بخشی از مقاله
چکیده
شور و سدیمی شدن یکی از مشکلات مهم خاک های مناطق خشک و نیمه خشک است. کمبود بارندگی، اقلیم خشک،تبخیر زیاد باعث تجمع املاح در خاک گشته و خاک ها ی شور حاصل می شود. این خاک محیط مناسبی برای رشد و تولید نبوده باعث کاهش کیفیت و کمیت محصول می شود.نوع بافت خاک در نفوذ پذبری آب در خاک موثر است. کندی حرکت اب در اطراف ریشه ها و تجمع اب منجر به نرسیدن اکسیزن به ریشه می گردد. برای این منظور به صورت کاملا تصادفی از خاک قسمتی از باغ که مورد تهدید به خشکی بود و ازخاک همان باغ که درختان سالم داشت نمونه برداری شد. نتایج نشان داد در نواحی که لایه رس فشرده وجود داشت کاهش رشد و خطر خشک شدن مشاهده می شود. در نواحی که فقر زهکشی سبب ایجاد شرایط ماندابی گشته هم تجمع رس بیشتر بوده و هم درجه شوری و درصد سدیم جذبی افزایش معنی داری داشته است . در این نواحی درختان شدیدا در معرض خشک شدن قرار داشتند.
کلمات کلیدی: نفوذپذیری - سخت لایه رسی- بافت خاک- ماندابی شدن-شور شدن
مقدمه
نفوذپدبری یعنی مقدار ورود آب از سطح خاک به داخل آن که برحسب ارتفاع آب در واحد زمان بیان می شود. در تمام روش های آبیاری هدف ذخیره آب درون خاک است. نفوذ پذیری به ضخامت لایه آب بالای خاک و مقدار و اندازه روزنه های خاک،بافت خاک ،مقدار رطوبت اولیه خاک و پوشش گیاهی وشیب زمین بستگی دارد.اگر آب در خاک سطحی نفود نکند مقدار زیادی تبخیر شده و املاح آن در خاک باقی می ماند. گوناگونی بافت خاک نیمه سطحی هم می تواند باعث رشد غیر یکنواخت درختان شود.در این وضعیت درختان در معرض درجات مختلف تنش رطوبتی قرارمی گیرند. گاهی هم به دلیل کندی حرکت آب در اطراف ریشه سبب آب گرفتگی شده و بصورت موقت لایه های خاک اشباع میگردد. این سبب نرسیدن اکسیژن به ریشه می شود.خاک سطحی و نیمه سطحی باید یکنواخت باشد. اصولا لازم است تا عمق 1/5متری خاک یکنواخت دیده شود.
وجودلایه های سخت متراکم، لایه های رسی فشرده مانع حرکت رو به پایین آب در خاک بوده که تهویه و رشد گیاه را محدود می کند.وجود لایه های سخت نفود ناپدیر مشابه لایه های سخت رسی می باشد. ولی درلایه های سخت متراکم، خاک ها با مواد معدنی طوری به یکدیگر چسبیده اند که حتی با رطوبت هم نمی توان آن ها را نرم کرد. وجود این لایه ها مانع جدی برای رشدریشه و نفوذ آب به اعماق پایین تر است. اصلاح این خاک ها با خرد کردن سخت لایه با دستگاه زیر شکن امکان پدیر است. آب آبیاری چنانچه دارای ذرات معلق رسی باشد،آن ها را به تدریج به لایه های نیمه سطحی برده که نهایتا منجر به تشکیل لایه سخت رسی می گردد.این عمل سبب تغییر بافت خاک ، کاهش نفوذ پذیری و / یا تجمع اب دراطراف ریشه گشته در رشد گیاه اختلال ایجاد می کند.در مناطق گرم و خشک کمبود بارندگی ، تبخیرزیاد سبب تجمع املاح در خاک گشته و خاک را به خاک شور و یا به خاک شور سدیمی تبدیل می کند.
