بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به تقاضای روزافزون آب در ایران و محدودیت های عرضه آن، بایستی مدیریت بهینه منابع آب مورد توجه برنامهریزان و بهره برداران قرار گیرد. یکی از راهکارهای مدیریت نهاده ها، تعیین ارزش اقتصادی نهاده ها و از جمله آب در تولید محصولات مختلف کشاورزی است. بدین منظور پژوهشی با هدف تعیین ارزش اقتصادی نهاده ها با استفاده از تحلیل تابع تولید کاب-داگلاس در میان بهره برداران گندم در شهرستان رامهرمز صورت گرفت.
با انتخاب نمونه مورد نظر از طریق نمونه گیری خوشه ای دو مرحله ای، اطلاعات مورد نیاز از طریق مصاحبه حضوری و تکمیل پرسشنامه در میان 80 بهره بردار منتخب از روستاهای اطراف شهرستان رامهرمز در پایان سال 1392 گردآوری شد. نتایج حاصل از برآورد تابع تولید نشان داد به جز نهاده بذر مصرفی بقیه نهاده ها بر تولید محصول گندم با ضرایب مختلف دارای اثرات معنی دار هستند، و متغیرهای سطح زیر کشت، کود شیمیایی و سم به ترتیب بیشترین میزان تأثیرگذاری بر تولید را دارند. همچنین مقدار ضریب نهاده آب در تابع تولید گندم 0/22 بدست آمد، که نشان می دهد با افزایش یک درصدی مصرف آب، میزان تولید 22 درصد افزایش خواهد یافت.
ارزش نهایی هر متر مکعب آب مورد استفاده در تولید گندم 17724 ریال بر پایه قیمت های سال 1392به دست آمد در حالیکه مقدار قیمت بازاری آن 5908 ریال است و این اختلاف قیمت بین ارزش واقعی و بازاری آب می تواند مبلغ مناسبی برای شروع اجرای سیاست های قیمتگذاری باشد. از این رو میتوان با سیاست قیمتگذاری مناسب برای آب گام مثبتی در جهت جلوگیری از مصرف بی رویه این نهاده و سوق دادن بهره برداران به استفاده بهینه از آن برداشت.
-1مقدمه
مطالعات و بررسیها نشان میدهد که در حال حاضر از کل منابع آب تجدیدشونده کشور، حدود 89 /5 میلیارد مترمکعب جهت مصارف بخشهای کشاورزی، صنعت، معدن و خانگی برداشت میشود که از این میزان حدود 83 میلیارد مترمکعب 93 - درصد - به بخش کشاورزی، 5/5 میلیارد متر مکعب 6 - درصد - به بخش خانگی و مابقی آن به بخش صنعت و نیازهای متفرقه دیگر اختصاص دارد. علیرغم محدودیت منابع آب و توزیع مکانی نامناسب آن در پهنه جغرافیایی کشور، متأسفانه بهرهوری و کارایی استفاده از این منابع نیز بسیار پایین است.
علاوه بر این، با توجه به رتبه اول مصرف آب توسط بخش کشاورزی و هم چنین محروم بودن دو سوم وسعت کشور از ریزشهای جوی، اهمیت تخصیص بهینه آب به محصولات گوناگون در زمانها و مکانهای مختلف بیش از پیش آشکار میگردد - حیاتی و همکاران . - 145:1388 کمبود آب یکی از مشکلات عمده اکثر کشورهای جهان، به ویژه کشورهای دارای جمعیت روبه رشد، به شمار میآید. تنها راه حل این بحران نیز، استفاده بهینه و افزایش بهرهوری منابع آب در بخشهای مختلف به ویژه بخش کشاورزی است - کرامتزاده و همکاران :1385 . - 37 امروزه عواملی همچون افزایش جمعیت و رشد شهرنشینی، تغییر الگوی مصرف، بالا رفتن سطح بهداشت، گسترش بخشهای کشاورزی و صنعتی و نیز گسترش سایر انواع مصارف آبی - خدماتی، تفریحی، توریستی و غیره - ، موجب افزایش مصرف آب شده است که این امر منجر به شکاف میان عرضه و تقاضای این ماده ارزشمند در آینده خواهد شد.
