات سواحل صخره ای بندر لنگه تهدیدات زیست محیطی و تاثیر عوامل طبیعی و انسانی بر روی سواحل صخره ای جزر و مدی بندر لنگه در شمال خلیج فارس مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور علاوه بر مشاهدات کیفی، میزان مرگ و میر طبیعی دوکفه ای Barbatia decussata به مدت 14 ماه با استفاده از نمونه برداری های ماهانه، مورد بررسی قرار گرفت. ضریب مرگ و میر طبیعی نسبتا بالا برای این گونه در منطقه مورد مطالعه با مقدار 1/79 می تواند حاکی از نا امن بودن این سواحل باشد.
بر اساس این مطالعه از مهمترین عوامل تهدید کننده این سواحل می توان به نصب اسکله و موج شکن ها جهت اهداف مختلف، پیمایش های ساحلی و بازدید های علمی توریستی، وارد شدن پساب های شهری، جمع آوری نمونه های دوکفه ای و شکم پا توسط بومیان به عنوان غذا، جمع آوری نمونه های صدف و سایر آبزیان برای مصارف آکواریوم، توسعه سازه های ساحلی و پارک های شهری و قدم زدن و تفریح در پهنه جزر و مدی اشاره کرد. عامل مهم طبیعی تاثیر گذار بر این سواحل هجوم ماسه های ساحلی و رسوب آنها بر این زیستگاه است که عوامل انسانی مانند ساخت موج شکن های عمود بر ساحل می تواند با تغییر رژیم طبیعی امواج آن را تشدید کند.
واژه های کلیدی: سواحل صخره ای، منطقه جزر و مدی، تهدیدات زیست محیطی،
مقدمه
منطقه جزر و مدی به عنوان کوچکترین ناحیه اقیانوسی اما با دسترسی بسیار بالاست. این حاشیه باریک چند صد متری، بین بالاترین و پایین ترین حد حضور آب، با وجود مساحت کوچک، تنوع عجیب از حیات را در خود جای میدهد که خود مدیون تنوع بالای فاکتور های محیطی در این منطقه است. آموخته ها از این منطقه به شکل روز افزونی به دانش اکولوژی و زیست شناسی و محیط زیست کمک می کند . - Nybakken and Bertness, 2005 - پهنه های جزر و مدی صخره ای با بیشترین تنوع در فون وفلور هستند. تنوع زیستگاه ها در این نوع سواحل عامل تنوع شگفت انگیز جانداران است - Castro . - and Huber, 2003 سواحل صخره ای جزر و مدی همواره تعداد زیادی از افراد را برای اهداف متفاوت از جمله تفریح، مطالعه و آموزش، جمع آوری نمونه، استفاده از فون و فلور به عنوان غذا، تهیه طعمه برای صید ماهی، جمع آوری صدف و موارد دیگر به خود جلب می کند - . - Addessi, 1994
آشفتگی ناشی از حضور انسان ازجمله دستکاری، بر هم زدن و جابجا کردن قلوه سنگ ها، تخته سنگ ها و حتی صخره ها، زیر پا گذاشتن و لگد کردن نمونه ها، برداشت نمونه های گیاهی و جانوری می تواند به تهی شدن فون و فلور و کاهش تنوع زیستی، تغییر در ساختار های جوامع زیستی و نیز تضعیف زنجیره های غذایی در این اکوسیستم های حساس منجر شود - . - Smith and Murray, 2005 فشار های انسان بر مناطق جزر و مدی سواحل صخره ای به شکل وسیعی توسط محققین در مناطق مختلف دنیا مورد بررسی قرار گرفته است - Addessi, . - 1994; Airoldi, 2003; Smith and Murray, 2005 اثرات انسان بر سواحل صخره ای را می توان به دو گروه اثرات مستقیم و غیر مستقیم تقسیم بندی کرد. زیر پا گذاشتن و لگدکوب کردن سواحل صخره ای جزر و مدی توسط انسان از عوامل مستقیم و دارای عمومیت زیادی است.
