بخشی از مقاله
خلاصه
در طراحی راهها همواره ایمنی در کنار جابجایی و دسترسی جزو اهداف راه محسوب شده است، لذا مطالعه و بررسی عوامل تأثیرگذار بر ایمنی راه-ها حائز اهمیت است. طبق مطالعات انجامشده توسط روانشناسان محیطی، بهکارگیری صحیح اصول منظرآرایی در راهها میتواند در کاهش استرس ناشی از سفر و افزایش تمرکز رانندگان و به طبع آن بهبود ایمنی تأثیر بسزایی داشته باشد، اما اطلاعات کمی در مورد ارتباط منظر آرایی و ایمنی راه وجود دارد. در کنار تأثیرات روانی مثبت منظر آرایی، تعدادی از محققین حوزه حملونقل معتقدند که درختان و سایر المانهای منظر آرایی مانع از توجه کامل رانندگان به مسیر رانندگی میشوند و در صورت انحراف رانندگان از مسیر نیز میتوانند احتمال و شدت برخورد را افزایش دهند. به منظور فاصله گرفتن از نقاط ضعف و بهرهگیری از نقاط قوت منظرآرایی، ناحیهای در مجاورت مسیر راه تحت عنوان ناحیه بدون مانع در نظر گرفته میشود که عملکرد منظرآرایی در این مناطق باید به نحوی باشد که در صورت خروج وسایل نقلیه از مسیر اصلی راه، رانندگان بتوانند برای بازیابی کنترل وسیله نقلیه خود بهصورت ایمن از این ناحیه استفاده کنند. این مطالعه به منظور ارزیابی عملکرد منظرآرایی در ناحیه عاری از مانع در برابر ایمنی راه، تأثیر آن بر رفتار راننده و همچنین ارتباط آن با تصادفات خارج از مسیر راه را مورد بررسی قرار داده است. با مطالعه و بررسی ناحیه عاری از مانع و کنترل عناصر منظرآرایی به کاررفته در آن مشاهده شد که منظرآرایی اصولی و کنترلشده در این ناحیه میتواند نقش بسزایی در بهبود ایمنی داشته باشد.
1. مقدمه
مناظر اطراف راه از اجزای مهم راه هستند که در کلیه مراحل طراحی، عملکرد، حفظ و نگهداری راه به دلیل تأثیرات بصری، زیست محیطی و مهمتر از همه، تأثیری که بر ایمنی راه میگذارند، مدنظر قرار میگیرند. ایمنی یک عامل مؤثر در احساس رفاه جامعه است و همچنین در مطالعات ایمنی و برنامه ریزی جامعه مستند است که احساس ایمنی نقش بسزایی در زندگی دارد. ایمن سازی راهها با استفاده از راهکارهای متنوع، در کاهش تصادفات و بهبود حس ایمنی بسیار مؤثر است و با این کار میتوان میزان خسارت مالی و تلفات انسانی در سطح جادهها را به حداقل رساند. سیاستگذاران، برنامه ریزان و طراحان در حوزه حمل و نقل و معماری در حال کاوش در انواع مختلفی از راه حلهای ابتکاری برای ایمنی ترافیک میباشند که منظرآرایی به عنوان یکی از این راهکارها میتواند موردمطالعه و بررسی قرار بگیرد. نحوه بهکارگیری درختان و سایر عناصر منظر آرایی میتواند تأثیرات متفاوتی بر ایمنی راه داشته باشد. همانطور که منظر آرایی صحیح و اصولی میتواند باعث بهبود ایمنی شود، عدم منظر آرایی صحیح در مسیرهای ارتباطی میتواند اثرات مخربی بر ایمنی راه داشته باشد که این امر منجر به بروز هزینههای کلان در بخشهای مختلف میشود. شناخت خصوصیات رفتاری انسان بهعنوان کاربر راه میتواند در نحوه بهکارگیری عناصر منظرآرایی مفید باشد. به منظور بررسی چگونگی ارتباط متقابل میان محیط و رفتار، الگوهای نظری مختلفی در زمینه علوم رفتاری پدید آمده است که اظهار داشتهاند اطلاعات از محیط اطراف به دست میآیند و محیط میتواند در آگاهی افراد و یا سردرگمی آنها در رانندگی نقش داشته باشد. در کنار این نظریات، مطالعات متعددی تأثیر منظر آرایی و المانهای به کار گرفتهشده در راه بر عملکرد راننده را مورد بررسی و مطالعه قرار دادند که استفاده از نتایج آنها میتواند بهعنوان راهکاری در راستای بهبود ایمنی به کار گرفته شود. در کنار اثرات روانی منظرآرایی بر راننده، نقش آن در تصادفات خارج از مسیر راه، زمینهساز مطالعات و بررسیهای زیادی شده است که از راهکارهای متنوعی در راستای کاهش خطرات ناشی از خروج وسایل نقلیه از مسیر راه استفاده کرده است. این نوع از تصادفات که سهم زیادی از تلفات راه را شامل میشود از اهمیت زیادی برخوردار است و شناسایی ارتباط منظرآرایی با این نوع از تصادفات میتواند در کاهش این نوع برخوردها مؤثر باشد.