افزایش این شکاف از یک طرف و کمیابی منابع آبی و عدم توانایی انسان در تولید آب از طرف دیگر، توجه بیش از پیش به مبانی برنامه ریزی اقتصادی منابع آب و تخصیص بهینه آن را اجتناب ناپذیر می سازد. در اثر استفاده ناکارآمد و بی رویه از منابع آبی، کشور دستخوش و ضعیت نامتعادلی میشود که در آن از رشد æ توسعه مطلوب باز خواهد ماند. در بهره برداری از این منبع طبیعی برای مقاصد اقتصادی، در کشوری با جمعیتی در حال رشد همانند ایران، که بهدلیل نازل بودن ریزش های جوی در زمره کشورهای خشک و نیمه خشک جهان قرار گرفته، و بخش کشاورزی در اقتصاد ملی آن از اهمیت بالایی برخوردار گشته است، توجه کامل به معیارهای اقتصادی امری اجتناب ناپذیر است.
از این رو، با توجه به این امر که در مدیریت منابع آب - که یکی از راههای استفاده بهینه از این منبع طبیعی کمیاب می باشد - ، توجه به هزینه ها و فایده های اجتماعی مربوط به تخصیص منابع آب و استفاده از ابزارهای اقتصادی در بهبود عملکرد آن امری ضروری است، لذا نگرش آب بهعنوان کالایی اقتصادی برای کشور اهمیت پیدا میکند - شعبانی و همکاران . - 2:1383 ارزش اقتصادی آب و موضوع چگونگی قیمتگذاری آن در طول دههها در سطح بینالمللی مورد بحث قرار گرفته و با افزایش محدودیت æ کمیابی آب در بعضی از نقاط دنیا، از جمله ایران، بحث قیمتگذاری و روشهای آن در سالهای اخیر شدت گرفته استاصولاً. قیمتگذاری آب قسمت مهمی از سیاستگذاری و برنامهریزی منابع آب و مدیریت تقاضای آب است.
طرفداران قیمتگذاری معتقدند که این سیاست به طور معنیداری وضعیت عملیات مدیریت آب را بهبود می بخشد واساساً به طور جزیی یا کلی هزینههای خدمات آب را تأمین می کند و از طریق تأثیر در رفتار مصرفکنندگان، امکان استفاده منطقی از آب را فراهم می کند - پاکروان و مهرآبی بشرآبادی . - 84:1389 تعیین یک قیمت پذیرفتنی و منطقی برای آب، دستکم این امتیاز را خواهد داشت که مصرف کنندگان، این نهاده گرانبها را رایگان تلقی نکرده و در مصرف آن صرفه جویی می کنند. امروزه نیاز به توسعه در راستای رسیدن به خود بسندگی و لزوم بهره برداری مطلوب از آب، به علت محدودیت منابع آبی در کشور، حقایقی انکار ناپذیرند که باید بیش از پیش به آن ها توجه شود.
در بخش کشاورزی، از نظر سهم بالای آب تخصیص یافته به این بخش نسبت به دیگر بخش ها - حدود 90 درصد - ، با کارآیی بهتر در مصرف آب و نرخ گذاری معقول، می توان تولید کشت آبی بیشتر و بهتری را شاهد بود. بهعبارتی دیگر، قیمتگذاری بهینه برای این نهاده با ارزش و ایجاد زمینه های پذیرش آن میان کشاورزان و قانونگذاران و اجرای درست آن، بازدهی تولیدات کشاورزی را افزایش داده و در استفاده کاراتر از آب مؤثر واقع میشود - خواجه روشنائی و همکاران . - 114:1389
