بخشی از مقاله
چکیده
مطالعه ی تاریخ تحولات دین اسلام نشان می دهد که بعد از رحلت پیامبر - ص - ، یک شکاف عمیق بین امت اسلامی ایجاد شد. برخی برای رسیدن به قدرت شمشیر کشیدند که نتیجه آن دسته بندی مسلمان به دو گروه پیروان علی - ع - و یارانش و پیروان خلفا راشدین شد. از این پس تحولات و تغییرات زیادی در دسته بندی مسلمانان رخ داد. بعد از شهادت امام حسین - ع - مفهوم گروه و فرقه رایج شد. با گسترش محدوده جغرافیایی سرزمین اسلامی فرقه گرایی به خصوص در مناطق دورتر و حتی در کانون جامعه اسلامی شکل گرفت.
دلیل آن می تواند منع حدیث، نوگرایی و سودجویی یا دوری از مبانی صحیح و حقیقی اسلامی صورت گرفت؛ که ترکیبی از افکار اسلام، شیعی، سنی، ادیان غیر اسلامی و غیر الهی و بومی ایجاد شده که در واقع با شکل گیری گفتگوی بین مذاهب و فرقه ها میتوان اشتراکات را بیشتر و انحرافات را به حداقل رساند. در این مقاله ابتدا مبحثی درباب ساختار سازمانی فرقه و در ادامه به بررسی فرقه دروزها پرداخته شد.
.1 مقدمه
دین اسلام بعد از وفات پیامبر به دو مذهب شیعه و سنی تبدیل شد ، شیعه نام عمومی تمامی فرقه هائی است که قائل به امامت و خلافت بلافصل حضرت امام علی علیه السلام پس از پیامبر صلی اﷲ علیه و آله بوده و اعتقاد دارند که امامت از اولاد وی خارج نمیشود. تمام فرقه های شیعی معتقد به وجوب تعیین و تنصیص امام از جانب خدا و پیامبر صلی االله علیه و آله بوده و انبیاء و امامان را از گناهان مبری و معصوم می دانند و به تولی و تبری اعتقاد دارند - شهرستانی، . - 1846 دشمنان شیعه نامی دیگر نیز بر آنها اطلاق می کنند و آن نام رافضی و روافض یا رافضه است. علت این نامگذاری را چنین بیان کرده اند که شیعیان چون امامت ابوبکر و عمر را رد کردند آنها را رافضی خواندند - اشعری، - 1930 و اهل سنت کسانیند که به جانشینی ابوبکر و خلفای راشدین به عنوان خلیفه و امام مسلمین معتقد هستند. جدایی از شناخت مذاهب شناخت فرق به دلایل زیر از نگاه صاحبان فن اهمیت زیادی دارد:
قاسم جوادی : مطالعات فرقه شناسی در حال حاضر دست کم از دو جهت حائز اهمیت است: نخست برای حوزه های تشیع و دوم برای مصالح عمومی جهان اسلام.در توضیح ضرورت نخست، همین بس که بدانیم بسیاری از مسائل تاریخی و عقیدتی که ما به آنها نظر داریم، مورد توجه فرقه های دیگر اسلامی نیز قرار گرفته اند و آنان نیز درباره اکثر موضوعات و مسائلی که ما به آنها می اندیشیم، رأی و نظر دارند .
آشنایی با آرا و انظار دیگران، در پختگی و استحکام دیدگاه های ما موءثر است. یعنی ما اگر بدانیم که دیگران چگونه می اندیشند و چه رأی و نظری دارند، بهتر می توانیم از کیان عقیدتی خود دفاع کنیم و یا حتی بیش از پیش مرزها را می بینیم. علی ربانی گلپایگانی : شناخت مذاهب و مکاتب فکری، فلسفی و دینی، همواره اهمیت و ضرورت داشته است .ریشه این ضرورت، در ضرورت دیگری است به نام »تعامل در زندگی بشری.« بدیهی است تعامل پیروان مکاتب و ادیان و مذاهب آن گاه مثبت و سازنده خواهد بود که مبتنی بر آشنایی درست با عقاید، مناسک و آداب آنان باشد.
