بخشی از مقاله
چکیده
در این تحقیق اثر تنش خشکی و اسیدهیومیک بر برخی ویژگیهای فیزیولوژیک و عملکردی گیاه دانسیاه در سال 1395 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش بصورت کرتهای خرد شده در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی اجرا گردید که در آن فاکتور اصلی تیمار تنش خشکی در چهار سطح 60 - - شاهد - ، 100، 140 و 180 میلیمتر تبخیر از تشتک تبخیر - و فاکتور فرعی تیمار محلولپاشی اسیدهیومیک در چهار سطح - صفر، 2، 4 و 6 لیتر اسیدهیومیک در هکتار - بود.
نتایج نشان داد اثر تنش خشکی بر محتوای آب نسبی، نشت یونی، ، درصد روغن و عملکرد بذر و روغن، در سطح احتمال یک درصد معنیدار گردید. با افزایش تنش خشکی تمامی صفات به جز درصد نشت یونی کاهش یافت. اثر اسیدهیومیک نیز بر صفات مورد آزمایش در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود و باعث افزایش محتوای آب نسبی، عملکرد بذر، درصد و عملکرد روغن و کاهش نشت یونی گردید.
برهمکنش اسیدهیومیک و تنش خشکی بر صفات عملکرد بذر و عملکرد روغن در سطح احتمال یک درصد و بر صفت نشت یونی در سطح احتمال پنج درصد معنیدار بود. بیشترین عملکرد بذر و عملکرد روغن در تیمار بدون تنش و کاربرد 6 لیتر اسیدهیومیک در هکتار و بیشترین نشت یونی در تیمار 140 میلیمتر تبخیر و بدون اسیدهیومیک مشاهده شد. کاربرد اسیدهیومیک به عنوان یک ماده آلی با فراهم کردن شرایط رشد بهتر، ضمن تخفیف تنش خشکی، اثرات مطلوب فراوانی بر عملکرد و صفات فیزیولوژیکی این گیاه داشت.
.1 مقدمه و هدف
ایران با شرایط آب و هوایی متنوع، جایگاه رشد گیاهان مختلف بومی و غیر بومی است .[9] انجام تحقیقات منسجم و کافی در زمینه به زراعی و به نژادی مانند معرفی گیاهان جدید سازگار با شرایط اقلیمی کشور در جهت افزایش تولید و کیفیت محصولات حائز اهمیت میباشد. دانههای روغنی پس از غلات دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل میدهند. این محصولات علاوه بر ذخایر غنی اسید چرب، حاوی پروتئین نیز میباشند
دانسیاه - Cass از خانواده کاسنی - Asteraceae - ، گیاهی یکساله، دولپهای است .[31] روغن دانسیاه میتواند جانشینی برای روغن زیتون و روغن کنجد با هدف داروسازی باشد
باروری و حاصلخیزی خاک به شدت تحت تاثیر محتوای مواد آلی است. اسیدهیومیک و اسیدفولیک با کلات کردن عناصر ضروری سبب افزایش جذب عناصر شده و باروری خاک و تولید در گیاهان را افزایش میدهند .[10] تنش خشکی از مهمترین عوامل محیطی کاهش رشد و عملکرد بسیاری ازگیاهان زراعی به خصوص در مناطق خشک و نیمهخشک دنیا محسوب میشود .
نتایج آزمایشهای مختلف نشان میدهد که به کارگیری محلولپاشی عناصر باعث افزایش عملکرد، کیفیت، مقاومت به آفات و بیماریها و همچنین مقاومت به تنش خشکی میشود .[29] تنش آبی، کاهش محتوای آب نسبی، کاهش پتانسیل فشاری سلولهای برگ و در نتیجه کاهش تقسیم سلولی برگ و توقف رشد را در پی دارد. با توجه به قدرت سازگاری بالا، نیاز اقلیمی کم دانسیاه و نیز کیفیت و عملکرد بالای روغن آن اجرای این تحقیق میتواند تاثیر تنش خشکی و اسیدهیومیک بر برخی صفات فیزیولوژیک، درصد روغن و عملکرد گیاه دانسیاه را بررسی نماید.
