بخشی از مقاله
تاثیر خطوط وسایل نقلیه پرسرنشین (HOV) در بهبود عملکرد بزرگراهها
خلاصه
افزایش روزافزون شهرنشینی، جابهجایی انسان و کالا را به مسالهای پیچیده که همواره در حال تغییر و دگرگونی است، تبدیل کرده است. کارشناسان، ترویج استفاده از حمل و نقل عمومی و ترغیب مالکان خودروهای شخصی به عدم استفاده از خودرو به صورت انفرادی را عملیترین و اقتصادیترین راهحل برای کاهش معضلات ترافیک در شهرها میدانند.حجم بسیار بالای سفر در شهرها، بالا رفتن سرانهی مالکیت خودرو در میان قشر مرفه، ازدحام در خطوط حمل و نقل عمومی و بیتوجهی مسؤولان به برنامهریزی حمل و نقل شهری ،که باعث شکلگیری الگوهای نادرست در استفاده از خودروی شخصی گردیده ،همگی باعث کاهش کارآیی نظم حمل و نقل و زیرساختهای آن و افزایش ازدحام و شلوغی در خیابانها شده است؛ امکانات HOV میتواند نقش مفیدی در مدیریت یک سیستم بزرگراه ایفا کند. در این مقاله سعی شده است با معرفی این نوع خطوط و سوابق مطالعاتی انجام شده به مزایای استفاده از این نوع خطوط در بهبود عملکرد بزرگراهها پرداخته شود.
کلمات کلیدی: حمل و نقل عمومی، ظرفیت، وسایل نقلیه پرسرنشین (HOV)
1. مقدمه
افزایش روزافزون شهرنشینی، جابهجایی انسان و کالا را به مسالهای پیچیده که همواره در حال تغییر و دگرگونی است، تبدیل کرده است. بطوریکه هر شهروند تهرانی روزانه 3 ساعت از وقت خود را در ترافیک هدر میدهد.[1] مدیریت خطوط یکی از راهکارهای مدیریت ترافیک به منظور استفاده حداکثری از ظرفیت معبر برای انتقال تعداد بیشتری از مسافران با سرعت بالاتر و مطمئن تر می باشد. یکی از استراتژی های مدیریت خطوط، انحصاری نمودن خطوط پرسرنشین می باشد که با رعایت حق تقدم به وسایل نقلیه عمومی و پرسرنشین، گامی به جلو به منظور طراحی تسهیلاتی جهت تشویق به هم پیمایی و بکارگیری حمل و نقل عمومی می باشد. یکی از مواردی که در کاهش استفاده مردم از وسایل نقلیه شخصی و تشویق آنها به استفاده از حمل و نقل همگانی موثر است، استفاده از خطوط HOV در بزرگراهها میباشد. ایجاد انگیزه برای استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی و کاهش خودروهای تک سرنشین ضمن حل بسیاری از مشکلات ترافیکی مزایای دیگری از جمله بهبود عملیاتی عملکرد بزرگراه با افزایش نرخ استفاده از خطوط HOV و در نتیجه کاهش تراکم ترافیک خطوط معمولی، کاهش مصرف سوخت، صرفهجویی در زمان و کاهش تولید گازهای گلخانهای را در پی خواهد داشت.[2] خطوط وسایل نقلیه پرسرنشین (HOV) خطوط آزادراهی با استفاده محدود هستند که مختص وسایل نقلیه با تعداد سرنشینان بیش از یک سرنشین طراحی شدهاند. هرسال، مقدار قابل توجهی از زمان و پول را به مطالعه، ساخت و بهبود امکانات وسایل نقلیه پرسرنشین اختصاص داده میشود. با این حال، به رغم تلاش مهندسان و محققان، اثرات خطوط HOV هنوز کاملا شناخته شده نیست.[3]خطوطHOV بطور خاص برای استفاده اتوبوسها وماشینهای پر سرنشین ساخته میشود. هدف از این خطوط ، ایجاد سفری سریع باقابلیت اطمینان بالا برای استفاده کنندگان است، به خصوص در ساعات اوج ترافیک که بقیه خطوطمعمولاً با سرعت کم و در شلو غی حرکت میکنند.خطوط HOVطراحی میشوند تا افراد
بیشتری را در مناطق شلوغ و پرترافیک جابجا کنند. خطوطHOV به استفاده کنندگان امکان سفر سریع تر وبا قابلیت اطمینان بالاتر را میدهد، در عین حال با جابجایی افراد بیشتر در وسایل نقلیه، باعث کاهش شلوغی در خطوط عادی دیگر نیز میشود.