2. ارتباط منظر آرایی با ایمنی
اگرچه ارتباط منظر آرایی و ایمنی قطعی است، اما چگونگی این ارتباط و نوع تأثیری که منظر آرایی بر ایمنی میگذارد مسئلهای پیچیده است که باعث شده تا در میان محققین حوزه حمل و نقل، نظریات مختلفی در به کارگیری منظر آرایی وجود داشته باشد. به منظور شناسایی ارتباط میان منظر آرایی و ایمنی، مطالعات متعددی انجام شده است. در پروژهای که توسط موسسه حمل و نقلی تگزاس به منظور بررسی تأثیر منظر آرایی بر ایمنی راه انجام شد، تعدادی شرکتکننده در چهار نوع راه شبیهسازی شده مطابق شکل 1، شامل راه شهری منظر آرایی شده با درختان، راه شهری بدون مناظر کنار راه، راههای حومه شهری منظرآرایی شده با درختان و راههای حومه شهری بدون مناظر کنار راه شرکت کردند. در پایان آزمایش از شرکتکنندگان خواسته شد تا به احساس ایمنی خود از رانندگی در هریک از راهها امتیازی بدهند که در نتیجه این آزمایش راههای حومه شهری منظر آرایی شده بهعنوان بهترین و راههای شهری منظر آرایی نشده به عنوان بدترین راهها ازنظر ایمنی معرفی شدند و این نتیجه به دست آمد که منظرآرایی راهها میتواند برای بهبود ایمنی مفید باشد.
شکل-1 مناظری که به منظور بررسی تأثیر منظر آرایی بر ایمنی شبیه سازی شدند.
در آزمایش دیگری که با همین منظور در تگزاس انجام شد، ده قطعه از راه در بازه زمانی 3 تا5 سال، قبل و بعد از انجام عملیات بهبود منظر آرایی - شامل مناظر کنار راه، میانهها، تقاطعات - مورد مطالعه قرار گرفت و نرخ تصادفات در آنها اندازهگیری شد و مشاهده شد که نرخ تصادفات پس از بهبود منظرآرایی 46 درصد کاهش یافت که نشان داد تأثیر منظر آرایی بر ایمنی میتواند تأثیری مثبت و قابلتوجه باشد .[2]
3. تأثیر محیط بر عملکرد راننده
در علم روان شناسی محیطی نظریاتی برای بیان ارتباط علایق مردم با سطح توجه آنها وجود دارد. برلین در نظریه انگیختگی خود بیان میکند که محرکهای بصری تا حدی میتوانند باعث افزایش توجه شوند و با افزایش پیچیدگی از جذابیت آنها کاسته شده و منجر به سردرگمی میشوند. همچنین ول ویل اظهار داشته که یک سطح بهینهای از اطلاعات و محرکهای بصری وجود دارد، اطلاعات بیش از حد استرسزا و اطلاعات خیلی کم خستهکننده است. به خصوص در سفرهای طولانی مناظر یکنواخت کنار راه میتواند کسالتآور باشد و به از دست رفتن تمرکز رانندگان منجر شود. همچنین تیلور بیان کرد که اطلاعات رانندگی از محیط بیرون بهدست میآیند و محیط تا حد زیادی در تصمیمگیریهای راننده مشارکت دارد .تابلوهای تبلیغاتی غیر مرتبط با رانندگی که بهصورت غیراصولی و بدون در نظر گرفتن مسائل مربوط به ایمنی و منظرآرایی جادهها را اشباع کردهاند، میتوانند بر کیفیت رانندگی تأثیر گذاشته و منجر به بروز تصادفات شوند. در مطالعهای که بهمنظور بررسی تأثیر نامنظمیهای دیداری بر ایمنی جادهها انجام شد، عملکرد رانندگان در جادههای شامل تابلوهای رانندگی و تبلیغاتی و خطوط انتقال برق ساماندهی نشده مورد مطالعه قرار گرفت و نتیجه به دست آمده اینطور گزارش شد که نامنظمیهای بصری در مسیر راه منجر به کاهش تمرکز و توجه رانندگان میشود [3]؟ تابلوهای تبلیغاتی به دلیل اینکه توجه رانندگان را برای مشاهده و درک مطالب درج شده در آن جلب میکنند، بر میزان توجه آنها به مسیر اصلی راه، زمان عکسالعمل و کنترل وسیله نقلیه توسط رانندگان تأثیر منفی میگذارند. به خصوص در مورد تابلوهای تبلیغاتی با تصاویر متحرک این مسئله صادق است. نکته حائز اطلاعات تصویری متعدد، تشخیص تابلوهای مربوط به علائم راهنمایی و رانندگی را مشکل می سازد .محققین مؤسسه حمل و نقلی تگزاس در مطالعهای تأثیر عناصر منظرآرایی بر بهبود استرس و ایمنسازی راه را مورد مطالعه قرار دادند. در این مطالعه شرکتکنندگان ابتدا تحت عامل استرسزا قرار گرفته و سپس در آزمایش شبیهسازی در راههای با درجات مختلف پوشش گیاهی شرکت کردند و دوباره در معرض عامل استرسزا قرار گرفتند. در نهایت فشارخون آنها بهعنوان عامل سنجش استرس اندازهگیری شد. همانطور که انتظار میرفت، افرادی که در راههای با پوشش گیاهی بیشتر رانندگی کردند افزایش فشارخون کمتری داشتند، یعنی جادههای خوشمنظره و زیبا میتواند در آرامسازی و کاهش استرس رانندگان مؤثر باشد. مطالعه دیگری که نتایج آن در نشریه محیط و رفتار منتشر شد، بهمنظور بررسی تأثیر پوشش گیاهی بر میزان صبر و کاهش عصبانیت رانندگان از 106 شرکتکننده خواست تا ویدئوی رانندگی در سه مسیر راه با درجات مختلف پوشش گیاهی را تماشا کنند، سپس از آنها خواسته شد مسئله غیرقابلحلی را حل کنند و مدتزمانی که شرکتکنندگان برای حل مسئله صرف کردند اندازهگیری شد. افرادی که ویدئوهای با پوشش گیاهی بیشتر را تماشا کردند مدتزمان بیشتری برای حل مسئله صرف کردند و دیرتر از حل مسئله منصرف شدند، یعنی پوشش گیاهی کنار راه میتواند بر رفتار و میزان تحمل کاربر راه تأثیر مثبتی داشته باشد. در مطالعه دیگری که توسط دانشگاه ماینستوا انجام شد، تعدادی راننده در 8 نوع ترکیب منظر آرایی شبیهسازیشده شامل تغییرات در پوشش گیاهی کنار جادهها، تفاوت رنگ روسازیها و تیرهای چراغ برق شرکت کردند و نتیجه را به این صورت اعلام کردند که نوع منظرآرایی بر عملکرد راننده تأثیر میگذارد، اما نوع تأثیر بهصورت مشخص بیان نشد .
4. تأثیر منظرآرایی بر انتخاب سرعت
رانندگان وسایل نقلیهمعمولاً سرعت خود را فقط بر اساس خصوصیات هندسی راه یا حداکثر سرعت مجاز آن انتخاب نمیکنند، بلکه مجموعه خصوصیات راه و محیط اطراف آن است که تصویری از سرعت ایمن به رانندگان وسایل نقلیه میدهد .[6] لذا میتوان از اصول منظر آرایی به منظور آرام سازی جریان ترافیک استفاده کرد. طراحی و جای گذاری مناسب درختان و سایر اجزای منظرآرایی در راه میتواند در انتخاب سرعت توسط رانندگان وسایل نقلیه مؤثر باشد. در نقاطی که بهعنوان گذار سرعت شناخته میشوند - نقاطی که لازم است که در آن رانندگان وسایل نقلیه از مسیری
