بخشی از مقاله
چکیده
فضای سبز شهری راهی به سوی کاهش آلودگی هوا و کاهش اثرات تغییرات اقلیمی میباشد. این پژوهش با هدف حفظ عناصر اصلی این اکوسیستم به بررسی ارتباط و تاثیر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک بر روی ساختار و رشد درخت زبانگنجشک میپردازد. بدین منظور هفت منطقه مطالعاتی - تجریش، شهرزاد، آزادی، بهمن، پردیسان، کریم خان، سرخه حصار - با توجه به تغییرات ارتفاعی و بیشترین پوشش از شهر تهران انتخاب گردید. در هر منطقه مطالعاتی پارامترهای آناتومی و مورفولوژی برگ درخت زبانگنجشک 25 - مورد - و پارامترهای فیزیکی و شیمیایی خاک 10 - مورد - با حفر سه پروفیل و نمونهگیری از افقهای موجود مورد اندازه گیری قرار گرفت. آنالیز آماری با استفاده از روابط همبستگی پیرسون انجام شد. نتایج حاکی از تغییرات ساختار و رشد درخت زبانگنجشک تحت تاثیر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و تقویت صفات گزروموفیتی گیاه در مناطق با مواد مغذی پایین میباشد.
.1 مقدمه
از دیدگاه زیست محیطی ، فضای سبز شهری ، بخش جاندار کالبد شهر تلقی می شود. فضای سبز شهری نقش موثری در کاهش شدت گرمای محیط، کاهش گاز گلخانه ای دی اکسید کربن و تولید اکسیژن به عنوان کارکرد کلیما اکولوژیک آن دارد - بهرام سلطانی، . - 1384 فضای سبز شهری نقش موثری در کاهش بارهای زیست محیطی و برقراری دوباره شرایط طبیعی ایفا میکند. خاک به عنوان بستر گیاهان نقش موثری در زندهمانی و رشد گیاهان دارد. لذا مطالعه بر روی این رابطه کمک شایانی در مدیریت شهری، اصلاح خاک و کمک به رشد و پایداری هر چه بیشتر درختان شهری خواهد داشت. لازم به ذکر است که در واقع این ارتباط دو طرفه می باشد و با حفظ گیاهان، علیالخصوص درختان کمک به حفظ خاکهای مناطق شهری و به دنبال آن حفظ جریانهای آبی خواهد بود.
گیاهان به کمک ریشه های خود به فعالیت زیست شناختی خاک دامن می زنند و از این راه میکروارگانیسمهای خاک را که در پالایش آب ورودی به خاک نقش مهمی دارند فعال می سازد . - Keller, 1969 - لذا بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و تاثیری که بر روی ساختار و رشد گیاه میگذارد، ضروری به نظر میرسد. فضای سبز شهری به مثابه حلقه اتصال میان کلیه عوامل زیست محیطی عمل می کند به همین دلیل هرگاه فضای سبز به نحوی مطلوب برنامه ریزی و به مرحله اجرا در میآید. بدون هیچ تردیدی به افزایش توان و تنوع اکولوژی یک محیط شهری کمک خواهد کرد. شرایط غیر طبیعی دسترسی به آب، در محیطهای شهری مانند
1دسترسی دستگاه ریشه به آب به دلایلی از قبیل فشردگی خاک ، پوشیده بودن سطح خاک با مصالح ساختمانی و آبیاری نامنظم دچار اختلال می شود. نتایج این اختلال را می توان از جمله در کاهش وسعت برگ درختان و افزایش تعداد روزنه ها در واحد سطح مشاهده کرد . - Meye, 1973; Meyer, 1970; Blauermel, 1976 - خاک غیر طبیعی، آلوده و معمولا فشرده در محیطهای شهری، خروج از وضعیت معمولی مانند افق بندی و مهمتر از همه هوموس ، دانه بندی ، تخلخل ، اسیدیته و آلودگی در بسیاری از موارد با مصالح ساختمانی چون آهک ، سیمان ، قیر ، و یا نمک و سرب و سایر آلاینده ها در محیطهای شهری یافت میگردد. فشردگی خاک نیز هم بر تهویه هوا و هم بر بودجه آبی خاک تاثیر منفی می گذارد. یکی از مکانیسمهای سازگاری گونههای گیاهی، که در رویشگاههای فقیر، غیر حاصلخیز و با خاک سطحی حضور مییابند، سازگاری از راه تغییر در سطح و وزن برگ است .
