بخشی از مقاله
چکيده
با توجه به وسعت کشور ، رشد جمعيت ، افزايش مالکيت وسايل نقليه و در نتيجه افزايش تبادلات درون و برون منطقه اي، حوادث ترافيکي به يکي از معضلات مهم کشور در بخش حمل و نقل تبديل شده است . عوامل متعددي ميتواند در بروز تصادفات جادهاي نقش داشته باشند که از جمله مي توان به مشکلات طرح هندسي مسير، شرايط محيطي و عامل انساني اشاره کرد.محيط جاده ممکن است بر انتخاب سرعت راننده از طريق اثرگذاري بر ادراک راننده از سرعت کنوني خود و سرعتي که به نظر آنها براي آن جاده مناسب است ، اثر گذارد. اين موارد و اثرات آنها بر سرعت ممکن است بر نرخ هاي تصادف اثرگذار باشند. يکي از مهمترين عوامل تصادفات در سراسر جهان سرعت بيش از حد مجاز وسايل نقليه ميباشد. نرخ تصادفات تقريبا به صورت غير خطي با افزايش درجه قوس افزايش مي يابد به طوريکه با افزايش درجه قوس تعداد تصادفات کاهش و سپس افزايش مي يابد.همچنين رابطه عرض خط با تعداد تصادفات قوس ها به صورت خطي به طوري که با افزايش عرض خط در قوس ها تعداد تصادفات کاهش مي يابد. اين مقاله ، اثر عوامل هندسه ي جاده ، شامل سطح جاده , عرض جاده , قوسهاي افقي و عمودي جاده , درجه (شيب ) جاده , علامتگذاري جاده و آزمايشات شبيه ساز روي هندسه ي جاده را بررسي ميکند.
کلمات کليدي: هندسه ي جاده , محيط جاده , سرعت , ايمني جاده , خطرتصادف
١. مقدمه
ايمني راههاي کشور نياز به تدوين برنامه ملي دارد و بايستي به مسائل مربوط به ايمني و ترافيک با اولويت بندي مناسبي پرداخه شود .عدم رعايت سرعت مجاز يکي از مهمترين مشکلات و حتي در کشورهاي پيشرفته معمولا در اولويت اول فهرست مسائل قرار ميگيرد. در کشور عزيز ما عدم رعايت سرعت مجاز از سوي رانندگان در بسياري از تصادفات شديد و منجر به فوت ، به عنوان يکي از عوامل مؤثر بوده و برنامه جامع مديريت سرعت و ايمني شامل حوزه وسيعي از اقدامات و فعاليتهاي مختلف در زمينه مهندسي، اجراي قوانين و مقررات ، آموزش و همچنين همکاري وتوافق تمام سازمانها و ارگانهاي مربوطه از شروع تا پايان طرح بايستي پيريزي و اجراء گردد. با توجه به اينکه سرعت وسايل نقليه با توجه به ساختمان ، شرايط فني، مشخصات هندسي و موقعيت جغرافيايي جاده ها تعيين ميشود[١]. با توجه به وسعت کشور , رشد جمعيت , افزايش مالکيت وسايل نقليه و در نتيجه افزايش تبادلات درون و برون منطقه اي، حوادث ترافيکي به يکي از معضلات مهم کشور در بخش حمل و نقل تبديل شده است . براي رفع اين معضل بزرگ , شناسايي عوامل مؤثر بر تصادفات و تعيين ميزان تأثير هرکدام از اين عوامل بر حوادث ترافيکي بايد از اولويت هاي اصلي نهاد هاي مربوطه همچون وزارت راه وترابري و پليس راه قرار گيرد. به طور کلي، عوامل اصلي مؤثر بر تصادفات را مي توان به چهارگروه شامل جاده (ويژگي هندسي راه ، خصوصيات جريان ترافيک )، وسايل نقليه (توانايي وسيله نقليه نقص فني قطعات )، عوامل انساني (خصوصيات راننده ، رفتارراننده و توانايي فيزيولوژيکي و روحي راننده ) و محيط (شرايط جوي) تقسيم بندي کرد که اين عوامل به صورت زنجيره وار به يکديگر متصل مي باشند.
اگر در قوس ها نياز به کاهش سرعت بيشتري باشد، احتمال وقوع خطا و تصادفات ناشي از خروج از خط ، خروج از راه ، سر خوردن و... ، به ويژه در قوس هاي تيز بيشتر است [٢].ايران با داشتن سالانه بيش از ٢٣ هزار کشته و ٣٠٠ هزار مجروح در تصادفات جادهاي، آمار بسيار بالايي نسبت به کشورهاي جهان دارد .از ميان عوامل مختلف در وقوع تصادفات که ايمني و پايداري حمل و نقل جادهاي را تحت تاثير قرار ميدهد وقوع پديده هاي اقليمي است که بيشتر در جادههاي کوهستاني اتفاق مي افتد[٧]. عوامل متعددي ميتواند در بروز تصادفات جادهاي نقش داشته باشند که از جمله مي توان به مشکلات طرح هندسي مسير، شرايط محيطي و عامل انساني اشاره کرد[٤].
