بخشی از مقاله
اپیدمیولوژی سوع مصرف مواد مخدر در رانندگان وسایل نقلیه عمومی برون شهری کشور
چکیده
رانندگان وسایل نقلیه عمومی به عنوان گروهی پرخطر در سوانح ترافیکی شناخته شدهاند و ارتباط واضحی بین سوء مصرف مواد مخدر و سوانح ترافیکی نشان داده شده است. هدف این مطالعه ارائه الگوی اپیدمیولوژی وابستگی رانندگان وسایل نقلیه عمومی به مواد مخدر در ایران می باشد. در این بررسی با استفاده از یک نمونهگیری صید - باز صید، به طور تصادفی میزان شیوع سوء مصرف مواد تعیین شد. در کلی ۱۵۰۶ راننده به طور تصادفی و به نسبت انواع وسایل نقلیه عمومی انتخاب شدند. برای تعیین سوء مصرف از آزمایش سریع ادرار (اکون ده تستی برای غربالگری) استفاده شد. مصاحبه گران آموزشی دیده به همراهی پلیس راه اما بدون حضور مستقیم آنها آزمایش را در ایستگاههای بازرسی گرفته و پرسشنامه مربوطه را تکمیل کردند. به طورکلی نتیجه آزمایش ۱۴/۱ درصد از رانندگان مثبت بود. سه ماده مخدر تریاک (۵۵ درصد)، مرفین (۲۱/۳ درصد) و متادون (۸/۵ درصد) بیشترین شیوع را در بین رانندگان داشتند. مدل رگرسیون لجستیک اختلاف آماری معنی داری بین معتادان با سطح تحصیلات را نشان داد. رانندگان تریلی (۲۱/۵ درصد) و کامیون (۱۵/۱ درصد) در مقایسه با سایر رانندگان میزان شیوع بالاتر اعتیاد به مخدر را نشان دادند (0.001>P). بیشترین میزان مصرف مواد در شب هنگام (۴۴/۳ درصد) و در مسیرهای طولانی (۲۶/۸ درصد) گزارش شد. میزان شیوع سوء مصرف مواد مخدر در بین رانندگان وسایل نقلیه عمومی برون شهری ایران بالا است. پیشگیری از سوء مصرف مواد در بین این رانندگان می تواند راهبردی اساسی در پیشگیری از سوانح ترافیکی باشد. تستهای اجباری اعتیاد بخصوصی برای رانندگان تریلی و کامیون و در مسیرهای طولانی باید انجام شود.
مقدمة
آسیبهای ناشی از وسایل نقلیه جاده ای یکی از بزرگترین مشکلات بهداشتی میباشد و پیشگیری از آن نیازمند اقدامات مؤثر و پایدار هست. غالباً علت اصلی بیشتر این گونه حوادث علل فردی، زمینهای و اجتماعی مانند اعتیاد به مواد مخدر است || ۱ ا. عوامل انسانی در وقوع سوانح و حوادث ترافیکی نقش عمده ای داشته و بهترین روش جهت کاهش وقوع این گونه حوادث به کارگیری برنامههای پیشگیرانه و آموزشی است ا۲ا بر اساس مطالعه پوریاری و صفار زاده در سال ۱۳۸۸، اتوبوسها حدود هفت و نیم درصد سوانح ترافیکی کشور را به خود اختصاص می دهند که نسبتی به مراتب بالاتر از نسبت خودروهای کشور است. آنها به همراه مینی بوسها حدود ۹۴ درصد جابجایی مسافر جادهای را بر عهده دارند || ۳ || حرفه رانندگی در کشور ما یکی از طاقتفرساترین مشاغل است. سرما، گرما، نداشتن امکانات رفاهی و استراحت و دوری از خانواده از عمدهترین مشکلات این گروه است. رانندگان وسایل نقلیه عمومی به خاطر تعداد ساعات و روزهای زیادی که مشغول رانندگی هستند بیشتر از سایر رانندگان در معرض خستگی، خوابآلودگی و دردهای اسکلتی عضلانی و در نتیجه خطر سوانح ترافیکی هستند. برخی نیز بر این باور اشتباه هستند که مصرف مواد مخدر می تواند خستگی و خوابآلودگی آنان را کاهش دهد و لذا به استفاده از این مواد روی میآورند. از طرفی تحقیقات نشان میدهد استفاده از هرگونه ماده ای که سیستم اعصاب و روان را تحت تاثیر قرار دهد منجر به افزایش خطر رانندگی می شود آ۵-۴ا سوء مصرف مواد میتواند عوارض مختلف فردی، خانوادگی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایجاد کند. این مواد میتوانند بر روی مهارتهای رانندگی، رعایت تعادل و هماهنگی در رانندگی، درک فرد از نحوه رانندگی، درک فرد از فاصله ی او از وسایط نقلیه دیگر و رفتارهای سایر رانندگان، میزان توجه و دقت، زمان واکنش دادن و قضاوت و نهایتاً بر روی مهارتهای حل مسئله ی او تأثیر میگذارد ۶-۷ا این مسئله نه تنها خود فرد، بلکه عابران پیاده و سایر