بخشی از مقاله
چکیده
به منظور تحریک ریشه زایی و تولید ریشه رزماری - Rosmarinus officinalis L. - در سال 1393 در گلخانه مجتمع آمورزشی پژوهشی بقیه االله الاعظم دانشگاه زابل، بصورت فاکتوریل دو عاملی با 3 تکرار اجرا شد. سطوح تیمار کود فسفر - فسفات آمونیوم - معادل صفر، 25، 50، 75 و 100 کیلوگرم در هکتار و دو سطوح تیمار قارچ میکوریزای شامل Glomus intraradices و Glomus mosseae بودند. ویژگی های درصد اسانس، عملکرد، محتوی نیتروژن ریشه و برگ و غلظت کلروفیل برگ اندازه گیری شدند.
نتایج نشان داد بالاترین درصد اسانس رزماری 2/2 - درصد - و کمترین میزان درصد اسانس 1/6 - درصد - به ترتیب با کاربرد 100 کیلوگرم در هکتار فسفات آمونیوم و عدم کاربرد فسفات آمونیوم - شاهد - بدست آمد . نتایج مقایسه میانگین های تیمار کودی نشان داد هرگونه افزایش در سطح فسفات آمونیوم محتوی نیتروژن اندام هوایی و ریشه را کاهش می دهد. غلظت کلروفیل رزماری با کاربرد سطوح مختلف کود فسفات آمونیوم به طور قابل توجهی افزایش یافته است. بیشترین غلظت کلروفیل - قرائت - SPAD از برهمکنش گونه گلوموس اینترارادیسس و کاربرد 75 کیلوگرم در هکتار فسفات آمونیوم حاصل شد.
.1 مقدمه
تغذیه خوب گیاهان در مقاومت آن ها به انواع تنش های زنده و غیر زنده نقش بسیار موثری دارد. گیاهی که خوب تغذیه شده و به مقدار کافی عناصر را دریافت کرده باشد، مقاومت بهتری به خشکی خواهد داشت و در این راستا کمیت و کیفیت محصول نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. شناخت بهتر نقش عناصر غذایی در مقاومت گیاهان به خشکی، در ارتباط با بهبود مدیریت کود در مناطق خشک و نیمه خشک و مناطقی است که از خشکی رنج می برند.
در قرن حاضر تحقیقات گسترده ای در مورد گیاهان دارویی انجام پذیرفته و داروهایی با منشا طبیعی، افق های جدیدی را برای جامعه پزشکان، داروسازان و پژوهشگران گشوده است. گیاه رزماری از جمله گیاهانی است که به واسطه اثرات دارویی متعدد از دیرباز توجه محققان را به خود معطوف داشته است.
مقاومت نسبی این گیاه نسبت به شرایط اقلیمی نامناسب سبب امتیاز این گیاه نسبت به سایر گیاهان دارویی شده است. از مصارف دارویی رزماری می توان به ضدعفونی کننده، معرق، مقوی معده، صفراآور و غیره اشاره نمود . اثرات مفید گیاه رزماری به اسانس آن - که جزئی از متابولیت های ثانویه محسوب می شود - نسبت داده شده است، بنابراین هر عاملی که بر کمیت و کیفیت اسانس اثرگذار باشد مورد توجه قرار می گیرد.
گیاهان جهت رشد و نمو خود نیازمند دسترسی به مقادیر مناسبی از انواع عناصر معدنی هستند. در این بین فسفر از جمله عناصری است که در تمام دوره های فعالیت گیاه، جهت تامین احتیاجات آن ضروری است. فسفر عنصری ضروری در تغذیه گیاهان محسوب می شود که می تواند بهصورت فسفات محلول جذب گیاه شود. اما در شرایط طبیعی حلالیت فسفر محدود میباشد.
بخش زیادی از کود فسفرهای که به خاک داده می شود بهسرعت تثبیت و از دسترس گیاه خارج میشود. در بسیاری از نظام های کشاورزی، کمبود فسفر پس از نیتروژن به عنوان اساسی ترین عامل در تولید محصولات زراعی مطرح شده است. در چند دهه اخیر مصرف نهاده های شیمیایی در اراضی کشاورزی موجب معضلات زیست محیطی زیادی از جمله آلودگی منابع آب، افت کیفیت محصولات کشاورزی و کاهش میزان حاصلخیزی خاک ها گردیده است.