املاح شور ساختمان خاک را خراب نموده در وضع شیمیایی و کلویید های خاک اختلال ایجاد میکنند. گاهی هم وجود یون ها مخصوصا کاتیون ها سبب فولکوله شدن مواد کلوییدی خاک می شوند. از طرف دیگر با زیاد شدن مقدار سدیم تبادلی رس ها بیشتر متورم گشته نفوذ پذیری را بیشتر کاهش می دهند.افق های نمک دار که در عمق پروقیل مدفونند با حمل نمک محلول خود بوسیله آب کاپیلاری به قشر سطحی باعث شور شدن خاک می شوند. با آبیاری های ممتد این املاح به لایه های زیر سطحی منتقل گشته در آنجا تجمع می یابند.تخریب ساختمان خاک ، کاهش هدایت هیدرولیکی ، کاهش نهویه خاک و میزان نفوذپذیری ، افزایش pH به بیش از 8/5 از دلایل اصلی کاهش تولید محصول در خاک های سدیمی است - جوری ناک و سوری . - 1990
نتاتیج بدست امده از پزوهش های قبلی نیز بیانگر آن است که افزایش شوری سبب کاهش رشد نهال پسته می شود، اگرچه درجه تحمل پایه های مختلف پسته به شوری متفاوت است - سپاس خواه و مفتون. - 1988 نحقیقات نشان داده است که حد استانه تحمل شوری پسته 8 دسی زیمنس بر متراست. بالاتر از این حد رشد و عملکرد گیاه را کاهش می یابد - پارسا و کریمیان - 1975و - سپاسخواه و مفتون . - 1988 درتحقیقات حسینی فرد و همکاران - 2008 - تغییرات مکانی فاکتور های شیمیایی آب های زیر زمینی و تاثیر ان ها بر عملکرد پسته در انار رفسنجان بررسی شد آن ها اظهار داشتند که شوری و نسبت جذب سدیم در بیشتر نقاط مورد مطالعاتی بیش از حد استانه تحمل پسته است. خسارت ظاهری بر روی درخت پسته با کاهش نفوذپذیری آب در خاک و رشد نا کافی شاخه ها، حاشیه سوخته برگ ها - رنگ فهوه ای - ، سیاه شدن نوک میوه ها،سیاه و خشک شدن کل خوشه - اثر بلند مدت - ، زرد رنگ شدن برگ ها - کاهش سبزینه - مشاهده می شود. در صورت مشاهده این علایم در باغ پسته بایستی برای اصلاح آن به کمک یک آزمایش دقیق خاک و آب اقدام نموده تا اثرات بلند مدت مخرب بر روی درختان اثفاق نیفتد.
مواد و روشها
ابتدا یک باغ پسته مورد تهدید به خشک شدن در منطقه انار رفسنجان انتخاب شد.چند نمونه از خاک اطراف درختان سالم بطور کاملا تصادفی از اعماق 0-30 و 30-60 سانتیمتر برداشته شد . از خاک همین باغ نیز از محل هایی که درختان مورد نهدید به خشک شدن بودند بطور کاملا تصادفی از اعماق 30-60 . 0-30 سانتیمتر ی نمونه بر داری شد.خاک ها جداگانه در هوا خشک شده و سپس از الک 2 میلیمتری عبور داده شدند. پس از تهیه گل اشباع و عصاره اشباع میزان pH و EC آن اندازه-گیری شد.بافت خاک به روش هیدرومتری تعیین شد. مقدار سدیم جذبی در عصاره اشباع با دستگاه جذب اتمی اندازه گیری شد.
نتایج و بحث:
نتایج حاصل از بررسی نمونه خاکهای برداشته شده از منطقه در جدول 2 آورده شده است. نتایج نشان داد که در نواحی اطرافباغ که خاک سطحی و زیر سطحی رس کمنر دارد سخت لابه مشاهده نشد مقدار EC کمتر از 4 بود . مقدار pH نیز حدود 8/5بود. دراین نواحی رشد درختان رشد خوبی داشتند.. در نواحی وسط باغ که مقداری فرورفته تر از مناطق اطراف می باشد به دلیل شیب زمین ، درات معلق و مواد محلول بیشتری در این گودی ها تجمع یاقته ودر طول زمان بیشتر و بیشتر شده است. به قسمی که در عمق 30-60 سانتیمتری مقدار نجمع رس منجر به ایجاد سخت لایه نفوذ ناپذیر گشته است. در این نواحی درجه شوری و مقدار سدیم جذبی نیز بیشتر می باشد. بطورکلی وجود سخت لایه رسی نفوذ ناپذیر در خاک موجب تهدید به خشک شدن درختان وسط باغ گردیده است.
تحقیقات نشان داده است که درخت پسته شوری تا 8 دسی زیمنس بر متر را تحمل می کند وکاهش مجصولی نخواهد داشت. خاک های سدیمی بابیش از 20 دزصد رس به واسطه تخریب خاکدانه ها ی ناشی از جذب یون های سدیم هیدرااته بر روی سطح رس دارای سلختمان فیزیکی نامناسب هستند.. خاک های سدیمی سبب کاهش تفوذپذیری اب در خاک می شود..برخی یون ها اثرات اختصاصی بر فرایند های رشد گیاه دارند. به این اثرات سمیت ویزه یونی گفته می شود که در مجصولات باغی جند ساله اهمیت زیادی دارد.مهم ترین این یون ها بور ، سدیم، کلر و منیزیم است. علایم سمیت کلر و سدیم در پسته بصورت سوختگی در حاشیه برگ ظاهر می شود. ب