استفاده کنندگان بیتقصیر را نیز در معرض خطر قرار میدهد. رانندگی در این شرایط خطر تصادفات رانندگی را افزایش میدهد و شدت و پیامد تصادف را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. از طرفی عواملی که واکنش سریع به شرایط را نیاز دارد، مشکل بیشتری برای فرد معتاد ایجاد می کند آ۹-۸. تجربه جهانی نشان می دهد که اعتیاد قابل پیشگیری است || ۱۰ | و در قدمهای ابتدایی باید بزرگی مسئله و توزیع فراوانی آن را بر اساس شخصی، زمان و مکان در هر جامعه شناخت تا با استفاده از نتایج حاصل بتوان با اعمال مداخلات لازم شانس موفقیت برنامه ها را به صورت هزینه اثربخشی افزایش داد. اعداد ارائه شده در خصوص میزان شیوع مصرف مواد اعتیادآور در کشور متفاوت بوده و در خصوصی رانندگان وسایل نقلیه عمومی بین شهری آمار دقیقی موجود نیست و آمار غیررسمی گوناگونی از ۷/۴ درصد تا ۳۰ درصد وجود دارد. هدف این تحقیق تعیین میزان شیوع استفاده از انواع مواد مخدر و توزیع عوامل شخصی در رانندگان مورد مطالعه، تعیین توزیع مکانی و محورهای مواصلاتی و تعیین توزیع زمانی مصرف مواد مخدر در جامعه مورد بررسی است.
مواد و روش کار
این مطالعه با استفاده از پرسشنامه و انجام آزمون ادرار به صورت صید - باز صید انجام شد. روایی و پایایی پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت. این تعریف با استفاده از نظر متخصصین و متون علمی و پژوهشهای مرتبط انجام شد. سپس ارزشیابی و کلی سازی شاخص های روایی هر یک از سؤالات (مناسبت، شفافیت) به همراه شاخص های روایی کلی ابزار (مناسب، شفافیت و جامعیت) توسط متخصصین صورت پذیرفت. در مجموع ۲۰ متخصصی (شامل مسئولان ذیربط در پلیس راهور ناجا، محققان مختلف حیطه سوانح ترافیکی و برخی از اعضای جامعه اندیشمندان ترافیک کشور) در تعیین روایی محتوا مجری طرح را حمایت کردند. درجه توافق کلی در مورد شاخصهای مناسبت و شفافیت به وسیله تعداد توافق مشاهده شده بین متخصصین و تعداد کلی آیتم ها محاسبه شد (سطح قابل قبول درجه توافق کلی ۸۰ درصد منظور شد). در انتها شاخص روایی محتوا بر اساسی مناسبت و شفافیت هر سؤال و مناسبت و شفافیت کلی ابزار و جامعیت کلی ابزار براورد شد. منظور از مناسبت سؤالات، ارتباط با محتوای مورد اندازهگیری و شفافیت به معنی مبهم نبودن سؤالات و جامعیت ابزار موردنظر پوشش دادن تمامی حیطه های مرتبط با موضوع بود. شاخص مناسبت و شفافیت در سطح تک تک آیتمها و سپس در سطح کلی ابزار برآورد شد. کلیه رانندگانی که در طی زمان تعریف شده در مطالعه از محورهای بندرعباسی، خوزستان، مشهد، تبریز، زاهدان و رشت عبور می کنند مورد بررسی قرار گرفتند. تعداد نمونه بر اساس متغیرهای مورد بررسی برای هر محور شهر به نسبت از بین پنج گروه مورد مطالعه (اتوبوس، وانت، مینی بوسی، کامیون، سواری) انتخاب شد. در سال ۱۳۹۲ بر اساس آمار فرماندهی پلیس راه کشور ۸۵۹۱۹۲ وسیله نقلیه عمومی در محورهای برون شهری تردد داشتند. توزیع نوع وسیله نقلیه و محاسبه تعداد وسایل نقلیه نیز بر اساس همین آمار انجام شد. در مرحله صید ۳۸۴ نمونه و در مرحله باز صید ۱۱۵۰ نمونه به صورت تصادفی انتخاب شدند. پس از کسب رضایت برای شرکت در طرح، ابتدا پرسشنامه طرح تکمیل و سپس با نظارت مستقیم پرسشگر یک نمونه از ادرار آنها گرفته شد. آزمون ادرار توسط نوارهای آزمون سریع ادرار (رپید تست آکون سان دیگو، آمریکا) انجام شد. خواندن این تست توسط مجری طرح به کارشناسان طرح آموزش داده شد. تستهای انجام شده شامل: تریاک، دی استیل مورفین (هرویین)، حشیش، بنزودیازپینها، آمفتامین، متادون، کوکائین، شیشه، ترامادولی، تمجیزک و داروهای ضدافسردگی بودند. نوار تست بین ۱۰ تا ۱۵ ثانیه در ادرار نگه داشته سپس به مدت ۵ دقیقه در یک سطح صاف غیر جاذب گذاشته شده و بر اساسی دستورالعمل مندرج در کیت نتیجه خوانده می شد.