٢. سرعت چگونه بر خطر تصادف اثر مي گذارد؟
چندين روش وجود دارد که به وسيله ي آنها سرعت ميتواند بر خطر رخداد تصادف اثرگذار باشد. پژوهش ها سرعت بيش از حد و سرعت نامناسب را يکديگر متمايز ميسازند. رانندگي خيلي سريع ممکن است خطر تصادف را به وسيله کاهش زمان .فاصله موجود براي تشخيص و پاسخ دهي به خطرات موجود در محيط جاده و همچنين دشوارتر کردن کنترل جانبي، افزايش دهد.علاوه بر اين ، شدت تصادف به ميزان زيادي به وسيله ي سرعت ، تحت تاثير قرار ميگيرد [١٩].تمرکز اين گزارش بر خطر تصادف و نه شدت تصادف است با اين حال تشخيص داده ميشود که رابطه بين شدت تصادف ممکن است حدهاي سرعت در برخي محيط ها را تعيين کند. همانطور که از قوانين فيزيکي توضيح داده شده در بالا انتظار مي رود، افزايش ها در سرعت مسافرت همبسته با افزايش ها در خطر ريسک است . اين رابطه به وسيله يک سري مطالعات براي محيط هاي جاده اي و انواع تصادف مختلف ثبت شده است ؛ در کشورهاي مختلف ؛ استفاده از تکنيک هاي متفاوت شامل مقايسه يک جاده حول زمان ، مقايسه جاده هاي مشابه با حدهاي سرعت و سرعت هاي حرکت مختلف مقايسه سرعت هاي مجزاي خودروهايي که تصادف کرده و کنترل خودروها؛ و استفاده از روش هاي آماري مختلف شامل نسبت هاي ريسک نسبي، رگرسيون و تحليل بايسي[٨].
هدف از سيستم محدوديت متغير سرعت ، اطلاع رساني به رانندگان از سرعت قابل قبول و ايمن براي شرايط سفر با توجه به تغييرات ايجاد شده ترافيکي يا شرايط محيطي در طول مسير است .سرعت هاي مجاز تعيين شده بر اساس شرايط نرمال ترافيک و شرايط محيطي مشخص است ، ولي شرايط جاده ممکن است داراي شرايط نامناسب تر از نرمال باشد، لذا حرکت راننده با سرعت مجاز ثابت تعيين شده در شرايط غيرعادي ممکن است خطراتي به دنبال داشته باشد .بنابراين اعلام سرعت متغير در چنين شرايطي مي تواند سبب انتخاب عکس العمل مناسب توسط راننده و در نهايت سبب افزايش ايمني مسير گردد[٣]. يکي از مهمترين عوامل تصادفات در سراسر جهان سرعت بيش از حد مجاز وسايل نقليه ميباشد. با توجه به رشد روز افزون جمعيت و همچنين تعداد وسايل نقليه ، بايد به دنبال گسترش و به کارگيري روشهايي نوين در جهت کاهش صدمات ناشي از حرکت با سرعت بالا بود. اما بهبود ايمني به شکل عمليات و اصلاحات موردي مهندسي (مانند استفاده از ابزار کنترل سرعت و ترافيک ، جداسازي ترافيک ، طرح هندسي تقاطع ها و جاده ها و حذف نقاط حادثه خيز)معمولا موثرترند .تابلوهاي سرعت متغير نمونه اي از ابزارهاي کنترل سرعت هستند[٦]. تغييرات در حدهاي سرعت و تصديق سازي منجر به تغيير سرعت هاي حرکت به صورت مستقلي از طراحي وضعيت جاده مي شود و مطالعاتي که نتايج چنين تغييراتي را بررسي مي کنند دريافته اند که نرخ تصادف بنابر اين امر دنبال مي شوند.
تحليل چندين مطالعه در مورد حدهاي سرعت افزايش يافته دريافت که افزايش ١٥ کيلومتر بر ساعت در حدهاي سرعت منجر به افزايش در ميانگين سرعت ٤,٤ کيلومتر بر ساعت و افزايش ٢٦ درصدي در حوادث کشنده ميشود در حالي که کاهش ١٤ کيلومتر بر ساعت در حد سرعت منجر به کاهش ٧,١ کيلومتر در ميانگين سرعت و ١٥ درصد کاهش در حوادث مهلک ميشود. شواهد ترکيبي در مورد اين امر وجود دارد که آيا رانندگي کندتر از ترافيک مجاور منجر به خطر تصادف ميشود يا خير. ممکن است انتظار رود که خودروهاي با سرعت کند در تصادفات از پشت بيشتري قرار ميگيرند زيرا که رانندگان ديگر ممکن است وقفه با جريان ترافيک را انتظار نداشته باشند. مطالعات اوليه نشان ميدهند که خودروهايي که کندتر از ميانگين سرعت حرکت ميکنند احتمالا در تصادفات قرار گيرند؛ با اين حال تحقيقات تازه تر يک سري روابط خطي ميان سرعت و نرخ هاي تصادف يافته اند و اعتبار نتايج قبلي را زير سوال برده اند[١٢]. با اين حال شواهد به رابطه اي ميان تغييرپذيري سرعت و ريسک تصادف اشاره مي کنند. ليو و
