بخشی از مقاله
چکیده:
ریحان با نام علمی Ocimum basilicum L. یکی از مهمترین گیاهان دارویی در خانواده نعناع میباشد که به دلیل خواص دارویی فراوان از دیرباز مورد توجه مردم بوده است. به منظور بررسی اثر نوع منبع نیتروژن بر گیاه ریحان در سیستم کشت هیدروپونیک، آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی با 5 نسبت مختلف نیترات به آمونیوم 100:0 - ، 75:25، 50:50، 25:75 و - 0:100 انجام شد. گیاهان در مرحله گلدهی کامل به منظور ارزیابی صفات موردنظر برداشت شدند. نتایج نشان داد که اثر تیمارهای مختلف بر میزان نیتروژن برگ، قندهای محلول و عملکرد اسانس در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بوده اما بر میزان نیتروژن ریشه و درصد اسانس معنیدار نگردید. بیشترین میزان نیتروژن در نسبت 0:100 نیترات به آمونیوم و بیشترین مقدار قندهای محلول و عملکرد اسانس در نسبت 75:25 آن به دست آمد.
کلمات کلیدی: نسبت نیترات به آمونیوم، کشت بدون خاک، تغذیه نیتروژنی، اسانس، نعناعیان
مقدمه
گیاهان دارویی بهعنوان یک منبع دارویی برای جمعیت جهان هستند. متابولیتهای ثانویه که حاصل متابولیسم ثانویه گیاهان میباشند دارای فعالیت دارویی بوده و بنابراین مطلوب بودن یک گیاه دارویی به میزان متابولیت ثانویه موجود در آن بستگی دارد . - Raja and Sreenivasulu, 2015 - رویکرد روز افزون به استفاده از گیاهان دارویی و داروهای گیاهی در سطح جهانی اهمیت کشت، تولید و فرآوری این گیاهان را روشنتر میکند. در این میان گیاهان دارویی معطر و دارای اسانس جایگاه ویژهای را به خود اختصاص دادهاند - اکبرینیا و همکاران، . - 1383
ریحان یکی از گیاهان دارویی است که بهدلیل دارا بودن اسانس در اندامهای رویشی، کاربرد دارویی داشته و در طب سنتی مورد استفاده قرار گرفته است. این گیاه متعلق به نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری آسیا، آفریقا و مناطق مرکزی و جنوبی آمریکا بوده، ولی مهمترین مرکز تنوع آن آفریقا است . - Simon et al., 1999 - گیاهی یکساله، علفی، ایستاده، تقریبا بدون کرک، معطر و بسته به شرایط محیطی محل رویش 30-60 سانتیمتر ارتفاع دارد . - Bentham, 1848 - از مهمترین خواص دارویی ریحان میتوان به خلطآور، مدر، ضدنفخ، مسکن درد معده و محرک بودن آن اشاره کرد. همچنین خاصیت حشرهکشی، دور کننده پشه، ساس، مار و عقرب نیز دارد . - Arabaci and Bayram, 2004 -
تولید گلخانهای و آبکشتٌ گیاهان دارویی در طی سالهای اخیر رشد قابل ملاحظهای داشته است. تقاضا برای تعدادی از گونههای دارویی خیلی بیشتر از میزان عرضه آنها بوده و تولید محصولات با کیفیت خوب و مناسب در اغلب موارد یک مشکل جدی به شمار میآید. تولید گلخانهای و هیدروپونیک گیاهان دارویی امکان تولید محصولات با کیفیت خیلی بالا در کل سال و عاری از باقیمانده آفتکشها و علفکشها را برای کشاورزان و تولیدکنندگان فراهم میآورد - حسنپور اقدم و همکاران، 1387؛ . - Dorais et al., 2001Tan و همکاران - 2000 - ، تاثیر غلظت نیکل بر آسیمیلاسیون نیتروژن در گوجهفرنگی رشد کرده در شرایط هیدروپونیک را بررسی کرده و نتیجه گرفتند که گیاهان بر اساس مرحله رشد رویشی یا زایشی تمایل متفاوتی برای جذب نیترات یا آمونیوم دارند به طوریکه عموماً در مرحله رشد رویشی جذب آمونیوم به نیترات ترجیح داده میشود. Udagawa - 1995 -
غلظتهای مختلف نیترات بر روی شوید - Anethum graveolensL. - و آویشن - Thymus vulgaris L. - را بررسی کرد. او نشان داد که زیادی غلظت نیترات باعث افزایش وزن تر و خشک گیاه شده ولی مقدار اسانس را کاهش داد. مردانی-نژاد و همکاران - 1382 - ، بیان داشتند که افزایش مقادیر نسبت نیترات به آمونیوم باعث افزایش وزن تر و خشک اندام هوایی، وزن خشک برگ و ساقه، ارتفاع گیاه، قطر سایه گستر و تعداد ساقههای اسطوخودوس - Lavandula officinalis L. - میشود. با توجه به رفتار متفاوت گونههای گیاهی در جذب نیترات و آمونیوم، یافتن نسبتهای مناسب نیترات به آمونیوم در کشتهای هیدروپونیک اهمیت زیادی دارد. به علاوه اثر جنبههای مختلف کشت هیدروپونیک - از جمله نسبت نیترات به آمونیوم در محلول غذایی - بر تولید متابولیتهای ثانویه گیاهان موضوعی است که کمتر به آن پرداخته شده است.
مواد و روشها
این تحقیق با هدف تعیین تأثیر سطوح مختلف نیترات به آمونیوم در کشت هیدروپونیک گیاه ریحان در گلخانه دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه اجرا شد. آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی با نسبتهای مختلف نیترات به آمونیوم 100:0 - ، 75:25، 50:50، 25:75 و - 0:100 در 4 تکرار انجام شد. بستر کشت مورد استفاده برای کشت هیدروپونیک گیاه ریحان شامل مخلوط پرلیت و کوکوپیت با نسبت 1:1 بود. آبیاری به طور مرتب با محلول هوگلند تغییر یافته انجام گرفت. گیاهان در مرحله گلدهی به منظور بررسی فاکتورهای مختلف برداشت شدند. قندهای محلول به روش Irigoyen و همکاران - 1992 - ، نیتروژن به روش کجلدال - غازان شاهی و همکاران، - 1385 و اسانسگیری به روش تقطیر با آب - دستگاه کلونجر - انجام گرفت و سپس درصد اسانس و عملکرد آن در هر گلدان محاسبه گردید.
نتایج و بحث
با توجه به نتایج تجزیه واریانس مشاهده گردید که اثرات تیمارهای مختلف بر میزان قندهای محلول، نیتروژن برگ و عملکرد اسانس در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بوده و بر روی نیتروژن ریشه و درصد اسانس معنیدار نشد - جدول. - 1 مقایسه میانگین دادهها نشان داد که بیشترین میزان قندهای محلول - نمودار - 1 و عملکرد اسانس - نمودار - 3 در نسبت 75:25، و کمترین میزان این صفات نیز در نسبت 0:100 نیترات به آمونیوم به دست آمد. بیشترین مقدار نیتروژن برگ در تیمار 0:100 و کمترین میزان آن در نسبت 100:0 آن به دست آمد - نمودار . - 2
