بخشی از مقاله
چکیده:
آب مجازی مقدار آبی است که یک کالا و یا یک فرآورده کشاورزی طی فرآیند تولید مصرف میکند تا به مرحله تکامل برسد و مقدار آن معادل جمع کل آب مصرفی در مراحل مختلف زنجیره تولید از لحظه شروع تا پایان میباشد. به طور ساده میتوان آب مجازی را مقدار آبی که برای تولید کالا مورد نیاز میباشد، تعربف نمود. صفت مجازی در این تعریف بدان معنا است که بخش عمده آب مصرف شده طی فرایند تولید، در محصول نهایی وجود فیزیکی ندارد و در حقیقت بخش بسیار ناچیزی از آب مصرفی در پایان به عنوان آب واقعی در بافت محصول باقی خواهد ماند. بخش زراعت و باغداری یک واحد کالای نهایی یا کالای واسطه وارد کند،به طور میانگین 2677.6 متر مکعب آب مجازی صرفه جویی خواهد داشت که از این مقدار - 0.16125 - 431.771 متر مکعب سهم نهادههای واسطه و - 0.83875 - 2245.87 متر مکعب سهم کالاهای نهایی است.موضوع باعث افزایش بهرهوری آب شده است.
بخش دامداری، مرغداری، پرورش کرم ابریشم و زنبور عسل و شکار نیز با وارد کردن هر واحد کالای نهایی یا کالای واسطه به طور میانگین 13.6936 متر مکعب آب مجازی صرفه جویی خواهد داشت،که از این مقدار - 0.358495 - 4.90908 متر مکعب سهم نهادههای واسطه و - 0.641505 - 8.78449 متر مکعب سهم کالاهای نهایی است.بخش جنگلداری نیز با وارد کردن هر واحد کالای نهایی یا کالای واسطه به طور میانگین 2618386 متر مکعب که از این مقدار - 0.346102 - 906228 متر مکعب سهم نهادههای واسطه و - 0.653898 - 1712159 متر مکعب سهم کالاهای نهایی است.و در آخر نیز بخش ماهیگیری نیز با با وارد کردن هر واحد کالای نهایی یا کالای واسطه به طور میانگین 109.4481 متر مکعب آب که از این مقدار - 0.586287 - 64.16799× متر مکعب سهم نهادههای واسطه و - 0.413713 - 45.28008 متر مکعب سهم کالاهای نهایی است.
واژگان کلیدی: آب مجاری،کالای نهایی،کالای واسطه،واردات،داده ستانده
مقدمه:
در مقایسه با دو سه قرن گذشته، جهان در زمینه حفظ منابع طبیعی وارد دوران حساسی شده است. عدم تطابق نیازهای انسانی با منابع موجود به نگرانی بسیاری از دانشمندان،برگزاری بسیاری از کنفرانسها و تسریع پژوهش ها در زمینه استفاده پایدار از منابع طبیعی منجر شده است مدیریت صحیح و متناسب با منابع طبیعی موجود، ضرورتی مهم برای رسیدن به توسعه پایدار است. در میان همه منابع طبیعی، آب شیرین از اصلی ترین منابعی است که باید به آن اهمیت ویژه داد. بسیاری از کشورها به دلیل بهره تجدیدناپذیر خود به منظور رفع فشارفوری ناشی از تنش آبی، سبب تهی کردن ذخایر و - Fossil water - برداری از آب فسیلی منابع آب،تضعیف توسعه اقتصادی و کاهش امنیت بلند مدت غذایی خود شده اند.
اولین بار توسط تونی آلن به منظور اشاره به مقدار آب موجود و قابل دسترس در سیستم - Virtual water - اصطلاح آب مجازی جهانی از طریق مبادله کالاهای کشاورزی، ارائه گردید . - 9 - آلن - 10 - مقدار آب موجود در غلات، شیر و محصولات دامی را براساس مقدار آب مورد نیاز برای تولید آنها تفسیر کرد. این مفهوم به عنوان یک ابزار اقتصادی توانمند برای تخفیف مشکلات مربوط به کمبود آب در سطح اقتصادهای ملی مطرح گردید. بعدها، تعدادی از محققان به طریق مشابه استدلال کردند که مناطق دارای کمبود آب می توانند با وارد کردن محصولاتی که دارای میزان آب مجازی بالایی هستند و صادر کردن محصولاتی که میزان آب مجازی بسیار کمی دارند،
به سطوح بالایی از کارایی مصرف آب در سطح جهانی دست یابند 13 - ، 17 و . - 24 آب مجازی، همراه با آب بومی یا محلی، امکان پاسخگویی به نیازهای آب در سطح ملی را فراهم می سازد . - 10 - این امر، مفهوم مبادله آب مجازی را شکل می دهد. بر این اساس، کشورهای وارد ×کننده، علاوه بر کالاها، آب مصرفی برای تولید آن کالاها را نیز دریافت می کنند. بدین ترتیب آبی را که برای تولید این محصولات از منابع داخلی مورد نیاز بوده است ذخیره می نمایند. مبادله آب مجازی داخل کشورها، بین کشورها و حتی قاره ها می تواند به عنوان ابزاری برای ارتقای کارایی مصرف آب در سطح جهانی، دست یابی به امنیت آبی در ×مناطق دارای فقر آبی و برطرف کردن محدودیت های محیطی، با تعیین محل های مناسب برای تولید، استفاده شود.