کشاورزی پایدار بر پایه مصرف کودهای زیستی با هدف حذف یا تقلیل چشمگیر در مصرف نهاده های شیمیایی، یک راه حل مطلوب جهت غلبه بر این مشکلات به شمار می آید. در این بین می توان به قارچ های میکوریزا، اشاره کرد. قارچ های میکوریزا آربسکولار نقش مهمی در بهبود تغذیه و رشد گیاهان دارند به نحوی که بعضی آن ها را به عنوان اصلاح کنندگان زیستی خاک های شور می نامند. با توجه اطلاعات اندکی که در زمینه تاثیر توام قارچ میکوریزا و عنصر فسفر در جذب فسفات وجود دارد و از طرفی جایگاه این گیاه ارزشمند در تأمین نیازهای مختلف، این تحقیق به منظور بررسی تأثیر مصرف کود فسفر - فسفات آمونیوم - و قارچ میکوریزا بر عملکرد، اجزاء عملکرد و مواد موثره گیاه دارویی رزماری طرح ریزی و به اجرا در می آید. این پژوهش بدنبال این سوال است که آیا نشاء گیاه رزماری قادر است با قارچهای میکوریزا همزیستی داشته باشد. و تلقیح با میکوریزا میتواند باعث افزا یش رشد، عملکرد و استقرار گیاه زرماری نسبت به شرایط شاهد شود.
.2 مواد و روشها
به منظور تحریک ریشه زایی و تولید ریشه رزماری در سال 1393 در گلخانه مجتمع آمورزشی پژوهشی بقیه االله الاعظم دانشگاه زابل، بصورت فاکتوریل دو عاملی با 3 تکرار اجرا شد. سطوح تیمار کود فسفر - فسفات آمونیوم - معادل صفر، 25، 50، 75 و 100 کیلوگرم در هکتار و دو سطوح تیمار قارچ میکوریزای شاملG. intraradices و G. mosseae بودند. خاک آزمایش دارای بافت لومی- شنی بود. نتایج حاصل از تجزیه شیمیایی خاک نشان داد که خاک محل آزمایش دارای هدایت الکتریکی عصاره اشباع 1/6 دسی زیمنس بر متر و pH = 7/2 می باشد. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک قبل از اجرای آزمایش در جدول 1 ارائه شده است.
جدول -1 خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک آزمایش
برداشت اندام رویشی بعد از گذشت 120 روز از زمان نشاء صورت گرفت، برای ها برای خارج کردن ریشه ها آبیاری شدند و ریشه ها نیز بطور کامل شستشو داده برای تجزیه و تحلیل آماری این مطالعه، نرم افزارهای آماری SAS و MSTAT-C دانکن در سطح احتمال 1 درصد و 5 درصد مقایسه گردیدند. نمودارها نیز با کمک برداشت ساقه از نزدیک سطح خاک بریده شدند.گلدان شد تا خارج و توزین گردند. نرمافزارهای مورد استفاده میباشد. میانگینها با استفاده از آزمون چند دامنهای برنامه Excel رسم شدند.
.3 درصد اسانس
نتایج تجزیه واریانس آزمایش نشان داد که اثر سطوح کود بر درصد اسانس معنی دار بود - P <0.01 - و اثر نوع مایکوریز آربسکولار و برهمکنش بین قارچ مایکوریز آربسکولار و تیمار کودی بر این صفت معنی دار نبود - جدول . - 2 بالاترین درصد اسانس رزماری 2/2 - درصد - و کمترین میزان درصد اسانس 1/6 - درصد - به ترتیب با کاربرد 100 کیلوگرم در هکتار فسفات آمونیوم و عدم کاربرد فسفات آمونیوم - شاهد - بدست آمد، به طوری که مقایسه مقادیر میانگین ها نشان داد تفاوت معنی داری بین اولین سطح کودی 100 - کیلوگرم در هکتار - و دومین سطح کودی / 75 - کیلوگرم در هکتار - وجود نداشت
در بسیاری از تحقیقات نیز گزارش گردیده که استفاده از کودهای معدنی سبب افزایش میزان اسانس گیاهان دارویی می شود . بنابراین با اضافه کردن فسفر، فتوسنتز و تنفس نیز افزایش می یابد، اما زمانی که نیتروژن بیش از حد در خاک است، مصرف بیش از حد فسفر - و یا برعکس - تنفس را افزایش می دهد و تاثیر منفی بر کمیت و کیفیت عملکرد و یا اسانس خواهد داشت.
مهم ترین مسئله در گیاهان دارویی، ماده موثره استخراج شده از آن-هاست. بنابراین، استفاده از کودهای شیمیایی برای گیاهان، به خصوص گیاهان دارویی باید با دقت عمل گردد، به این دلیل که رشد و عملکرد گیاهان دارویی مانند سایر گیاهان تحت تاثیر عوامل مختلف، ژنتیکی و محیطی قرار دارد. بنابراین با توجه به نتایج به دست آمده در این آزمایش، میتوان نتیجه گرفت اعمال نیتروژن و فسفر، به میزان 100 کیلوگرم در هر هکتار در مقایسه با سایر کودهای شیمیایی به منظور افزایش عملکرد خشک، درصد و عملکرد اسانس مطلوب تر است.
