بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تاثیر قارچ Trichoderma longibrachiatum و محلولپاشی کیتوزان بر چگونگی تخصیص ماده خشک ریشه و اندام هوایی ریحان تحت تنش خشکی، آزمایشی بهصورت کرتهاي خرد شده در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تیمارهاي آزمایش شامل تنش خشکی در سه سطح - دور آبیاري دو، سه و چهار روز - به عنوان عامل اصلی و کیتوزان در سه سطح 0 - ، 0/2 و 0/4 گرم در لیتر - و قارچ T. longibrachiatum در دو سطح - شاهد و پیشتیمار با قارچ تریکودرما - به صورت فاکتوریل در کرتهاي فرعی قرار گرفتند. نتایج بدست آمده نشان داد، بکارگیري قارچ T. longibrachiatum در آبیاري سه و چهار روزه به ترتیب در سطح صفر و صفر و 0/2 کیتوزان، وزن خشک ریشه در گیاه ریحان را به ترتیب حدود دو برابر، 57 درصد و حدود دو برابر بهبود بخشید. با این وجود، برهمکنش قارچ و کیتوزان از نظر تخصیص مادهي خشک به ریشه و اندام هوایی در سطوح مختلف آبیاري متفاوت بود. بهترین نتیجه با بکارگیري قارچ در آبیاري چهار روز و با کاربرد 0/2 گرم در لیتر کیتوزان بدست آمد. در این شرایط وزن خشک ریشه حدود دو برابر نسبت به شاهد بیشتر شد.
مقدمه
ریحان - Ocimum basilicum L. - گیاهی یکساله، علفی و متعلق به خانواده نعناع و از معروفترین گیاهان دارویی است. این گیاه کاربرد زیادي در درمان بسیاري از بیماريها، از جمله ناراحتیهاي کلیوي، سرفه، بزرگ شدن طحال و برخی ناراحتیهاي قلبی دارد . - 5 - امروزه شناخت عوامل محیطی، نقش مهمی در موفقیت کشت گیاهان از جمله گیاهان دارویی دارد. همین امر نیاز به شناخت اثر این عوامل بر کارکرد گیاه و همچنین واکنشهاي گیاه را افزایش میدهد. در این بین، آب از جمله عوامل اثرگذار بر رشد و نمو و تولید مواد مؤثر گیاهان دارویی و معطر است. همان طور که مدلهاي کنونی تغییر اقلیم پیشبینی میکنند، پراکنش و شدت خشکی در بسیاري از مناطق جهان رو به افزایش است و در حدود یک سوم اراضی جهان با کمبود بارندگی مواجه است. کشور ما نیز در بخشی از کره زمین قرار گرفته که در بسیاري از نقاط آن نزولات جوي نیاز آبی گیاهان زراعی و دارویی را تأمین نمیکند . - 4 -
یکی از راهکارهاي مؤثر براي حفظ گیاه در شرایط تنش خشکی استفاده از مواد ضدتعرق، از جمله محرك کیتوزان میباشد که با تغییر ویژگیهاي فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی گیاهان باعث میشود تعرق آب از سطح گیاه بسیار محدود شود. عملکرد ضدتعرق کیتوزان را میتوان به دخالت کیتوزان در مسیرهاي سنتز ABA نسبت داد که باعث بستهشدن روزنه و در نتیجه کاهش تعرق میشوند . - 6 - در مطالعه بیتلی و همکاران - 2 - استفاده از محلولپاشی کیتوزان موجب بسته شدن روزنهها و کاهش تعرق در گیاه فلفل - - Capsicum annuum و در نتیجه کاهش 26 تا 43 درصدي مصرف آب شد در حالی که عملکرد تغییر محسوسی نداشت. نتایج هیدالگو و همکاران - 3 - نیز نشان داد که تیمار بذرهاي گوجه فرنگی - Solanum lycopersicum - با کیتوزان وزن خشک و قطر ساقه را در مقایسه با گیاهان شاهد افزایش داد. کودهاي زیستی که از اجزاي ضروري کشاورزي پایدار هستند، نقش حیاتی در حفظ و پایداري بلندمدت حاصلخیزي خاك و توانایی انحلال عناصر از طریق فرآیندهاي زیستی را دارند. بنابراین، استفاده از کودها و آفتکشهاي زیستی جایگزینی مناسب براي حفظ و تولید عملکردهاي بالاتر به همراه کاهش مخاطرات بومشناختی عنوان شده است. گونههاي قارچ تریکودرما به عنوان قارچهاي افزاینده ي رشد گیاهی جزء متداولترین گونههاي قارچی و اصلاحکننده خاك میباشند که در سطح تجاري تولید میشوند. برخی از گونههاي تریکودرما قادرند بهطور مستقیم در منطقه ریزوسفر با ریشه گیاهان همزیستشده و به عنوان افزایندهي رشد گیاه، سبب بهبود رشد و همچنین کنترل تنشهاي غیرزنده از جمله خشکی - 1 - شوند. بنابراین، هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی همزمان تأثیر محرك زیستی کیتوزان و قارچ تریکودرما بر چگونگی تخصیص ماده خشک ریشه و اندام هوایی در شرایط تنش خشکی در گیاه دارویی ریحان در نظر گرفته شد.