پیشینه تحقیق:
-1دوفریچر و همکاران تاثیر مبادله جهانی غلات را بر مصرف جهانی آب تحلیل کرده اند. آنها نشان دادند که در سال 1995 مجموع همه واردات، شامل واردات 215 میلیون تن غله بوده است که در صورت عدم واردات این مقدار غله، کشورهای وارد کننده مجبور بودند 433 کیلومتر مکعب بارندگی موثر - یا بارندگی به اضافه آبیاری - و 178 کیلومتر مکعب آب آبیاری را از منابع آب داخلی به مصرف برسانند. - دوفریچر - 2004
-2 هوکسترا و هانگ اظهار نمودند که کل مصرف آب در داخل یک کشور به تنهایی معیار درستی از برداشت واقعی آب آن کشور از منابع آب جهانی نیست. در واقع، حجم آب مجازی وارداتی باید به کل مصرف آب داخلی افزوده شود تا تصویر درستی از نیاز واقعی یک ×کشور به منابع آب جهانی ترسیم گردد. همین طور، حجم آب مجازی صادر شده باید از حجم مصرف آب داخلی کم شود. آنها جمع واردات خالص آب مجازی و مصرف آب ×داخلی را تحت عنوان واتر فوت پرینت معرفی کردند. - هوکسترا و هانگ - 2002
-3 اوکی و کنائه اظهار نظرهای آماری مفصلی را در مورد مبادله آب مجازی ارائه کرده و نشان دادند که کشورهای دارای تنش آبی زمانی می توانند وضعیت خود را ارتقا دهند که مبادله آب مجازی به حساب آورده شود آنها نتیجه گیری کردند که می توان با در نظر گرفتن مبادله آب مجازی، شاخص کم آبی مناسب تری را معرفی کرد. آنها ابراز می کنند که با افزودن واردات آب مجازی به منابع آب یک کشور، ممکن است آن کشور کمبود منابع آب خود را کاهش داده و یا حتی آن را برطرف سازد. - اوکی و کنائه - 2004
-4آقایان رضا اردکانیان و روح االله سهرابی یک مطالعه ای تحت عنوان تجارت آب مجازی انجام دادند و بیان کردند که آبی که در مراحل مختلف تولید یک کالا استفاده می گردد آب مجازی ذخیره شده در کالا نامیده می شود. تجارت جهانی کالاها یک جریان بین المللی از آب مجازی را بوجود می آورد. کشورهای کم آب می توانند با واردات محصولات آب بر، نظیر مواد غذایی، آبی را که برای تولید آن نیاز است را در بخش های دیگر مصرف کنند. این تجارت با در نظر گرفتن مزیت نسبی کشورهای صادرکننده در تولید محصولات غذایی صورت می گیرد از اینرو کشوری به صادرات مواد غذایی می پردازد که از نظر منابع و عوامل تولید شرایطبهتری در تولید محصولات نسبت به کشورهای وارد کننده داشته باشد. واردات آب مجازی بخش های مختلف اقتصادی و اجتماعی یک کشور را تحت تأثیر قرار می دهد و با امنیت غذایی آن ارتباط مستقیم دارد. - اردکانیان و سهرابی -
مواد و روش ها:
جداول داده- ستانده هم به عنوان یک چارچوب نظری و هم به عنوان ابزار کاربردی اقتصادی گسترش یافت. و علاوه بر بعد تحلیلی و کاربردی آن، یک چارچوب آماری قوی و منسجم هم از نظر هماهنگی آماری و هم از جهت هماهنگ سازی تعاریف و مفاهیم به شمار می-
