بخشی از مقاله
چکیده
بیتردید روایات پیشگویی پیامبراکرم - ص - در مورد آخرالزمان و ظهور منجی تأثیر زیادی بر مهدویتگرایی مسلمانان داشته است، باور و اندیشه موعودگرایی در بین شیعیان با حساسیّت خاصّی دنبال میشده است، چراکه طبق روایات پیامبر - ص - ظهور منجی را حتمی دانسته و برخی از علائم ظهور را ذکر نموده است. اعتقاد به مهدویتگرایی در میان فرقههای درون شیعی در دورهی حکومت عباسیان امری مسلم و مورد قبول اکثر فرقهها و مذاهب گوناگون بوده است.
این پژوهش به دنبال بررسی این مسأله است که اعتقاد به مهدویت در فرقههای درون شیعی در دورهی اول و دوم حکومت عباسیان چگونه بوده است!؟ و روایات پیشگویی آخرالزمان توسط پیامبر - ص - چه نقش و تأثیری در ایجاد فرقهها و مکاتب در این دوره داشته است!؟
هدف از این پژوهش این است که با بررسی کارکرد فرهنگی و اجتماعی روایات پیشگویی آخرالزمان، مهدویتگرایی را در دورهی عباسی بررسی کنیم. در این مقاله با بهرهگیری از روش توصیف و تحلیل و بر اساس منابع کتابخانهای روایی، ملل و نحل و فرقهشناسی، تلاش شده است مهدویتگرایی در این دوره را استخراج کنیم.
از نتایج و دستاوردهای این مقاله، تبیین و شناخت مصادیق مهدویت در فرقههای درون شیعی است. بررسی و تحلیل مهدویتگرایی در این دورهی حساس و مهّم، بر اساس روایات پیشگویی آخرالزمان توسط پیامبر - ص - ، با در نظر گرفتن وضعیت فرهنگی و اجتماعی حکومت عباسیان، از جنبههای نوآوری این مقاله شمرده میشود.
.1 مقدمه
اعتقاد به ظهور منجی و مهدویّت و گسترش عدل در جهان در آخرالزمان در جوامع انسانی و ادیان الاهی1 مطرح بوده است. بر اساس باورهای شیعه، امامدوازدهم زنده میباشد و مردی از اهلبیت پیامبر - ص - و از نسل فاطمه - س - و از اولاد امامحسین - ع - است و روزی ظهور خواهد کرد. اعتقاد به موعودگرایی در میان شیعه، ریشه در روایات نقل شده از سوی پیامبراکرم - ص - دارد چراکه پیامبر - ص - به عنوان بنیانگذار مهدویتگرایی در اسلام، با پیشگوییهای خود ظهور منجی را حتمی دانسته و برخی از علائم ظهور را ذکر نموده است.
اعتقاد به مهدویت در تاریخ تشیع، در بین مذاهب و فرقههای گوناگون، یکسان تجلی نکرده است، بلکه هریک از فرقهها و مکاتب مذهبی شیعی به گونهایخاصّ، مهدویّت و چگونگی ظهور را تفسیرنموده و مصداق خاصّی را قبول میکند. این فرقها از مهدویّت و ظهور منجی برای رسیدن به اهداف گوناگون سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بهره میبردند. در این پژوهش کوشیدهایم تا تأثیر پیشگوییهای آخرالزمان که در روایات و احادیث پیامبر - ص - در مورد اندیشهی مهدویتگرایی نقل شده است را در بین فرقههای درون شیعی در عصر اول و دوم عباسی مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم.
.2 بررسی روایات پیشگویی آخرالزمان
اعتقاد به مهدویت و ظهور منجی، در اسلام از زمان پیامبراکرم - ص - رواج داشته است - طبرسی، - 443 : 1417 در روایات پیشگویی آخرالزمان، پیامبر - ص - در مناسبتهای مختلف، از ظهور حضرت مهدی، قیام و غیبت و دیگر ویژگیهای آن حضرت خبر داده است - همان، - 310 بهگونهای که بسیاری از اصحاب پیامبر - ص - از ظهور حضرت و چگونگی قیامش اطلاع داشتند و شعرای مسلمان مانند »کمیت اسدی - «م 126ق - و »اسماعیل حمیری - «م173ق - و »دعبل خزاعی - «م246ق - در اشعار خود، از آن یاد کرده اند
در روایات زیادی از شیعه و اهلسنت به نقل از پیامبر - ص - ، ظهور مهدی را بشارت داده است، بخشی دیگر از روایات پیشگویی پیامبر - ص - که در منابع روایی شیعه و اهلسنتنیز آمده، مربوط است به نَسب حضرت مهدی، منزلت، فضایل و ویژگیهای ظاهری و رفتاری، و بخش دیگر روایات مربوط است به تبیین اوضاع جهان اسلام از نظر اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در هنگام ظهور و اختلافاتی که بین مسلمانان رخ داده است و نیز فتنهها و حوادثی که قبل و بعد از ظهور به وقوع میرسد و نیز در مورد چگونگی حکومت حضرت مهدی روایاتی نقل شده است که در اینجا به چند روایت اشاره میگردد.
پیامبراکرم - ص - در معرفی حضرت مهدی - عج - فرمود:
»هرگاه چهار نفر از فرزندان من به نامهای محمد، علی و حسن پشت سر هم به امامت رسیدند، چهارم ایشان »مهدی منتظر« خواهد بود -
سلمان فارسی در روایتی از پیامبر - ص - نقل میکند:
»ائمه بعد از من دوازده نفرند« و ادامه داد: »همهی آنها از قریش هستند و سرانجام قائم ما قیام میکند و دلهای مؤمنان را شفا میدهد - «ابنبابویه، . - 475-470/2 :1405
در روایات زیادی ظهور مهدی را بعد از شیوع اختلاف شدید بین مسلمانان بیان کرده است؛ در روایتی ابوسعید خدری از پیامبر - ص - نقل میکند:
»به مهدی دلخوشاشید،ب در حالی در امّت من برانگیخته میشود که اختلافات بین مردم زیاد است - «ابن حنبل، ببیتاب: . - 37/3
پیامبر - ص - در باب فتنهها و حوادث نزدیک به زمان ظهور فرمودند:
»فتنه ها یکی پس از دیگری پیش میآیند تا آنگاه که مردی از اهلبیتم قیام کند... -
