بخشی از مقاله
مقدمه
طــی چنــد دهــه اخیــر، بکــارگیری اســتراتژی جــایگزینی واردات در ایــران، بــه پشــتوانه درآمدهای ارزی سرشـار نفتـی، موجـب اسـتفاده وسـیع از سیاسـتهـای حمـایتی در ابعـاد، اشکال و انواع مختلف آن شده است و ایـن امـر در سـالهای بعـد از انقـلاب بـه سـبب بـروز جنگ ٨ ساله و شرایط خاص حاکم برآن دوره شدت یافت. در این میـان، سیاسـت تجـاری حمایتی در شکل برقراری تعرفههـا و موانـع غیرتعرفـهای بـه نحـو چشـمگیری در بازرگـانی خارجی ایـران بـه اجـرا درآمـد. در پـی آن، موقعیـت رقابـت بـینالمللـی و شـاخص آزادی اقتصادی ایران در مقایسه با بسیاری از کشورهای جهـان کـاهش یافـت. البتـه در چنـد سـال اخیر اصلاحات سیاستی و اقتصادی انجام شده، موقعیت رقابتی کشور را انـدکی بهبـود داده است. در ایـن بـین، بسـیاری از کشـورها، نهادهـای منطقـهای و بـینالمللـی بـا هـدف ایجـاد شفافیت در نظام قیمتها، در صدد حـذف موانـع تجـاری غیرتعرفـهای و کـاهش چشـمگیر موانع تعرفهای بر آمدهاند. ج.ا.ایران نیز حرکت به سـوی اصـلاح سیاسـت تجـاری حمـایتی موجود را با در نظر گرفتن فضـای حـاکم بـر اقتصـاد جهـانی شـروع کـرده و در ایـن زمینـه گامهای مهمی برداشته که برای نمونه میتوان به برنامهها، سیاستها و تصمیمات دولـت در تک نرخی کردن ارز، حذف موانع غیرتعرفهای و تبدیل آن به معادلهـای تعرفـهای (مطـابق ماده ١١٥ قانون برنامه سوم)، انجام اقداماتی در جهت عضویت در سـازمان جهـانی تجـارت
(WTO) و. . . اشاره کرد که این اقدامات را میتوان در راستای تغییر جهت استراتژی کـلان کشور از سیاست جـایگزینی واردات بـه اسـتراتژی توسـعه صـادرات و همگرایـی بیشـتر بـا اقتصاد جهانی قلمداد کرد.
اصلاح سیاست تجاری کشور به منظور فراهم آوردن فضای رقابتی برای بخشهای مختلف اقتصاد، از جمله کشاورزی است. این اصلاح سیاستی در حالی صورت میپذیرد که کشاورزی ایران سالیان درازی تحت تأثیر سیاست تجاری، ارزی، قیمتی و ... بعضاﹰ متناقض حمایتی و تبعیضی بوده و این از طریق موانع غیرتعرفهای، تعرفههای بالا، نرخهای چندگانه ارز، یارانه نهادهای و ... صورت پذیرفته است. با توجه به ساختار قیمتی موجود که توأم با
سیاست تجاری کشاورزی ایران و تعیین معادل تعرفهای ... 3
اختلالات شدید میباشد و در عین حال وجود انواع حمایتها از کشاورزی از یک سو و برخی محدودیتها و تنظیم قیمت ها از سوی دیگر، مشخص نیست که آیا از کشاورزی در واقع حمایتی به عمل میآید یا نه؟ و میزان حمایت واقعی از این بخش درچه حدی است؟
حال که اصلاحات اقتصـادی و سیاسـتی بـویژه در بخـش بازرگـانی خـارجی کشـور در شرف تکوین میباشد، به عنوان اولین قـدمهـا، ایـن سـؤالات قابـل طـرح مـیباشـد کـه آیـا سیاست تجاری کشاورزی ایران همسو با فرآیند جهانی شدن بوده است؟ و اگر کلیـه موانـع تجاری غیرتعرفهای حمایتی موجود بر واردات محصولات کشاورزی ایـران برداشـته شـود، چه تغییری در سطوح فعلی تعرفهها باید صورت داد تـا در ابتـدا میـزان حمایـت از تولیـدات داخلی در همان وضع قبلی برقرار شود؟ بدین منظور لازم است نرخهای تعرفـه معـادل کلیـه موانع غیرتعرفهای حمایتی واردات محصولات کشاورزی، بـرآورد شـود. اطلاعـات آمـاری تحقیــق حاضــر از نشــریات نهادهــای متــولی تولیــد آمــار نظیــر گمــرک، مرکزآمــار، بانــک مرکــزی، اداره کــل آمــار و اطلاعــات وزارت جهــاد کشــاورزی و ســازمان خواربــار و کشاورزی جهانی (FAO) استخراج شده است.