- Gutschick, 1999; Bussotti et al., 2000 - این پدیده برای بسیاری از گونههای مناطق مدیترانهای گزارش شده است . - Cowling, 1983 - با توجه به مطالب ذکر شده، این بررسی به دنبال مطالعه روابط و تاثیر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک بر ساختار و میزان رویش گیاهان رویش یافته در پارکهای شهر تهران می باشد. سوال اصلی تحقیق بر روی میزان تاثیر گذاری عوامل ادافیکی بر روی خصوصیات آناتومی و مورفولوژی گونه کاشته شده در فضای سبز شهری است. مطالعه حاضر با این سؤال که آیا تغییرات خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در فضای سبز شهر تهران بر رشد و ساختار درخت زبانگنجشک تاثیر می گذارند، انجام گرددید. لازم به ذکر است گونه زبانگنجشک با توجه به پراکنش گسترده در فضای سبز شهری سطح تهران انتخاب گردید.
.2 مواد و روشها
شهر تهران واقع در 51 درجه و 17 دقیقه تا 51 درجه و 33 دقیقه طول شرقی و 35 درجه و 36 دقیقه تا 35 درجه و 42 دقیقه عرض شمالی میباشد. هفت منطقه مطالعاتی با در نظر گرفتن تغییرات ارتفاعی به صورتیکه بیشترین پوشش از شهر تهران را داشته باشد، انتخاب گردید - شکل . - 1
روشهای جمعآوری اطلاعات خاک
بمنظور مطالعات خاکشناسی در هر 7 منطقه مطالعاتی - تجریش، شهرزاد، آزادی، بهمن، پردیسان، کریم خان، سرخه حصار - سه پروفیل تا عمق متوسط یک متر حفر شد. از هر افق پروفیل یک نمونه جهت انجام آزمایشات فیزیکی و شیمیایی خاک - بافت خاک، کربنات کلسیم کل، هدایت الکتریکی، pH، ازت، فسفر ، پتاس وکربن آلی - در آزمایشگاه برداشته شد 46 - نمونه - . بافت خاک با روش هیدرومتری ، کربنات کلسیم کل توسط کالسیمتر - گازومتر - ، هدایت الکتریکی با EC متر در عصاره اشباع، pH یا واکنش خاک با pH متر ، ازت کل به روش کجلدال ، فسفر قابل جذب به روش بیکربنات سدیم ، پتاسیم قابل جذب با روش فلام فتومتری وکربن آلی با متد سرد یا والکلی بلاک اندازه گیری شدند.
گیاه
درخت زبان گنجشک به عنوان گونه ای با پراکنش بالا در سطح شهر تهران و حضور در کلیه مناطق مطالعاتی انتخاب گردید. پنج پایه بصورت تصادفی ازمیان درختان با صفات قطر برابر، سالم، دارای تاج متقارن و بدون آفت در هر یک از مناطق مورد مطالعه انتخاب و نمونهبرداری از برگ درختان در اواخر مرداد ماه انجام گردید. جهت انجام مطالعات از هر پایه، 6 برگ مرکب از سمت جنوب و وسط تاج جمعآوری گردید. پارامترهای مورفولوژیکی برگ مورد اندازهگیری شامل سطح برگ، وزن تر و خشک، کشش برگ، ضخامت برگ و سطح ویژه برگ و خصوصیات آناتومی شامل ضخامت پهنک، مزوفیل پهنک، آوند پهنک، ضخامت و تعداد سلولهای نردبانی و اسفنجی، ضخامت کوتیکول، ضخامت اپیدرم، ضخامت و تعداد کلانشیم و پارانشیم رگبرگ اصلی، ضخامت رگبرگ میانی، مزوفیل و آوند رگبرگ میانی، تعداد و طول روزنه های سطح فوقانی و تحتانی بود.
آنالیز دادهها
اطلاعات جمعآوری شده در نرم افزارEXCEL وارد و با استفاده از نرمافزار Minitab 14 آنالیز آماری همبستگی بین خصوصیات آناتومی و مورفولوژی برگ و خصوصیات شیمیایی و فیزیکی خاک به روش پیرسون بین کلیه مناطق مطالعاتی انجام گرفت.
.3 نتایج
نتایج همبستگی فاکتورهای مورفولوژی برگ زبان گنجشک با عوامل ادافیکی نتایج حاصل از روابط همبستگی - جدول - 1 بیانگر آنست که سطح برگ با درصد آهک و رس رابطه مثبت و با درصد شن رابطه منفی دارد. وزن تر و درصد رطوبت برگ نیز با درصد آهک رابطه مثبت دارد. لذا خصوصیات سطح برگ، وزن تر و درصد رطوبت برگ با قلیایی شدن خاک منطقه افزایش نشان می دهد. همچنین در مناطق با بافت سنگین شاهد سطح برگ بزرگتر هستیم.