2. مطالعات پیشین
اثرات خطوط وسیله نقلیه پرسرنشین ، که در بسیاری از مناطق اجرا شده است، در دهههای گذشته توسط محققان مختلف مورد مطالعه قرار گرفته است. یانگ و هوانگ [4] در سال 1999در مقالهای تحت عنوان همپیمایی و ارزش گذاری تراکم در بزرگراههای چندخطه با خطوط وسایل نقلیه پرسرنشین به بررسی تلفات تراکم برای یک سیستم HOV با عرضهای مختلف تحقیق کردند. ولاندر و اونگماه [5] در سال 2000 در مقالهای تحت عنوان آیا خطوط وسایل پرسرنشین موثرهستند؟ مروری بر امکانات وسایل نقلیه پرسرنشین در شمال امریکا بر روی شرایط عملکرد خطوط HOV متمرکز شدند. اوبنبرگر و روپرت[ 6]در سال 2000 در مقالهای تحت عنوان عملکرد خطوط وسایل نقلیه پرسرنشین اجرای خطوط HOV در شمال آمریکا را مورد بررسی قرار دادنداونگماه و همکاران [7] در سال 2005 در مقالهای تحت عنوان بحث در عوارض خطوط وسایل نقلیه پرسرنشین مسائل مرتبط با طرح قیمت گذاری راه برای یک خط HOV را بررسی کردند. کال ترانس [8] در یک دوره گزارش عملکرد علاوه بر شرخح سیستم HOV به برآورد حجم HOV و زمان سفر در طول مسیرهای خاص پرداخته است.
3. تعریف مسأله و اهداف تحقیق
رشد روز افزون جمعیت در شهر تهران و روند ساخت و ساز باعث بوجود آمدن ترافیک سنگین در بزرگراه ها شده است. بدیهی است که گسترش خطوط اتوبوسرانی با ایجاد خطوط ویژه منجر به کاهش زمان سفر می گردد که در نتیجه مطلوبیت و جذابیت سیستم را برای کاربران بالا می برد، از طرفی دیگر ایجاد این خطوط در بزرگراهها تبعاتی به همراه دارد که از جمله آن می توان به میزان سطح اشغال حتی در سرفاصله های کوتاه با توجه به ترافیک بوجود آمده برای سایر وسایل نقلیه اشاره کرد .استفاده بهینه از خطوط ویژه نظیر امکان استفاده وسایل نقلیه پرسرنشین نه تنها می تواند نقش مهمی در پذیرش مردم، به ویژه رانندگان خودروهای شخصی از سیستم حمل و نقل عمومی در بزرگراهها ایفا کند، بلکه موجب تشویق مردم به اشتراک گذاری وسیله نقلیه نیز می شود. هدف از انجام این پژوهش بررسی تاثیر خطوط HOV در عملکرد بزرگراهها و افزایش رفاه اجتماعی میباشد.
اما به طورکلی هدفهایی که بر ای اجر ایHOV درنظر گرفته شده است که در ذیل آمده است: . 1 کاهش و همچنین مدیریت شلو غی ترافیک . 2 بهبود کیفیت هوا
. 3 بیشینه کردن استفاده از هم پیمایی و وسایل نقلیه عمو می . 4 داشتن یکپارچگی و هماهنگی با سیستم حمل ونقل همگا نی
. 5 دست یا بی به یک دید و ادراک مثبت از حمل و نقل همگا نی
. 6 برنامه ریزی بر ای داشتن یک سیستم کامل و جامع ازHOV که بر ای یک شبکه حمل نقل لازم وضروری است. . 7 استفاده و پشتیبانی صحیح و اصولی از سایر خطوط عادی . 8 ارتقای سطح ایمنی . 9 کاهش زمان سفر ومصرف سوخت
.10 بهبود ارزان قیمت وضعیت ترافیک آزادراهها با اینکه بزرگراهها وخیابانهای ما مملو از وسایل نقلیه، ونها و کامیونها هستند، با این حال با افزایش تعداد مسافر در هر وسیله، جابجایی بیشتر هزاران نفر امکان پذیر میشود.