یافته ها
نتایج نشان داد ۹۹/۸ درصد از افراد مورد بررسی مرد بودند. میانگین سنی افراد مورد بررسی ۹/۷ + ۳۹/۹ با دامنه ۲۰ تا ۷۰ سال بود. تحصیلات در جامعه مورد بررسی ۳/۳ درصد بی سواد، ۲۲/۷ درصد ابتدایی، ۴۰/۵ درصد سیکلی، ۲۸/۹ درصد دیپلم، ۲/۸ درصد فوق دیپلم، ۱/۷ درصد لیسانس و ۰/۱ درصد فوق لیسانس بودند. نوع وسایل نقلیه ۳۹/۶ درصد کامیون، کامیون کشنده تریلی ۱۸/۱ درصد، اتوبوس ۶/۲ درصد، وانت ۱۱/۳ درصد، سواری عمومی ۴/۷ درصد، مینی بوسی ۷/۷ درصد، کامیونت ۸/۷ درصد و نیمه یدککشی ۳/۹ درصد بود. متوسط سالهای رانندگی با وسیله نقلیه عمومی ۸۵+۹/۲، ۱۲ و سالی مدت رانندگی به طور متوسط ۳/۱+۷/۷۹ ساعت در طی روز بود. میزان شیوع مصرف مواد اعتیاداور ۱۴/۱ درصد بود. نسبت مصرف انواع مواد مخدر مصرفی به ترتیب تریاک ۵۵/۰ درصد، مورفین ۲۱/۳ درصد، مورفین متادون ۸/۵ درصد، مت آمفتامین ۶/۲ درصد، آمفتامین ۵/۲ درصد و هروئین ۲/۴ درصد بود. میانگین سنی افراد مصرف کننده مواد ۴۱/۶۵ سال و در سایر افراد مورد مطالعه ۳۹/۶۳ سال با تفاوت معنی دار آماری بود (0.001>P). مورفین در همه ردههای تحصیلاتی بالاترین درصد شیوع را داشت و شیوع آن در رده تحصیلاتی دبیرستانی و دیپلم بالاتر از سایر سطوح بود (جدول ۱). بیشتر تمایل به استفاده از مواد مخدر به طورکلی ۸/۶ درصد صبح، ۸/۹ درصد ظهر، ۳۴/۹ درصد شب، ۹/۴ درصد نیمه شب، و ۲۶/۸ درصد طول مسیرهای طولانی بود. تمایل رانندگان به استفاده از مواد اعتیادآور در شب و در مسیرهای طولانی تفاوت معنی داری را با سایر زمان ها و مسیرهای کوتاه نشان میدهد (0.001>P). از نظر توزیع مکانی تعداد معتادان در محور مواصلاتی اهواز، مشهد و زاهدان بیشترین تعداد و کمترین تعداد در محور تبریز مشاهده شد. به نظر میرسد که در این محورها به خاطر طولانی بودن خطوط مواصلاتی و رانندگی های طولانی مدت گرایش به مواد اعتیاداور افزایش بیشتری را نشان میدهد (جدول ۲). از ۱۵۰۶ راننده حاضر در مطالعه، نتیجه تست اعتیاد ۲۱۱ (۱۴/۱ درصد) نفر که همه مذکر بودند مثبت شد، جدول ۴، دلایل مصرف مواد این افراد را نشان میدهد. علت مصرف ۷۶ (٪۵۵/۵) راننده افزایش توان رانندگی، کم خوابی و رفع خستگی است. گرچه تنها ۱۳/۹ درصد از افراد مطالعه وجود فرد معتاد در خانواده را در گرایش به مواد اعتیادآور در رانندگان مؤثر میدانستند ولی وجود حداقل یک فرد معتاد در ۲۱/۷ درصد خانوادههای معتادان در مقابل ۱۳ درصد در افرادی که تست منفی داشتند نشان دهنده اختلاف معنی دار بین این دو گروه بود (0.001>P). از نظر ۵۳/۱ درصد افراد مورد مطالعه، رانندگان جوانتر بیشتر در معرض خطر اعتیاد هستند ولی در حال حاضر ۴ / ۴۱ درصد رانندگان مسن و دارای سابقه رانندگی بالاتر و ۴۰/۶ درصد رانندگان کامیون ها معتاد هستند که بیشترین درصد معتادان در بین انواع رانندگان را به خود اختصاص میدهند. به نظر ایشان رانندگانی که میخواهند ساعات بیشتری رانندگی کنند (۴۸/۹ درصد) و از خستگی یا درد خسمانی رهایی یابند (۳۱/۱ درصد) بیشتر به اعتیاد گرایش دارند. به طورکلی ۷۵/۳ درصد رانندگان مصرف تریاک را شایعترین ماده اعتیادآور بین رانندگان میدانستند (جدول ۳).
