بخشی از مقاله
تاثیرات متابولیسم شهری بر بافت شهری و توسعه پایدار
چکیده
متابولیسم شهری مفهومی است که در چند دهه اخیر جایگاه ویژهای را در مطالعات شهرسازی و محیط زیستی به خود اختصاص داده است اما متأسفانه در ایران از جایگاه خوبی برخوردار نیست. تمامی موجودات زنده دارای چرخهای از دریافت، مصرف و تولید انرژی میباشند. شهر نیز بهمثابه موجودات زنده دارای متابولیسم و چرخهای از دریافت و خروجی انرژی و سایر مؤلفهها است. هدف از این پژوهش بررسی میزان تأثیر متابولیسم شهر بر بافتهای شهری اعم از نوساز و فرسوده است. در این مقاله از روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از مطالعات و گردآوریهای کتابخانه ای به بررسی هدف اصلی مقاله پرداختهشده است، به طوریکه ابتدا مفهوم متابولیسم و سپس متابولیسم شهری بر اساس دیدگاه های مختلف و سپس تأثیرات آن بر بافت و همچنین توسعه پایدار مورد کنکاش و واکاوی قرار میگیرد. درنتیجه پژوهش مشخص شد که متابولیسم شهری میتواند نقش بسزایی را در توسعه پایدار و بافتهای شهری ایفا کند.
واژههای کلیدی: متابولیسم شهری، بافتهای فرسوده، بافت های نوساز، بافتهای تاریخی، توسعه پایدار
-1مقدمه
متابولیسم شهری مفهومی است که در چند دهه اخیر جایگاه ویژه ای را در مطالعات شهرسازی و محیط زیستی به خـود اختصـاص داده است اما متأسفانه در ایران از جایگاه خوبی برخوردار نیست. متابولیسم شهری بر جنبه های مختلف شهر ازجمله: بافت شـهری، سـازمان فضایی شهر، ارگانها، ابعاد اقتصادی و درنهایت شناسایی مسئله و حل مشکلات شهر مؤثر است.( ده چشمه و عسگری، (1387 این مطالعه به دنبال آن است که شهرسازان و یا برنامه ریزان شهری با آشنایی در مورد متابولیسم شهری میتوانند به شناسـایی مسـئله
در بافت های شهری بپردازند. در این مطالعه رابطه عمیق و اساسی متابولیسم و بافت شهری مشخص میشود. شـهر بـه مثابـه موجـودی زنده و دارای حیات است که در گذر زمان به بالندگی، پویایی و تکامل می رسد و در بسیاری موارد شهر ویژگیهای موجود زیستی زنـده را دارا است که البته گاه پیچیده تر از آن است. از این ویژگیها میتوان به ارگانیسـم، متابولیسـم، بافـت و اسـتخوان بنـدی اشـاره کـرد. متابولیسم شهری بر هر یک از بافت های فرسوده، نوساز و تاریخی تأثیرات به سزایی را دارد. از طرفی هر یک از این بافت ها بر متابولیسم شهری و حیات شهر مؤثر هستند و باید بررسی شوند. در این پژوهش با اسـتفاده از روش توصـیفی تحلیلـی ایـن مفـاهیم موردبررسـی قرارگرفته و به لزوم و اهمیت آن پرداخته میشود.
-2 متابولیسم شهری
نهضتی که است فرهنگ ژاپنی تأثیر گرفت و سالها بعد در کنفرانس جهانی طراحی در توکیو در سال 1960،گروهی از معماران ژاپنی، ازجمله کنزو تانگه، ایزوزاکی و کیشو کوروکاوا خود را بهعنوان متابولیسم معرفی کردند.این ایده توسط یونا فریدمن گسترش یافت.اوج شهرت آنان در نمایشگاه جهانی1970در اوزاکا بودو این امر باعث گسترش این نهضت در جهان شد. بااینحال بعد از 1970 این نهضت بهمرور کمرنگ و کمرنگتر شد.
کیشو کوروکاوا اعلام کرد که او به نهضت متابولیسم در سال 1959 بعد از فروپاشی گروه سیام پی برده و در سال 1960 آن را ایجاد کرده است.(پاکزاد،.(1389 ویلیام اولین نفری بود که متابولیسم شهری را برای شهر فرضی 1میلیون نفری استفاده کرد که این مطالعات او برای شهرهای جهانی واقعی در نظر گرفته شد. مطالعات در 1965میلادی در توکیو ، بروسل، هنگ کنگ 1990و در ،Sydney، ، سیدنی، اندن و تورنتو و قسمتهایی از کشور سوییس صورت پذیرفت.(.(Kennedy & et al, 2007 مطالعات پیرامون این موضوع درگذشته از اهمیت کمی برخوردار بوده است و بیشتر بر استخوانبندی تأکید داشته است ولی امروزه نگرشها به سمت آن تغییر کرده است و بهعنوان یک مؤلفه اساسی و مهم در حیات شهر شناخته میشود. متابولیسم که از ریشه کلمه یونانی "metabolism¼s" برگرفتهشده است و در فارسی به آن سوختوساز و یا دگرگونی گویند (ده چشمه و عسگری، .(1387
متابولیسم در بدن موجودات زنده به مجموعهای از فعالیت شیمیایی که در اندام موجود زنده برای بقای او اتفاق میافتد. اینان فرآیندهایی (فرآیند متابولیسم) هستند که به اندامها اجازه رشد و بازسازی میدهند و سبب نگهداری ساختار و واکنش نشان دادن اندامها به محیط میشود. (ده چشمه، (1386 شهر هم بهمثابه موجودات زنده برای حیات و رشد خود نیاز به فرآیند متابولیسم دارد. متابولیسم در نگرشهای مختلف دارای تعاریف
گوناگون ولی مترادفی است که برگرفته از همان تعریف متابولیسم هستند.
