بخشی از مقاله
چکیده
احساس ایمنی و امنیت از جمله نیازهای بنیادین انسانی است و از آنجا که خانه اولین و مهمترین خواستگاه زندگی انسان است، داشتن احساس ایمنی و امنیت در آن، اهمیت فراوانی دارد. هدف از پژوهش حاضر، بررسی ارتباط عوامل کالبدی موثر بر کیفیت زندگی در خانههای ایرانی با ارتقاء احساس ایمنی در ساکنین آنهاست، تا بتوان با نگاهی به معماری موفق خانهها در گذشته، به اصول و راهکارهایی برای بهبود وضعیت مسکن در جامعه امروز دست یافت.
پژوهش حاضر از نوع کاربردی، و روش تحقیق آن روش کیفی است. جمعآوری دادهها به روش مطالعه کتابخانهای، و تجزیه و تحلیل دادهها به شیوه کیفی و با مرور و تحلیل اسناد تصویری و نوشتاری انجام گرفته است. در این راستا سه خانه تاریخی بروجردیها، طباطباییها و عباسیان در شهر کاشان که متعلق به دوره قاجار هستند، انتخاب و مورد بررسی قرار گرفتند.
از میان عوامل مختلف موثر بر کیفیت زندگی، دو عامل کالبدی دسترسی و فرم انتخاب شدند. این دو عامل در خانههای مورد نظر بررسی و راهکارهای معماری بکار رفته در این خانهها بیان شدند. این عوامل و راهکارهای هر یک با شاخصهای احساس ایمنی برگرفته از مطالعات و نظریات مختلف، تطبیق داده شد. نتایج حاصله نشاندهنده تاثیر مثبت این راهکارها بر افزایش احساس ایمنی ساکنین است. در انتها براساس این یافتهها، راهکارهایی برای طراحی مسکن امروز ارائه گردیده است.
-1 مقدمه
ایمنی و امنیت از نیازهای اصلی و مهم بشر است. انسان در سایه امنیت میتواند به سایر امور زندگی فردی و اجتماعی خود بپردازد. از آنجا که خانه اولین مامن و مکان زندگی هر فردی است، داشتن احساس ایمنی و امنیت در خانه اهمیت بسیاری دارد.
احساس ایمنی و امنیت در خانه و به دنبال آن در شهر و فضاهای عمومیمیتواند منجر به شکوفایی استعدادها و افزایش تعاملات سالم اجتماعی شود. بنابراین اولین قدم ایجاد امنیت در مقیاس خرد یعنی مسکن است و در مقیاس کلان - محله، شهر و... - در درجه دوم قرار میگیرد. کم توجهی به نیازهای مختلف انسانی از جمله ایمنی و امنیت در طراحی مسکن، باعث کاهش کیفیت مسکن و در نتیجه کاهش کیفیت زندگی و احساس ناامنی، چه از بعد روانی و چه از بعد فیزیکی آن، در خانهها میشود، که میتواند بر تمامیوجوه زندگی فردی و اجتماعی تاثیر گذار بوده و به تمامیرفتارها و فعالیتهای انسان در شهر و جامعه سرایت کند.
-1-1 بیان مسئله
امروزه در عصر فناوری و پیشرفت علم، در میان مسائل و مشکلات زندگی، آنچه بیش از همه مورد غفلت واقع شده، نیازهای روانی انسان و استفاده کنندگان از فضاهای معماری است. نیازهایی که به چشم دیده نمیشوند اما ناخودآگاه بر تمامیوجوه زندگی انسان تاثیر گذارند و مشکلات جسمی، روانی و ذهنی بسیاری را منجر میشوند. احساس امنیت و ایمنی از این دسته موضوعات است که فقدان آن باعث اختلال در درون و روابط اجتماعی افراد جامعه میشود.
در این میان عوامل روانشناختی و فیزیکی مختلفی بر احساس ایمنی در فرد موثر است که شناخت و توجه به آنها در حوزه طراحی معماری اهمیت فراوانی دارد و از سویی دیگر احساس یا عدم احساس ایمنی در فرد میتواند باعث بروز رفتارها و تاثیرات روانی مختلفی باشد و این رابطهای دو سویه است.