مواد و روشها
این پژوهش در بهار و تابستان سال 1396 در مزرعه پژوهشی دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبیعی ساري بهصورت کرتهاي خرد شده در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تنش خشکی در سه سطح - دور آبیاري دو، سه و چهار روز - به عنوان عامل اصلی و کیتوزان در سه سطح 0 - ، 0/2 و 0/4 گرم در لیتر - و قارچ T. longibrachiatum در دو سطح - شاهد و پیشتیمار با قارچ تریکودرما - به صورت فاکتوریل در کرتهاي فرعی قرار گرفتند. اندازه هر کرت 1×2/5 متر با تراکم 80 بوته در متر مربع در نظر گرفته شد. بذر ریحان سبز از شرکت توسعه بذر ترنج تهیه و به صورت ردیفی با فاصله 25 سانتیمتر بین ردیفها و پنج سانتیمتر روي ردیفها کشت شد. قارچ T. longibrachiatum از پژوهشکده ژنتیک و زیستفناوري کشاورزي طبرستان تهیه و با جمعیت 108 سلول زنده در میلیگرم با بذر ریحان پیشتیمار و سپس در زمینکاشته شد. پس از سبز شدن، بوتهها در طی چند مرحله تنک و مبارزه با علفهاي هرز به صورت وجین دستی انجام گرفت.تا یک ماه پس از کاشت بذور - مرحله شش تا هشت برگی شدن بوتهها - ، کرتها به صورت مساوي به وسیله لولهها آبیاريو در مراحل بعد تیمارهاي آبیاري مطابق برنامه اعمال شدند. تیمار کیتوزان نیز به صورت محلولپاشی، طی سه مرحله،رویشی، قبل از گلدهی و 50 درصد گلدهی انجام گرفت. سپس نمونهبرداري انجام و اندامهاي مختلف جدا و وزن تر ساقه، برگ و ریشه با ترازوي دقیق به دست آمد. پس از خشککردن بخشهاي مختلف در آون 70 درجه سانتیگراد به مدت 48 ساعت، وزنخشک نیز تعیین شد. پس از پایان آزمایش، دادهها در صفحه گستر Excel وارد و مرتب شدند. سپس نرمال بودن داده ها با استفاده از آزمون شاپیرو-ویلک بررسی و دادهها با استفاده از نرم افزار SAS نسخه 9/1 تجزیه و تحلیل شدند. میانگین ها نیز با استفاده از آزمون حداقل تفاوت معنیدار - LSD - در سطح پنج درصد مقایسه شدند.
نتایج و بحث
بر اساس نتایج، اثر ساده خشکی بر تمام پارامترهاي اندازهگیري بجز نسبت وزن خشک اندام هوایی به ریشه معنیدار بود.همچنین، قارچ بر وزن خشک ریشه، برگ و کیتوزان بر وزن خشک برگ و اندام هوایی اثر معنیداري داشت. برهمکنش بین قارچ و خشکی، قارچ و کیتوزان، کیتوزان و خشکی و همچنین برهمکنش بین سه عامل مورد بررسی از نظر تمامی صفات بجز نسبت وزن خشک اندام هوایی به ریشه معنیدار بود - جدول . - 1
جدول -1 تجزیه واریانس اثر خشکی، کیتوزان و قارچ بر وزن خشک ریشه، برگ، ساقه، اندام هوایی و نسبت اندام هوایی به ریشه ریحان
*و** به ترتیب معنیدار در سطح پنج و یک درصد. اعداد بدون علامت بدون معنی داري
بر اساس یافتهها در شرایط آبیاري نرمال کاربرد قارچ در هر سه سطح کیتوزان باعث کاهش وزن خشک ریشه شد. در شرایط آبیاري سه روز کاربرد قارچ تنها در سطح صفر کیتوزان باعث افزایش وزن خشک ریشه به میزان حدودا دو برابر شد و در سطح 0/2 و 0/4 کیتوزان تاثیر چندانی نداشت. در شرایط آبیاري چهار روز، تلقیح قارچ در سطح صفر و 0/2 کیتوزان به طور معنیداري وزن خشک ریشه را به ترتیب %57 و حدود دو برابر افزایش داد در حالی که در شرایط کاربرد 0/4 کیتوزان موجب کاهش وزن خشک ریشه به میزان %63 نسبت به شاهد شد
جدول -2 برهمکنش قارچ و کیتوزان بر وزن خشک ریشه - گرم در بوته - ریحان در دورهاي مختلف آبیاري *میانگینهاي داراي حروف مشترك تفاوت معنیداري در سطح پنج درصد بر اساس آزمون LSD ندارند.
