بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش، سعی شده با استفاده از کشت بافت خورش بذور پایه هاي نارنج و لیمو پایه هاي عاري از ویروس و یکنواخت تولید گردد . براي ایجاد شاخساره از بافت خورش در هر دو پایه از روش اندام زایی مستقیم استفاده گردید.در تمامی آزمایش هاي انجام شده از محیط کشت پایه MS استفاده شده است.از دو تنظیم کننده رشد گیاهی BA در غلظت هاي 0، 1، 1/5 ، و 2 میلی گرم بر لیتر و GA3 در غلظت هاي 0، 1 و 2 میلی گرم بر لیتر در محیط کشت استفاده شده است و اثرات اصلی هر کدام از تنظیم کننده هاي رشد گیاهی به تنهایی و بر هم کنش آن ها بر شاخه زایی بررسی شده است.با توجه به داده هاي بدست آمده مشخص گردید که برهم کنش تنظیم کننده هاي رشد BA وGA3 اثر بالاتري را نسبت به زمانی که هر کدام به تنهایی استفاده می شوند بر شاخه زایی دارند.
در پایه لیمو بهترین محیط کشت براي تولید شاخه از بافت خورش ، محیط کشت حاوي 2 میلی گرم بر لیتر BA و 2 میلی گرم بر لیتر GA3 می باشد و در پایه نارنج بالاترین میزان شاخه زایی در محیط کشت حاوي 2 میلی گرم بر لیتر GA3 و 1میلی گرم بر لیتر BA حاصل شده است.براي ریشه زایی شاخساره هاي لیمو و نارنج از تنظیم کننده رشد گیاهی IBA استفاده شد.غلظت هاي مورد استفاده این تنظیم کننده رشد گیاهی در لیمو 0، ./5 ، 1 و 1/5 میلی گرم بر لیتر و در نارنج 0، 1و 1/5 بوده است.بالاترین میزان ریشه زایی براي لیمو در محیط کشت حاوي ./5 میلی گرم بر لیتر IBA و در نارنج در محیط کشت حاوي 1 میلی گرم بر لیتر IBA بوده است.گیاهک ها پس از انتقال به گلدان هاي حاوي آمیخته ي % 50 خاك و % 50 شن ، به مدت 10 روز با محلول یک هشتم غلظت نمک هاي MS آبیاري شده و به تدریج به محیط بیرون سازگار شدند.
مقدمه
امروزه تولید مرکبات در جهان از اهمیت بسزایی برخوردار است. مرکبات از مهمترین گروه هاي درختان میوه در نواحی گرمسیري و نیمه گرمسیري جهان هستند - - 12و نقش مهمی را در رژیم غذایی انسان ها به عنوان میوه اي که داراي مقادیر یالایی از ویتامین C و دیگر عناصر غذایی مهم مثل پتاسیم است ایفا می کنند.مرکبات مانند بسیاري از درختان میوه به صورت تجاري از طریق پیوند یک پیوندك بر روي پایه مناسب ازدیاد می شوند در این صورت درخت پیوندي تولید می شود که داراي ویژگی هاي پایه و پیوندك است - 22 - ازدیاد مرکبات به این روش از مهمترین عوامل محدود کننده در تولید آن است به دلیل آن که باعث گسترش بیماري هاي مختلف ویروسی و شبه ویروسی از راه تولید نهال آلوده می باشد. - 6، - 18انتخاب پایه و پیوندك مناسب هر منطقه و عاري بودن آن ها از بیماري هاي مختلف در تولید بهینه این محصول نقش بسیار مهمی را بازي می کند - - 1
بنابراین لازم است که پایه و پیوندك سالم و عاري از ویروس از طریق ریز پیوندي نوك شاخساره اتولید گردد. - 15، - 21از آن جایی که در بیش تر گونه ها و دو رگه هاي مرکبات رویان زایی خورشی و چند رویانی وجود دارد می توان در افزایش بذري گیاهان با استفاده از این ویژگی گیاهان شبیه به اصل تولید نمود. - - 25رانگان در سال 1958 براي اولین بار آغازش جنین هاي خورشی را در یکی از رقم هاي مرکبات انجام داد که ریز افزایی در این رقم ها امکان تولید جمعیت گیاهی یکنواخت را فراهم نمود. - - 17به طور کلی کشت بافت خورش از روش هاي نوین براي تولید مرکبات عاري از ویروس است و از طریق بذر و کشت بافت خورش ویروس انتقال نمی یابد در عین حال گیاهان تولید شده از طریق بافت خورش و جنین زایی سوماتیکی قادر به تولید گیاهانی با ویژگی هاي گیاه مادري هستند. - - 20الطاف در سال 2001 گزارش نموده است که با استفاده از ریز نمونه بافت خورش قادر به تولید گیاهانی است که عاري از ویروس هستند و حداقل تفاوت را با بافت مادري دارند. - - 5هدف از این پژوهش بررسی ریز افزایی پایه هاي لیمو و نارنج به وسیله ایجاد شاخساره از کشت بافت خورش این بذور و دستیابی به پایه هاي یکنواخت و عاري از ویروس با استفاده از ویژگی هاي ذکر شده و هم چنین تعیین اثر تنظیم کننده هاي رشد گیاهی در انگیزش و رشد شاخساره و ریشه زایی این شاخساره ها بوده است.