عدم احساس امنیت و استرس که در فرد از ترس وقوع آنها به وجود میآید، بعد ذهنی امنیت است که تاثیرات روانی بسیاری بر افراد دارد. احساس عدم امنیت تا حد زیادی بر رفتار فرد تاثیر میگذارد و به صورت مزمن و توسعه یافته غالبا منتهی به ترس، تشویش و قصور در ارتباط کامل فرد با دنیای خود میشود .
فقدان امنیت در شهرهای امروز به دنبال ورود شتابزده معماری و شهرسازی مدرن به ایران، موضوعی است که نمیتوان به راحتی از کنار آن گذشت. معماری که بدون توجه به نیازها و سبک زندگی مردم ایران در همه جا گسترش یافت و به کارگیری نا آگاهانه و نسنجیده آن چه در شهر و فضاهای عمومی و چه در فضاهای داخلی خانههای مسکونی میتواند منجر به نارضایتی و سلب آرامش خاطر و احساس امنیت کاربران شود.
در جامعه امروز، به علت پیچیدگیهای اجتماعی پدید آمده و رسوخ اندیشه مدرن در مفاهیم عمیق و سنتی زندگی، نوعی گسست و انفصال بین کالبد خانه و معنا و مفهوم زندگی پدید آمده است .
-2-1 هدف پژوهش
خانه فقط سرپناه و محلی برای محافظت انسان از باد و باران و ... نیست، بلکه باید مکانی برای پرورش و شکوفایی ساکنان خود و مامن آنها باشد. این مسئلهای است که در خانههای معاصر کمتر مورد توجه قرار میگیرد و متاسفانه امروز نگاه اقتصادی به مسکن به عنوان کالایی اقتصادی و سودآور، این مسئله را تشدید میکند.
برخلاف خانههای گذشته در معماری ایران که براساس نیازها و سبک زندگی مردم زمان خود طراحی و ساخته میشد و به نیازهای روانی و فرهنگی کاربران خود توجه داشت، امروزه سبکی غالب و فراگیر تحت لوای مدرنیته و پیشرفت و تکنولوژی روز، بدون توجه به نیازها و خواستههای روانی و فرهنگی خانوادهها در همه جا به شکلی یکسان ساخته میشوند.
پژوهش حاضر به دنبال بررسی عوامل موثر بر کیفیت زندگی در فضاهای مسکونی از بعد کالبدی و تاثیر آنها در ایجاد احساس ایمنی ساکنین میباشد و با بررسی این عوامل در معماری خانههای سنتی ایران، به دنبال یافتن نقطه اتصالی بین زندگی مدرن امروز و فرهنگ و معماری اصیل ایرانی است که هم بتواند پاسخگوی نیازهای جامعه مدرن امروز باشد و هم اصول معماری و فرهنگ فراموش شده را بازگرداند.
-3-1 سوالات پژوهش
پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به سوالات زیر میباشد:
1. عوامل کالبدی موثر بر کیفیت زندگی در خانههای ایرانی، چگونه بر ارتقاء احساس ایمنی ساکنین آنها موثر هستند؟
2. در این راستا، الگوهای برگرفته از این خانهها، چگونه میتواند راهگشای معماری مساکن امروز باشد؟
-4-1 روش تحقیق و گردآوری دادهها
مقاله حاضر از نوع کاربردی و روش تحقیق آن به شیوه کیفی و بر مبنای تفسیر و تحلیل دادهها میباشد. دادههای این پژوهش از طریق مرور منابع کتابخانهای گردآوری شده است. تجزیه و تحلیل دادهها، به دلیل ماهیت دادهها که از نوع کیفی است، از طریق دسته بندی و تقلیل دادهها، و تحلیل اسناد و اطلاعات نوشتاری و تصویری صورت گرفته است.
-5-1 پیشینه تحقیق
در رابطه با مبحث امنیت و پیشگیری از جرم، پژوهشهای متعددی صورت گرفته است. خلاصهای از این پژوهشها و نظریات ارائه شده در جدول 1 آمده است.
جدول -1 نظریات پیشگیری از جرم و جنایت