4. خطوط وسایل نقلیه پرسرنشین
در این خطوط، اولویت حرکت به خودروهای پر سرنشین داده میشود؛ به این صورت که یکی از باندهای بزرگراه یا آزادراه (معمولاً باند تندرو)، صرفاً به عبور خودروهای دو یا سه سرنشین به بالا (یک راننده به همراه یک سرنشین یا بیشتر) اختصاص داده میشود و سایر خودروها، حق عبور از آن را ندارند و در صورت عبور، جریمه می شوند. سرعت عبور همان سرعت مجاز است ولی به دلیل تراکم کم ترافیک، زمان سفر کاهش مییابد. این
خطوط که با علامت لوزی مشخص می شوند، خطوطی هم پیما هستند که ون ها، اتوبوسها و وسایل نقلیه پر سرنشین میتوانند از آن استفاده کنند (شکل.(1
در جهت توسعه عملکرد سرویسهای حمل و نقل عمومی و پاسخگویی به تقاضای سفر در برخی محورهای با حجم بالای سفر به ویژه در بزرگراهها، میتوان اقدام به احداث خطوط ویژه تردد وسایل نقلیه با ظرفیت بالا نمود. این خطوط بوسیله نرده یا جدول از ترافیک سایر وسایل نقلیه جدا می شوند تا صرفاً وسایل نقلیه پر سرنشین در آن حرکت کنند.
با توجه به عرض اختصاص یافته از معابر شهری به این خطوط، در مرکز شهر که فضا محدودتر است خطوط ویژه به سیستم اتوبوسرانی و سرویسهای خدمات شهری مثل آتش نشانی، پلیس و آمبولانس هم اختصاص داده می شود. ولی در بزرگراهها که عرض بیشتری را می توان بدین منظور در اختیار گرفت، خطوط ویژه مختص کلیه وسایل نقلیه پر سرنشین میگردد. این خطوط به استفاده کنندگان، امکان سفر سریعتر و با قابلیت اطمینان بالاتر را میدهد. در عین حال با جابجایی افراد بیشتر با تعداد وسایل نقلیه کمتر، باعث کاهش تراکم در خطوط عادی نیز میشود.
شکل -1 نمونه ای از یک خط ویژه چند سرنشین در کشور مکزیک
استفاده از خطوط وسایل نقلیه پر سر نشین برای اتوبوس، در جاهایی که ظرفیت اجازه میدهد، مناسب است. سطح اشغال مورد نیاز، تغییرات نامحدود دارد. بسته به سیاستهای محلی، ممکن است حداقل دو سطح اشغال برای وسیله نقلیه پر سر نشین و اتوبوس در نظر گرفته شود. گاهی نیز استفاده از این خطوط برای موتورسیکلتها و تاکسی آزاد است، همانطورکه برای وسایلنقلیه اورژانسی آزاد است. برای رسیدن به یک سطح سرویس دلخواه و افزایش ظرفیت جابجایی مسافر، سطح اشغال موردنیاز را میتوان افزایش داد. کاهش سطح اشغال، معمولا" افزایش درک منفی عمومی از خطوط خالی را موجب خواهد شد.خطوط وسایل نقلیه پر سر نشین را میتوان هم جهت با جریان ترافیک و یا در جریان مخالف ترافیک طراحی کرد. در آمریکای شمالی، هر دو نوع طراحی به کار گرفته شده است. نمونه ای از خطوط مخالف جریان ترافیک، در خط اتوبوس نیوجرسی تا نیویورک کارشده است که بیش از 32000 مسافر را با 735 دستگاه اتوبوس در هر ساعت جابجا میکند. در بسیاری موارد، این خطوط در ساعات اوج ترافیک، مختص اتوبوس و در بقیه ساعات برای استفاده دیگر وسایل نقلیه نیز آزاد است. قطعهای کوتاه از مسیر به صورت رزرو شده برای استفاده اتوبوسها و گاهاً سایر وسایل نقلیه پر سر نشین، برای عبور از نقاط اوج ترافیک مانند رمپهای آزادراهی، نیز از جمله تدابیری است که برای استفاده اختصاصی اتوبوس ها به کار برده میشود.
. 5 انواع خطوطHOV در بزرگراه ها
خطوط HOV بسته به نحوه شکل گیری ویا از نظر نحوه حرکت دسته بندی میشوند. خطوط HOV از نظر نحوه شکـل گیری به صورتهای زیر میباشد:
1( تبدیل مسیر: تبدیل خطوط عادی به خطوطHOV معمولا یکی از راهکارهاییست که مسؤولان برای افزایش میزان جابهجایی افراد اتخاذ مینمایند