مواد ناخالص استخراجشده, ترکیبشده و طی فرآیندهایی به مواد مصرفی تبدیل میشوندکه سرانجام معمولاً به زبالههایی که بهندرت قابلجذب در حیات طبیعی هستند، تبدیل میشوند.
مفهومی در مورد توسعه شهرهاست، برگرفته از متابولیسم اندامهای انسان است. به این معنا که شهرها مواد(اولیه)، سوخت و آب را به محیطهای ساخته شده، توده های زیستی بشر و پسمانده ها تبدیل میکنند. متابولیسم شهری نیاز به تعریف ورودیها و خروجیها ، ذخیره انرژی، آب، مواد، مواد مغذی و پسماندهها و زبالهها دارد.((decker & et al, 2000
متابولیسم شهری مجموعه کلی از تکنولوژی و فرآیندهای اقتصادی- اجتماعی که در شهرها اتفاق میافتد که نتیجـه آن رشـد و تولیـد انرژی و دفع زبالهها است. (Kennedy & et al, 2007)
متابولیسم شهری در حقیقت بیانگر سوخت وسازهای شهر است، سوخت مجموعه نیازهای ارگانیسم شهر(آب، هوا، مواد غذایی،مصالح و. .
.)و ساز ضایعات شهری(مایعات، زباله، گازها و ضایعات مقاوم)را در برمیگیرد.( ده چشمه،(1386 هر متابولیسم شهری دارای ورودیها و خروجیها است که میتوان به آب، هوا، مواد غذایی و مصالح بـهعنـوان ورودی و مایعـات، زبالـه، گازها و ضایعات مقاوم بهعنوان خروجی اشاره کرد.
-3متابولیسم خطی و چرخهای
متابولیسم شهری ازنظر بازگشتی بودن منابع به دودسته تقسیم میشود: متابولیسم خطی و متابولیسم چرخهای تفاوت متابولیسم چرخه ای و خطی در آن است که در متابولیسم چرخه ای بهوسیله بازیافت برخی پسماندها و خروجیها میتوان دوباره از آنها استفاده کرد و در مصرف منابع و انرژی صرفهجویی کرد.
دریافت دریافت
بازیا ×سوختوساز سوختوساز
فت
پسماند پسماند
نمودار شماره:1 متابولیسم چرخهای(منبع، نگارندگان) نمودار شماره:1 متابولیسم خطی(منبع، نگارندگان)
تغییر این متابولیسم خطی به متابولیسم چرخشی، یعنی قرار گرفتن دوباره این مواد در چرخه فرآوری و تبدیل آنها به محصولات قابلاستفاده مانند کود، بیوگاز، برق و ... از مهمترین شاخصهای سنجش پایداری و سرزندگی در شهرها بهحساب میآید که بایستی راهکارهای لازم در این خصوص پیشبینی و به مرحله اجرا درآید.