با این پیش درآمد، مقاله حاضر در تلاش است ابتـدا تحلیلـی جـامع از سیاسـت تجـاری کشاورزی ایران در ابعـاد مختلـف اعـم از قلمـرو موانـع تجـاری تعرفـهای وغیرتعرفـهای در گذشته و حال به دست دهد و سپس روند و تجربه سیاست تجاری در مقیـاس جهـانی ارائـه دهد و آنگاه میزان تعرفههای معادل محصولات کشاورزی مبادلهای ایران برای دوره زمـانی ٨٠ ـ ١٣٦٨ با روش تحقیق استفاده شده در مذاکرات تجاری دور اروگوئه ارائـه و در پایـان مباحث ارائه شده، جمعبندی و پیشنهادها و توصیههای سیاستی ارائه میشود.
١. مفاهیم، تعاریف و کلیاتی از چارچوب نظری سیاست تجاری
با وجودی که تجارت آزاد رفاه جهانی را حداکثر میکند و دلایلی قوی برله برقراری تجارت آزاد ارائه شده، باز هم بسیاری از کشورها، انواع محدودیت های تجاری١ را وضع
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
.1 محدودیتهای تجاری بطور کلی شامل محدودیتهای تعرفهای و غیرتعرفهای است. مهمترین نوع
محدودیت تجاری، تعرفه است.
4 پژوهشنامه بازرگانی
میکنند. به همین دلیل همچنان اعمال موانع تجاری در جهان معمول و رایج است. در مقابل دلایل مدافعان تجارت آزاد، دلایل متعددی از سوی طرفداران سیاست تجاری ارائه شده که عبارت از حمایت از صنایع نوزاد (نوپا)، منشأ درآمد برای دولت، بهبود رابطه مبادله، مبارزه با دامپینگ١، امنیت ملی، بهبود وضعیت اشتغال و ترازپرداختها، حمایت از موادغذایی اساسی و غیره است.
تجزیه و تحلیل تعادل جزئی وضـع تعرفـه بـا اسـتفاده از منحنـیهـای عرضـه و تقاضـای کالای جانشین واردات انجام میشود، با این فرض که قیمت داخلی این کـالا در اثـر وضـع تعرفه افزایش یابد. با تحلیل تعادل جزئـی مـیتـوان اثـر وضـع تعرفـه را بـر کـاهش مصـرف داخلی، افزایش تولید داخلی، کاهش واردات، درآمد دولت (ناشی از درآمـد گمرکـات) و
توزیع مجدد درآمـد بـین مصـرفکننـدگان داخلـی (کسـانیکه پـس از وضـع تعرفـه قیمـت بالاتری را برای کالا میپردازنـد) و تولیدکننـدگان داخلـی (کسـانیکه پـس از وضـع تعرفـه قیمت بالاتری را دریافت میکنند) مورد بررسی قرار داد. وضع تعرفـه منجـر بـه بـروز عـدم کاراییهایی میشود که از آن تحت نام "هزینه حمایتی تعرفه" یا "هزینههای سوخت شـده"
