بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثرات عوامل تنش آبیکم و کاربرد اسید جیبرلیک بر صفات کمی و کیفی سویا، آزمایشی بهصورت کرتهاي خرد شده در قالب با طرح پایه بلوكهاي کامل تصادفی در 3 تکرار در سال 1395 درایستگاه تحقیقات کشاورزي سرابچنگایی شهرستان خرمآباد انجام شد. عامل تنش خشکی در4 سطح: - بدون تنش،تنش خشکی ملایم، تنش خشکی متوسط و تنش خشکی شدید - بهعنوان عامل اصلی و عامل محلول پاشی اسیدجیبرلیک در سه سطح: - شاهد،یک مرحله محلولپاشی و دو مرحله محلولپاشی - بهعنوان عامل فرعی در نظر گرفتهشد. اثرمتقابل تنش کم آبی و اسیدجیبرلیک بر صفات مورد بررسی معنی دار نبود. اما صفات ارتفاع بوته، محتواي آب نسبی، شاخص سطح برگ، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه، عملکرد دانه،میزان پروتئن میزان درصد روغن تحت تأثیر تنش کم آبی معنی دار شد و بیشترین میزان آن ها در شرایط آبیاري نرمال به دست آمد و کمترین مقدار این صفات نیز متعلق به تیمار تنش کمآبی شدید بود. بررسی نتایج صفات کیفی گویاي آن بود که عامل تنش کمآبی بر میزان پروتئین و روغن دانه سویا معنی دار بود اما اثر ساده عامل محلولپاشی اسیدجیبرلیک و اثرمتقابل عامل تنش کمآبی و اسیدجیبرلیک بر صفات کیفی دانه سویا معنیدار نبود. در بین صفات کیفی مورد بررسی درصد پروتئین تحت شرایط تنش روندي افزایش اما درصد روغن در اثر تنشهاي خشکی به طور معنیداري کاهش یافت. نتایج اثر محلولپاشی اسید جیبرلیک بر عملکرد دانه نیز حاکی از اثر معنیدار این عامل بر این صفت بود.
کلمات کلیدي: اسید جیبرلیک، تنش کم آبی، سویا، عملکرد دانه، میزان پروتئین، میزان روغن.
مقدمه
از نقطه نظر کشاورزي، خشکی عبارت است از ناکافی بودن آب قابل دسترس شامل بارش نزولات، ظرفیت ذخیرهي رطوبت خاك، مقدار و پراکندگی آن در طی دورهي رشد گیاهان زراعی، که باعث محدود شدن پتانسیل ژنتیکی عملکرد زراعی میشود. تنشخشکی از اصلیترین تنشهاي غیرزنده محدودکننده رشد گیاهان زراعی در مناطق خشک ونیمه خشک دنیا محسوب شده و در بیشتر مراحل رشد گیاه با ایجاد محدودیت، دستیابی به عملکرد بالا را دشوار میسازد - اوگه،. - 2001 تنش خشکی و کمبود آب قابل دسترس یکی از مهمترین عوامل کاهش تولید محصولات کشاورزي به خصوص در مناطق خشک و نیمهخشک دنیا محسوب میشود. تنش خشکی زمانی در گیاهان حادث میگردد که میزان آب دریافتی کمتر از تلفات آن بوده، این امر ممکن است به علت اتلاف بیش از حد آب یا کاهش جذب و یا وجود هر دو مورد باشد. با تشدید تنش خشکی، آب موجود در بافتها و سلولهاي گیاهی به تدریج از دست رفته و در متابولیسم طبیعی آنها اختلال به وجود میآورد و در نتیجه عملکرد به شدت کاهش مییابد. تنش خشکی عملکرد گیاهان زراعی را از طریق کاهش جذب تشعشع فعال فتوسنتزي - - PAR، کاهش کارآیی مصرف نور به ازاي واحد نور جذب شده و شاخص برداشت بطور قابل ملاحظهاي کاهش میدهد - وفابخش و همکاران، . - 1387اثرات تنش خشکی بر گیاه را میتوان به دو گروه مؤلفههاي روزنهاي و غیر روزنهاي تقسیم کرد. مؤلفههاي روزنهاي با جریان ورود Co 2 و خروج آب مرتبط هستند. بسته شدن نسبی روزنهها، تعرق را بیشتر از فتوسنتز کاهش داده و در نتیجه کارآیی مصرف آب افزایش مییابد، اما تنش شدید باعث بسته شدن کامل روزنهها شده و کارایی مصرف آب به علت پایین آمدن فتوسنتز و در نهایت عملکرد کاهش مییابد و پدیدههاي غیر روزنهاي ناشی از تأثیر تنش خشکی بر صفات فیزیولوژیکی گیاه مانند سطح برگ، دوام سطح برگ، وزن ویژه برگ وکارآییهاي مصرف منابع میباشد - یارال و دیویس، . - 2003
مواد و روش ها