درگذشته متابولیسم، اندام و استخوانبندی شهر را بررسی میکرد ولی امروزه به شناسایی و بررسی منابع می پردازد و بهعنوان نیازی برای مسئولین و سیاستگذاران شهری است تا بتوانند مشکلات را رفع کنند. رویکرد بوم شهر پایدار برخلاف نو شهرگرا بر راهبرد متابولیسم کاهشی(کاهش ضایعات بازیافت آن، کاهش آلودگیها، بهبود کارایی انرژی، مصرف آب و حفاظت از محیطزیست) تأکید دارد.( ده چشمه و عسگری،(1387
دلایل زیادی برای مطالعه متابولیسم وجود دارد اول، شاخص واقعی برای تعیین منابع عظیم و زبالهها و هدررفتها است.متابولیسم بازدهی و درجه چرخهای بودن منابع را اندازهگیری میکند و در شناسایی فرصتها و بهبود اندازه آنها مفید است و بهخوبی جریانها و ذخایر شهر را مشخص میکند همچنین زمینههای برنامهریزی در برابر بحرانهایی ازجمله: کاهش و افزایش شدید سفرههای آب زیرزمینی،تأثیر بر ساختارهای مختلف شهر، تجمع مواد غذایی و ذخیره مواد پرخطر در انبارهای را فراهم میکند.متابولیسم شهرها به سیاستگذاران در درک شهر، تغییرات استخراجی و خطر به پایان رسیدن منابع موردنیاز کمک میکند(.(jenie & et al, 2013
فاکتورهای زیادی بر متابولیسم شهرها تأثیر میگذارد، تراکم و گسترش چشمگیر حملونقل بر انرژی و مواد تأثیر میگذارد، البته پراکندگی حملونقل مصرف انرژی را افزایش میدهد پس تراکم شهرها هم اهمیت دارند. یکی از دلایل افزایش سوختوسازهای شهری
افزایش جمعیت آنهاست.(( tisha & pincetl, 2012
متابولیسم بدن موجودات زنده بر تمامی ارگانها، بافتها و حتی استخوانبندی آنان تأثیرگذار است. زیرا که تمامی سلولها، بافت ها، و نیز ارگانهای بدن آنان، برای انجام فعالیتهای طبیعی خود نیازمند بهصرف انرژی میباشند. بهعنوانمثال، قلب برای پمپ کردن خون در سرتاسر بدن، ریهها برای انجام عمل تنفس، و نیز سلولهای مغزی(حتی در حالت خواب)، برای انجام کلیهی فعالیتهای خود نیازمند بهصرف انرژی میباشند.سرعت سوزاندن کالریهای موجود در مواد غذایی مصرفشده توسط سلولهای بدن، به نرخ متابولیکی بدن انسان مرتبط میباشد. هر چه متابولیسم بدن سریعتر باشد، بدن با سرعت و نیز کارایی بیشتری قادر به هضم و جذب غذاها و نیز سوزاندن چربیها میباشد و این فعالیتها در تمامی ساعات حتی در هنگام خواب صورت میگیرد. بدن انسان همواره و در تمامی شرایط، حتی در هنگام خواب و استراحت، در حال سوزاندن کالری میباشد. این کالریها صرف کمک به حفظ حالت هومیو استازی بدن می گردند.
سرعت متابولیسم در بدن یک فرد، از بافتی تا بافت دیگر متفاوت میباشد. بهعنوانمثال، سرعت متابولیسم در بافتهای ماهیچهای بدن بهمراتب بالاتر از متابولیسم در بافتهای چربی بدن است. این بدان معناست که بافتهای ماهیچهای بدن قادر به سوزاندن مقادیر بالاتری از انرژی در مقایسه با بافتهای چربی می باشند. شایانذکر است که بافتهای ماهیچهای حتی در حالت استراحت کامل (بهعنوانمثال در حالت نشستن بدون حرکت و یا حتی در هنگام خواب) نیز، قادر به مصرف و سوزاندن انرژی بسیار بیشتری در مقایسه با بافتهای چربی میباشند ( شعله ور و همکاران، .(1392
اگر تمامی مطالب فوق را برای یک شهر در نظر بگیریم، متابولیسم شهری هم بر ارگانها، استخوانبندی و بافت شهری تأثیرگذار است م حتی تأثیرات آن در بافتهای مختلف، متفاوت است.این فرآیند در تمامی ساعات رخ می دهد و فرآیند همیشگی است و از طرفی سرعت این فرآیند در توسعه و رشد شهر تأثیر بسیاری دارد.
سلولهای بدن ما برای فعالیتهای شیمیایی به انرژی مواد غذایی نیاز دارد تا ما بتوانیم فکر کنیم، پرورش یابیم و حرکت کنیم که این امر از طریق سوزاندن مواد غذایی رخ میدهد. پروتئینهای خاصی در بدن این فعالیتهای شیمیایی را کنترل میکنند و هر فعالیت شیمیایی با ساختارهای دیگر بدن هماهنگ میشود. درواقع هزاران فعالیت متابولیک(دگرگونشده)که رخ میدهد، توسط بدن تنظیم میشوند، این امر دریک لحظه اتفاق میافتد و سلولها را کارآمد و سالم نگه میدارد.همانگونه که متابولیسم در بدن موجودات زنده کنترل میشود و عدم کنترل آن باعث بروز مشکل برای موجود زنده و حتی مرگ او می شود.متابولیسم شهری هم نیاز به برنامهریزی و کنترل دارد و عدم کنترل و برنامهریزی و بیتوجهی نسبت به آن ضررات غیرقابل جبرانی خواهد داشت (شعلهور و همکاران، .(1392
شهر همچون یک موجود زنده باید دارای سوختوسازهای باشد البته افزایش و یا کاهش شدید آن به شهر لطمه میزند. توسعه و گسترش ناگهانی و نامتعادل شهر هم به خاطر همین امر است.متابولیسمی که در شهرها رخ می دهد باعث رشد اقتصادی، اجتماعی و تکنولوژی شهر میشود علاوه بر آن بر ارگانها و ساختار شهر هم تأثیر زیادی دارد و سبب ادامه حیات شهر میشود.از طرفی بهوسیله متابولیسم میتوان منابع و ذخایر شهر را مدیریت کرد و از اتلاف و هدررفت آن جلوگیری کرد.