کلمه فرقه از ریشه فرق به معنی قطعه جداشده می باشد ، چنانکه فرقه جماعت مفصل و جدا از گروه و جمعیت نامیده میشوددر. اصطلاح ادیان فرقه که جمع آن فِرَق است از یک دسته مذهبی که در بعضی مسائل دینی و اعتقادی با گروه های دیگر اختلاف دارد ، تشکیل میشود - مشکور ، . - 10 : 1359 فرقه ها به خودی خود جذابیت دارند فرقه ها از بسیاری جهات تجارب مذهبی اند که به جامعه شناس این فرصت را می دهند که اعتقاد مذهبی را در ناب ترین صورت آن و بدون پیچیدگی های سازمانی و آموزه های کلیسا و انجمن های مذهبی از دیرباز استقرار یافته بررسی کنند . فرقه ها همچنین این فرصت را فراهم می سازند تا اندیشه ها و باور دانسته ها ، سبک های زندگی و سازمانی به کلی نو پدید و زمینه های اجتماعی پیدایش آن ها مورد بررسی قرار گیرد - همیلتون ،. - 237 : 1377 در این مقاله برآن هستیم که عقاید و انحرافات یکی از فرق شیعه به نام دروزها را مورد بررسی و نقد قرار دهیم.
.2 تعریف و خصوصیات فرقه
آلن بیرو در فرهنگ علوم اجتماعی فرقه را این گونه تعریف میکند : » تجمع خاص اشخاصی که به آئینی می گروند که توسط همگان به رسمیت شناخته نشده است و در برابر نهادهای اساسی جامعه قرار دارد. - بیرو ،. - 333 : 1380 در لغت فرقه بیان گر یک گروه یا سازمان است که اعضای آن مانند هر انجمن و حزبی هدف به خصوصی را دنبال میکنند و این اهداف ممکن است در طول زمان تغییر یابند . اما فرقه هابه علت عملکرد های خاص درونی و روابط و مناسبات ویژه ای که برقرار مینمایند از سایر گروه ها و سازمان ها متمایز میگردند ، تشخیص تفاوت میان یک سازمان و حذب معمولی با یک فرقه همیشه کار ساده ای نیست .
بعضی اوقات افراد به عملکرد فرقه ها و نوع مناسباتی که برقرار میکنن توجه نداشته و به اشتباه ،یا فرقه هارا ارگانهایی مملو از مشتی دیوانه می ا نگارند و یا اساسا تفاوتی بین فرقه ها یا هر گروه دیگری قائل نمی شوند. بهتر است برای بیان دقیق جریانات و عملکردهای که در یک فرقه اتفاق میفتد از عبارات روابط فرقه ای استفاده کنیم. روابط فرقه ای یعنی روابطی که در ان فرد اگاهانه افراد دیگر را با استفاده از روش های خاص وادار میکند تا به طور کامل - یا نسبتا کامل - در خصوص همه ی تصمیمات زندگیشان وابسته به او باشند و به این پیروان عقیدتی اینطور القا می نماید که او دارای استعداد ، نبوغ یادانش ویژه ای است.
طی دیدگاههای گوناگونی که از دهه 70 با ظهور و شناخت پدیده ای با عنوان " جنبش نوین دینی" - N.R.M - در جامعه شناسی آمریکا مطرح شده، آموزه های چنین جمع های که اکنون در کل دنیا به نوعی توجه ها را به سوی خود جلب کرده ، با عناوینی چون دینداری های جدید ، معنویت های جدید ، رفتارهای نوین دینی و .... مورد بررسی قرار گرفته و به دنبال خود بحثهای جنجالی زیادی را در عرصه عموم به راه انداخته اند . - شریعتی و همکاران ، - 168: 386 برای آنچه در آمریکا تحت عنوان واژه فرقه به کار می رود، در اروپا واژه آئین استعمال می شود. - ملتون، - 241 : 1381 فرقه حول فاکتورهای زیر تعریف می شود:
الف- سر منشأ گروه و نقش رهبر:
در بسیاری از موارد یک فرد، که عموما بنیانگذار فرقه هم هست، در بالای ساختار تشکیلاتی فرقه قرار گرفته و تصمیم گیری در وی متمرکز میشود. - رهبران فرقه ها اغلب مرد هستند، ولی برخی زنان رهبر فرقه هم وجود دارند - این رهبران عموما افرادی خود انتصابی تحمیل گر هستند که ادعا میکنند دارای مأموریت خاصی بوده یا دانش ویژه ای دارند.