.4 عملکرد اسانس
نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ها نشان داد که اثر سطوح کود بر عملکرد اسانس معنی داری بود . - P <0. 05 - همچنین اثر نوع مایکوریز آربسکولار و برهکمنش میکوریزا و تیمار کودی بر عملکرد اسانس معنی دار نبود - جدول. - 2 بیشترین عملکرد اسانس 1/14 - میلی گرم در گلدان - و کمترین میزان عملکرد اسانس 0/85 - میلی گرم در گلدان - به ترتیب از کاربرد 75 کیلوگرم در هکتار فسفات آمونیوم و تیمار شاهد - عدم کاربرد فسفات آمونیوم - حاصل شد، به طوری که مقایسه مقادیر میانگین ها نشان داد که تفاوت معنی داری بین سطح اول 100 - کیلوگرم در هکتار - ، سطح دوم 75 - کیلوگرم در هکتار - ، سطح سوم 50 - کیلوگرم در هکتار - و سطح چهار 25 - کیلوگرم در هکتار - نبود - جدول . - 3
ازگوون و همکاران - 2008 - اظهار داشتند که افزایش کاربرد سطح کود نیتروژن، سبب افزایش درصد اسانس درمنه - .Artemissia annua L - گردید . - Ozguven et al, 2008 - استفاده از تیمار کودی P = 150 - - - N = 150، تاثر قابل توجهی در درصد اسانس و عملکرد اسانس رزماری در مقایسه با سایر کودها داشت . - Hosseini Valiki et al, 2015 -
.5 محتوای نیتروژن برگ و ریشه
با توجه به نتایج جدول 2 تاثر مایکوریز آربسکولار و تیمار کودی بر محتوای نیتروژن اندام هوایی و ریشه در سطح 1 درصد معنی دار بود، اما برهمکنش بین میکوریزا و سطوح مختلف کود فسفات آمونیوم بر روی محتوای نیتروژن اندام هوایی و ریشه بترتیب در سطح 1 درصد و 5 درصد معنی دار بود - جدول . - 2 همچنین، براساس نتایج مقایسه میانگین ها گونه گلوموس موسه آ محتوای نیتروزن اندام هوایی و ریشه رزماری را افزایش داد - جدول. - 3 حداکثر درصد نیتروژن اندام هوایی و ریشه 0/86 - و 1/6 درصد - از تیمار گلوموس موسه آ به دست آمد - جدول . - 3
نتایج مقایسه میانگین های تیمار کودی نشان داد هرگونه افزایش در سطح فسفات آمونیوم محتوی نیتروژن اندام هوایی و ریشه را کاهش می دهد - جدول . - 3 با توجه به داده ها، بالاترین درصد نیتروژن اندام هوایی و ریشه و پایین ترین آن به ترتیب از شاهد - بدون استفاده از فسفات آمونیوم - و کاربرد 100 کیلوگرم در هکتار فسفات آمونیوم به دست آمد - جدول . - 3
همچنین بیشترین درصد نیتروژن اندام هوایی و ریشه 1/17 - و 1/96 درصد - از برهمکنش بین گونه گلوموس موسه آ و تیمار شاهد ثبت شده است - جدول . - 4 مارتینتی و همکاران - 2003 - گزارش کردند که بیشترین میزان جذب نیتروژن در رزماری با میانگین 10/1 - گرم بر کیلوگرم ماده خشک - با کاربرد 80 - میلی گرم بر گیاه - فسفر P2O5 به دست آمد.
.6 غلظت کلروفیل - قرائت - SPAD
قارچ مایکوریزا و برهمکنش میکوریزا و تیمار فسفات آمونیوم بر غلظت کلروفیل رزماری در سطح 5 درصد و تیمار کودی در سطح 1 درصد معنی دار بود - جدول . - 4-2 بر اساس نتایج بدست آمده مشاهده شد که قرائتSPAD رزماری پاسخی به استفاده از گونه های قارچ مایکوریز آربسکولار نشان نمی دهد - جدول . - 4-4
غلظت کلروفیل رزماری با کاربرد سطوح مختلف کود فسفات آمونیوم به طور قابل توجهی افزایش یافته است. بیشترین غلظت کلروفیل از برهمکنش گونه گلوموس اینترارادیسس و کاربرد 75 کیلوگرم در هکتار فسفات آمونیوم حاصل شد - جدول . - 4-5 علاوه بر این، حبیب زاده و عابدی - 2014 - گزارش داند که تلقیح ماش - .Vigna radiate L - با G. intraradices و گونه G.mosaea شد بر قرائت SPAD تاثیر نداشت. تاثیر قارچ مایکوریزا بر قرائت SPAD در این آزمایش با نتایج سایر محققان نیز هماهنگ بود