مواد و روشها
میوههاي نابالغ - 120-100 روز پس از گرده افشانی - گونه هاي لیمو ونارنج از ایستگاه تحقیقات داراب به ازمایشگاه بخش علوم باغبانی دانشکده کشاورزي دانشگاه شیراز انتقال داده شدند. میوه ها ابتدا توسط اب لوله کشی و یک محلول شوینده - ریکا - شسته و ابکشی شدند و سپس در محلول کلراکس %40 به مدت 15 دقیقه قرار گرفتند تا به صورت سطحی ضدعفونی شوند بذر هاي هر میوه جدا شده و براي ادامه گندزدایی به زیر دستگاه جریان هوا انتقال داده شدند.بذر ها در محلول کلراکس به مدت 10 دقیقه قرار داده شدند وسپس سه بار با اب مقطر سترون ابکشی شدند تا گندزدایی سطحی شوند پس از ان هر دو پوسته بذر جدا شده و مورد استفاده قرار گرفتند. محیط کشت پایه موراشیگی و اسکوگ - MS - با غلظت هاي مختلف تنظیم کننده هاي رشد گیاهی به کار گرفته شدند. براي بررسی اثر BA و GA و بر هم کنش ان ها بر شاخه زایی از بافت خورش بذور لیمو ونارنج BA با غلظت هاي 0 ، 1، 1/5و 2 میلی گرم بر لیتر و GA با غلظت هاي0 ، 1 و 2 میلی گرم بر لیتربه کار گرفته شدند.
براي محیط کشت ریشه زایی در محیط کشت MS از غلظت هاي مختلف IBA استفاده شده است.ساکارز و اگار در تمام محیط هاي کشت به ترتیب 30 و 8 گرم بر لیتر به کاررفته اند.PH محیط کشت پیش از قرار دادن در اتوکلاو روي 5/75 ± /05 تنظیم گردید و به مدت 15 دقیقه در دماي حدود 120 درجه سلسیوس و فشار 1/5 کیلو گرم بر سانتی متر مربع گندزدایی شدند. کشت بذر ها در لوله هاي ازمایش 150×250 میلی لیتر که محتوي 20 میلی لیتر محیط کشت پایه MS بودند انجام شده است.پس از کشت درب لوله ها بسته شده و در جایگاه رشد داراي 2000 تا 2500 لوکس نور مهتابی با طول روز 16 ساعت و دماي 27 ± 1 درجه سلسیوس قرار داده و 4 هفته پس از کشت یادداشت برداري انجام شده است. براي سازگاري ، گیاهک هاي ریشه دار شده به گلدان هاي حاوي امیخته %50 خاك و %50 شن منتقل شدند و بر روي ان ها کیسه هاي پلاستیکی قرار داده شد و در دماي 25±3 درجه سلسیوس و شدت نور 2000 لوکس قرار گرفتند ابیاري گلدان ها ابتدا با محلول یک هشتم غلظت نمک هاي MS به مدت 10 روز و پس از ان با اب معمولی انجام شده است و به مرور گیاهان به محیط سازگار شدند.
در پایان آزمایش ها باززایی شاخساره تعداد شاخساره هر ریز نمونه و در ازمایش ریشه زایی تعداد ریشه ، طول ریشه ،وزن تر و خشک ریشه یادداشت شده است.ازمایش ها به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با تکرار هاي مختلف انجام شد .تعداد تکرار و تعداد ریز نمونه در هر تکرار در پایین هر جدول آورده شده است. تجزیه داده ها با نرم افزار SASS و مقایسه میانگین ها با ازمون چند دامنه اي دانکن در سطح احتمال %5 صورت پذیرفته است.
نتایج و بحث
در این پژوهش بیش ترین تعداد شاخساره در پایه لیمو در محیط کشت حاوي 2 میلی گرم بر لیتر BAو 2 میلی گرم بر لیتر GA3 ودر پایه نارنج در محیط حاوي 1 میلی گرم بر لیتر BA و 2 میلی گرم برلیتر GA3 حاصل شد که اختلاف معنی داري با تیمار شاهد دارد. - جدول 1-3 و. - 2-3 نتایج بر اساس هشت تکرار و یک ریز نمونه در هر تکرار می باشد. در هر ستون وهر ردیف میانگین هایی که داراي حروف - حروف کوچک براي تیمار ها و حروف بزرگ براي میانگین ها - هستند در سطح %5 ازمون چند دامنه اي دانکن داراي تفاوت معنی داري نیستد. در هردو پایه محیط هاي کشت حاوي هردو تنظیم کننده رشد BA و GA3 نسبت به زمانی که هردو تنظیم کننده رشد گیاهی به تنهایی حضور داشتند بر روي شاخه زایی موثرترند. BA به صورت مستقیم یا غیر مستقیم روي تحریک آغازش شاخساره از ریز نمونه هاي مختلف بسیار موثر است این سیتوکینین به تنهایی یا در برهم کنش با آکسین ها جنبه هاي مختلف تمایز یابی سلولی و اندام زایی را در کشت بافت تحت تاثیر قرار می دهد - - 24 و در آزمایش هاي مختلفی نشان داده شده است که براي باززایی شاخساره از ریز نمونه هایی مثل محور رولپه و محور