این پژوهش در تابستان سال زراعی 1395 در ایستگاه تحقیقات کشاورزي سراب چنگایی واقع در شهرستان خرم آباد اجرا شد. طول جغرافیایی 48 درجه و 18 دقیقه و عرض جغرافیایی 33 درجه و 30 دقیقه و ارتفاع از سطح دریا 1171متر از سطح دریا است. متوسط بارندگی دراز مدت سالانه منطقه محل اجراي آزمایش حدود 520 میلیمتر میباشد.این آزمایش به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوكهاي تصادفی با 3 تکرار انجام شد. تیمارهاي آزمایش عبارتند از:
عامل تنش کم آبی در4 سطح:
:S1 بدون تنش - آبیاري نرمال بر اساس 60 میلیمتر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس - A
S2 :تنش خشکی ملایم از مرحله شروع گلدهی بر اساس 100 میلیمتر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس - A :S3 تنش خشکی متوسط از مرحله شروع گلدهی بر اساس 140 میلیمتر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس - A :S4 تنش خشکی شدید از مرحله شروع گلدهی بر اساس 180 میلیمتر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس - A عامل محلول پاشی اسیدجیبرلیک در سه سطح:
:GA1 شاهد - محلول پاشی با آب مقطر -
GA2 :یک مرحله محلولپاشی
GA3 :دو مرحله محلولپاشی
نتایج به دست آمده از این تحقیق با استفاده از نرم افزار کاربردي کشاورزي MSTATC، مورد تجزیه آماري قرار گرفت. همچنین شکلها توسط نرم افزار EXCEL رسم گردید. براي مقایسه میانگینها، از آزمون چند دامنهاي دانکن در سطح احتمال 0/05 استفاده شد.
نتایج و بحث
تعداد غلاف در بوته
نتایج بهدست آمده از مقایسه میانگینها نشان داد که بیشترین میزان تعداد غلاف در بوته - 49/06 غلاف - در تیمار آبیاري نرمال و کمترین میزان آن نیز با 37/13 غلاف در بوته، به تیمار تنش خشکی شدید مربوط بود که البته با تیمار تنش خشکی متوسط با 39/33 غلاف در بوته، در یک گروه آماري قرار گرفتند - شکل . - 1 در این آزمایش تعداد غلاف در بوته در تیمارهاي تنش خشکی شدید و متوسط سبب کاهش 24/3 و 19/8 درصدي نسبت به تیمار آبیاري نرمال گردید. بر اساس نتایج بهدست آمده از دادههاي این آزمایش، تأثیر عامل تنش خشکی - S - بر تعداد غلاف در بوته سویا از نظر آماري در سطح احتمال پنج درصد معنی دار بود - جدول. - 1 پوراسماعیل و همکاران - 1388 - بیان داشتهاند که تنش خشکی منجر به کاهش فتوسنتز در گیاه شد و این خود باعث کاهش تولید مواد فتوسنتزي و اختلال در روند رشد رویش و نمو زایشی گیاه گردید. تنش خشکی جذب آب و مواد غذایی محلول یا شیره خام توسط ریشه را کاهش داد و در نتیجه میزان انتقال این مواد به اندامهاي هوایی و فتوسنتزي کاهش یافت و در نتیجه تبدیل شیره خام به شیره پرورده یا مواد فتوسنتزي نیز کاهش و در نهایت انتقال این مواد به اندامهاي گیاه نیز کاهش یافت،مسلماً رشد اندامهاي هوایی گیاه نیز کم شد.
که در مراحل گلانگیزي تحت تنش قرار میگیرند به دلیل کوتاهی دوره گلدهی و عقیم شدن برخی گلها، تعداد غلافها تعداد غلاف در بوته تحت تأثیر معنیدار عامل اسید جیبرلیک - GA - قرار گرفته و از نظر آماري تفاوت معنیداري بین سطوح عامل اسید جیبرلیک در سطح احتمال پنج بین تیمارهاي عامل اسید جیبرلیک مشاهده شد.
وزن هزار دانه
نتایج اثرمتقابل تنش خشکی و اسیدجیبرلیک - - S×GA بر وزن هزاردانه از نظر آماري در سطح احتمال یک و پنج درصد معنیدار نبود. اما وزن هزاردانه سویا تحت تأثیر عامل تنش خشکی - - S در سطح احتمال پنج درصد و عامل اسیدجیبرلیک - GA - در سطح احتمال یک درصد قرار گرفته و معنیدار شدند. - جدول. - 1 نتایج مقایسه میانگین نشان داد که بیشترین وزن هزار دانه 187/48 - و 183/10 گرم - در تیمارهاي آبیاري نرمال و تنش خشکی ملایم بهدست آمد و کمترین وزن هزار دانه