اگرچه اغلب به عنوان یک عامل از عوامل ایجاد آشفتگی و تاثیر نسان مورد توجه قرار نمیگیرد.ف اما تاثیر آن بر سواحل صخره ای به شکل باور نکردنی در بعضی مناطق بالا است. در منابع به مقادیر بالای بازدید به تعداد 50 تا 1443 - نفر بر متر مربع در سال - در یک ساحل صخره ای جزر و مدی اشاره شده است Murray et al, . - 1999 - اثرات مخرب زیادی از لگد مال کردن سواحل صخره ای توسط انسان به بار می آید. از جمله له شدن و از موقعیت خارج شدن بسیاری گونه های بی مهره و راندن جانداران از موقعیت طبیعی خود منجر به در معرض قرار گرفتن هوا به خصوص در مورد بعضی گونه ها مانند لیمپت ها خواهد شد - . - Schiel and Taylor, 1978 لگد کوب کردن ساحل به رانده شدن جاندار از موقعیت خود و تضعیف اتصال و چسبیدن جاندار به بستر میگردد که در این صورت جاندار در خطر دور شدن از موقعیت طبیعی و نابود شدن توسط امواج خواهد بود.
این نوع تهدید بویژه در جاندارانی مانند دوکفه ایها که به کمک رشته های بیسوس - - Nybakken and Bertness, 2005 متصل می شوند عمومیت بیشتری دارد. در لایه های فشرده دوکفه ایها - beds - که در انواع ماسل ها عمومیت دارد، چندین لایه متصل شده به تخته سنگ ها، در واقع ترکیبی از اتصالات با یکدیگر را موجب می شوند که استحکام لایه در مقابل امواج را تضمین میکند. اما حرکت انسان بر ساحل صخره ای و زیر پا قرار گرفتن این نوع لایه ها، می تواند به تضعیف اتصال و کاهش مقاومت این جانداران در مقابل هجوم امواج منجرگردد - . - Smith and Murray, 2005 لگد کوب کردن ساحل صخره ای اثرات تخریبی بالایی بر جلبک های دریایی که به کمک اتصالات خاص خود - - holdfast به صخره ها متصل هستند، دارد.
ممکن است با آسیبی که در ساختار مورفولوژیک این جانداران بوجود می آید و تاثیر این آسیب بر فرایند های فیزیو لوژیک و تولید مثل، جلبک ها دچار مشکل در روند ادامه حیات شوند - . - Castilla and Bustamante, 1989 جلبک ها در زمان زیر پا قرار گرفتن، دریافت کننده های - Receptacles - خود را از دست داده و تولید مثل آنها مختل میگردد. از دست رفتن کیسه های هوا که در واقع ساختار های حفاظت از جلبک در برابر استرس های ناشی از نور خورشید هستند، تاثیر منفی دیگر بر این جاندران است.از دیگر تاثیرات مستقیم انسان بر سواحل صخره ای، استخراج و برداشت گونه های جلبکی و جانوری است که در بسیاری از بخش های جهان وجود دارد. انسان از گذشته های دور از فون و فلور سواحل صخره ای جزر و مدی به عنوان غذا و در دنیای مدرن امروز فون و فلور سواحل صخره ای را در جهت تهیه طعمه صیادی، انجام تحقیقات و آموزش، نمونه برداری، تهیه سوغات، استفاده در آکواریوم های منازل و .... استفاده میکرده است.
نرمتنانی مانند ماسل ها، کلام ها، اویستر ها، لیمپت ها، حلزون ها، اختاپوس و ماهی مرکب، خرگوش دریایی، کیتون ها، آبالون ها، و خارپوستانی مانند ستاره های و ارکین های دریایی، سخت پوستانی همچون خرچنگ پهن و لابستر، آبفشان ها و کلپ ها از جمله جاندارانی هستند که به عنوان غذا از سواحل صخره ای برداشت می شوند - . - Castro and Huber, 2003 همچنین به طور غالب ماسل ها، کیتون ها، تونیکات ها و بعضی از لیمپت ها بعنوان طعمه در ماهیگری استفاده می شوند. برداشت نمونه ها با اهداف مختلف، از سواحل صخره ای جزر و مدی به شکل مستقیم سبب کاهش فراوانی و غالبا تغییر در اندازه ساختار جمعیت جانداران این اکوسیستم ها می شود.