.2 تئوری و پیشینه تحقیق
دانههای روغنی غیر مرسوم و جدید مانند گیاه دارویی روغنی دانسیاه که به تازگی مورد توجه قرار گرفتهاند به علت دارا بودن خواص شیمیایی بینظیر و منحصر به فرد، میتوانند کیفیت روغنهای مرسوم را تکمیل کنند 21] و .[22 دانسیاه گیاهی یکساله و یک محصول روغنی است که هزاران سال است در هند و اتیوپی کشت میشود. میزان عملکرد دانه گیاه دانسیاه از 300 تا 1300 کیلوگرم در هکتار گزارش شده است. به طور متوسط در بیشتر منابع میزان عملکرد را بین 300 تا 450 کیلوگرم در هکتار عنوان کردند 24] و .[27 در صورتی که میزان عملکرد دانه در استان اصفهان تا 1200 کیلوگرم در هکتار نیز رسیده است .[20] روغن دانسیاه دارای درصد بالایی از مواد آنتی اکسیدان میباشد
در مناطق خشک و نیمه خشک، آب مهمترین عامل محدودکننده توسعه کشاورزی میباشد. در کشور ما محدودیت آب و عدم استفاده صحیح از آن موجب شده که توسعه سطح زیر کشت در بخش زراعت با محدودیت روبرو شود. تنش خشکی در مرحله گلدهی گلرنگ، موجب کاهش اجزای عملکرد بهویژه وزن هزار دانه، تعداد دانه در طبق و تعداد طبق در بوته گردید
بروز تنش خشکی طی مراحل مختلف نموی به ویژه مرحله زایشی باعث کاهش طول دوره فتوسنتزی، انتقال مواد حاصل از فتوسنتز جاری به دانه و عملکرد دانه میشود. 4] و.[23 در یک مطالعه بر روی گیاه آفتابگردان مشخص گردید افزایش تنش خشکی باعث کاهش معنیدار در قطر طبق، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه، درصد روغن، شاخص برداشت، شاخص سطح برگ و عملکرد دانه گردید
محتوای آب نسبی برگ شاخص مناسبی برای بیان وضعیت آب در گیاه بوده و وضعیت فراگیرتری از تعادل بین میزان عرضه نسبی آب برگ و میزان تعرق را نشان میدهد
هنگامی که آب به میزان کافی وجود داشته باشد و ریشه ها نیز آب جذب کنند محتوای آب نسبی بین 85 تا 95 درصد متغیر است اما هنگامی که گیاه در شرایط تنش خشکی قرار میگیرد و با کمبود آب مواجه میشود، محتوای آب نسبی بسته به نوع گیاه و بافت مورد نظر تا حدود 50 درصد و یا پایینتر کاهش می-یابد
کبیری و همکاران [15] گزارش کردند با افزایش شدت کمآبی در گیاه مرزه میزان نشت یونی و تخریب غشای سلولی افزایش یافت. با کاربرد اسیدهیومیک اثرات منفی تنش خشکی کاهش مییابد که این تعدیل اثر را میتوان ناشی از نقش مؤثر اسیدهیومیک دانست. مولکولهای اسیدهیومیک با پیوند با مولکولهای آب، تا حدود زیادی مانع از تبخیر آب میگردند. مولکول اسید فولویک - بخش ریز مولکول از اسیدهیومیک - که به درون بافتهای گیاهی نفوذ میکنند با پیوند شدن به مولکولهای آب تعرق و تعریق گیاه را کاهش داده، به حفظ آب در درون گیاه کمک میکند
محلول-پاشی اسیدهیومیک به طور معنیداری بر تعداد غلاف در بوته لوبیا تاثیر داشت
.3 مواد و روشها
این آزمایش در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد در سال 1395 و به صورت کرتهای خرد شده در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. عامل اصلی آزمایش شامل چهار سطح تنش خشکی - آبیاری پس از 60 - شاهد - ، 100، 140 و 180 میلیمتر تبخیر آب از تشت تبخیر - و عامل فرعی آزمایش نیز شامل چهار سطح اسیدهیومیک - صفر، 2، 4 و6 لیتر در هکتار - به صورت محلولپاشی بر روی گیاه دانسیاه بود.
غلظتهای مورد نظر اسیدهیومیک طی دو مرحله رویشی و اوایل گلدهی به صورت محلولپاشی توسط سمپاش دستی روی گیاه اسپری شد. پس از آماده سازی زمین بر اساس نتیجه آزمایش خاک صورت گرفته و نیاز گیاه، کود اوره به میزان 100 کیلوگرم در هکتار در سه نوبت به کرتها اضافه شد. تیمارهای تنش خشکی پس از استقرار کامل گیاه در مزرعه - یک ماه پس از کشت - تا آخر دوره رشد بر اساس آمار میزان تبخیر روزانه، اعمال شد. صفات مورد بررسی شامل محتوای آب نسبی برگ - RWC - Relative Water Content - - ، درصد نشت یونی نسبی - REL - Relative Electrolyte Leakage - - ، عملکرد بذر، درصد روغن - به روش سوکسله - و عملکرد روغن بود. محتوای آب نسبی و درصد نشت یونی به ترتیب از روابط 1 و 2 محاسبه شدند.که در آن Wf وزن تر برگ، Wt وزن بافت برگ در حالت اشباع از آب - آماس - و Wd وزن خشک بافت گیاه میباشد
برای اندازه گیری نشت یونی نمونههای برگ درون آب مقطر با حجم 25 میلیلیتر منتقل و 24 ساعت در دمای اتاق نگهداری شد. سپس میزان هدایت الکتریکی آب مقطر همراه نمونه به عنوان نشت اولیه - EC1 - اندازهگیری شد. نشت ثانویه - EC2 - نیز از طریق اندازهگیری میزان هدایت الکتریکی نمونهها پس از حرارت دادن آنها به مدت یک ساعت و در 100 درجه سانتیگراد اندازهگیری شد. در نهایت تجزیه و تحلیل دادهها در سطح احتمال 5 درصد با استفاده از نرمافزار SAST مقایسه میانگینها به روش LSD و ترسیم نمودارها با استفاده از نرمافزار Excel انجام شد.
.4 نتایج و بحث
محتوای آب نسبی برگ - RWC -
بر اساس نتایج حاصل از تجزیه واریانس مشاهده شد محتوای آب نسبی برگ به طور معنیداری در سطح احتمال یک درصد تحت تاثیر تیمارهای تنش خشکی و اسیدهیومیک قرارگرفت. اثرات متقابل تنش خشکی و اسیدهیومیک بر این صفت معنی-دار نشد
جدول .1 نتایج تجزیه واریانس صفات محتوای آب نسبی برگ - RWC - ، نشت یونی، عملکرد دانه، درصد روغن