ب- ساختار تشکیلاتی، یا روابط بین رهبر - یا رهبران - و پیروان:
برای ترسیم یک منظر ساده از یک فرقه T وارونه را تصور کنید، رهبر به تنهایی دربالا و و پیروان تماما در پایین قرار می گیرند. فرقه ها در ساختار تشکیلاتی خودکامه هستند. رهبر به عنوان مقام عالی شناخته میشود، گو اینکه ممکن است قدرت معینی را به چند زیر دست به منظور نظارت بر وفاداری پیروان نسبت به تمایلات و حکم خود تفویض کند. هیچ دادخواستی خارج از سیستم رهبر به سیستم بالاتر قضایی وجود ندارد. برای مثال، اگر یک معلم مدرسه احساس کند که با او توسط مدیر غیر عادلانه رفتار شده است، او میتواند به مقام دیگری شکایت نماید. در فرقه، رهبر تنها و آخرین حاکم بر تمامی مسائل است. فرقه ها خود را نوآور و منحصر به فرد میدانند.
بارکر نیز در مورد رهبران گروه ها و فرقه ها میگوید »: من در بررسی جنبش ها متوجه شدم که رهبران هرچه بیشتر مقام خود را از هواداران جدا می کردند به همان اندازه تاثیر فرهمندی آن ها بیشتر می شد . کاریزما سازی ، شمال ساختن داستان هایی درباره ی او، افسانه بافی درباره ی کودکی اش، دارا بودن "اشیاء قدسی " و هر داستان دیگری که از این شخص یک موجود خاص وانسان کامل بسازد - «. بارکر ، . - 50 : 1382
ج- استفاده از برنامه های هماهنگ شده مجاب سازی ذهنی - که بازسازی فکری یا به صورت عام تر شست و شوی مغزی خوانده میشوند - .
.3 تفاوت فرقه ها با گروه های معمولی
بنابراین، با توجه به مجموعه مطالب ذکر شده، در بیان تعریف و خصوصیات یک فرقه باید روی سه ویژگی زیر نسبت به تفاوت یک فرقه با یک گروه معمولی متمرکز شد:
الف- فرقه ها توسط رهبران کاریزماتیک یا قوی که هرم قدرت و منابع مادی را کنترل می نمایند تأسیس شده یا هدایت میشوند. در مقابل، گروه های معمولی تمایل دارند ساختار تشکیلاتی را به حداقل رسانده و قدرت طلبان را خنثی یا اخراج نمایند.
ب- فرقه ها دارای نوعی کلام و بیان آشکار به شکل یک کتاب، مانیفست، یا دکترین هستند. در حالیکه گروه های معمولی تشویق به تعهد عمومی نسبت به صلح و آزادی کرده و از مؤسسات کنترل کننده مادر رویگردان می باشند.
ج - فرقه ها مرزهای غیر قابل عبور ترسیم کرده، اعضایشان را به طرق مختلف کنترل نموده، و به کسانی که میخواهند فرقه را ترک کنند تحت عناوین بریده، مزدور و خائن حمله میکنند؛ آنها اعضای جدید را با انرژی فوق العاده ای جذب نموده، پول فراوانی جمع کرده، و نظرات خصمانه ای توأم با عدم اعتماد را نسبت به جهان خارج از تشکیلات جا می اندازند. در عوض، گروه های معمولی نسبتا گشاده و باز هستند.
مرزهای آنها پرده های قابل عبوری هستند که مردم نسبتا بدون اشکال از آنها رفت و آمد دارند، که یا در صورت تمایل به مراجعاتشان ادامه بدهند و یا در صورت عدم تمایل به جامعه ای که از نظر گروهی متفاوت تعریف میشود برگردند. بنابراین اغلب گروه های معمولی، بر اساس تعاریف فوق، به نظر میرسد تهدید نسبتا کمی را متوجه جامعه مینمایند. در مقابل بسیاری از فرقه ها بطور فزاینده ای خطرناک هم برای اعضایشان و هم برای دیگران به حساب می آیند.
