بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تأثیر تنش خشکی بر عملکرد و اجزای عملکرد 4 رفم جدید آفتابگردان در سال 39 درایستگاه تحقیقاتی ، کبوتر آباد اصفهان مورد بررسی قرار گرفت. این آزمایش با استفاده از طرح کرتهای یک بار خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار و به عنوان کشت دوم انجام شد تیمارهای آبیاری شامل آبیاری براساس 08 ، 058، 008 و 228میلیمتر تبخیر از تشتک تبخیر و ارقام آفتابگردان با اسامی Kc20/83 Es، Arm.Mok18-85 ، S1 Re-85-Es،MOK18 - 85 و Master بودند
. نتایج نشان داد که با افزایش سطح تنش قطر طبق،عملکرد دانه ، درصد روغن دانه و عملکرد روغن کاهش یافت. براساس نتایج مقایسه میانگین مشخص شد که برای تمامی صفات در شرایط تنش شدید کمترین میانگین وجود داشته و در مورد ارقام نیز رقم Ma , Mo بیشترین میانگین را بخصوص در مورد عملکرد دانه و اجزای آن و عملکرد روغن نشان داد.
اگر چه تفاوت این ارقام با سایر ارقام در برخی از موارد معنی دار نیست. در مورد درصد روغن اگر چه رقم S1 بیشترین میانگین را داراست ولی تفاوت معنی دار نیست. در شرایط تنش ارقام S1 و Ar دارای عملکرد بیشتری نسبت به سایر ارقام بود. لذا ارقام S1 و Ar به عنوان ارقام دارای پتانسیل عملکرد بالا در شرایط تنش و بدون تنش معرفی می گردند. این ارقام دارای پایداری عملکرد مناسبی در شرایط تنش هستند.
مقدمه
آفتابگردان یکی از مهمترین گیاهان روغنی یک ساله می باشد که کشت آن از دیربازدرجهان متداول بوده است - کوچکی،. - 0935 این گیاه در گذشته عموماً جهت استفاده ازدانه به عنوان آجیل کشت می گردیده است، اما امروزه این گیاه درگروه گیاهان روغنی مهم قرار گرفته است
آفتابگردان از جمله گیاهان زراعی است که قابلیت تحمل شرایط متنوع محیطی به خصوص خشکی را داشته و به علت سیستم ریشه ای توسعه یافته، کارایی بالایی در استخراج آب از خاک دارد، مشروط بر آنکه خاک عمیق بوده وساختمان خاک محدود کننده توسعه ریشه نباشد
آفتابگردان به سرما وگرما نسبتاً مقاوم است و می تواند تا حدودی آنها را بدون صدمه دیدن تحمل نماید. یخبندان زود در پاییز که باعث از بین رفتن ذرت و سویا می شود لطمه ای به آن وارد نمی سازد. اکثر ارقام آفتابگردان به طول روز بی تفاوتند. این سازگاریها سبب شده که کشت آن در دامنه وسیعی از شرایط اقلیمی امکان پذیر گردد
در گیاه آفتابگردان، تعداد طبق در واحد سطح، تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه، جزء اصلی عملکرد دانه می باشد. مطالعات زافارونی و اشنایدر - 0303 - نشان داد که تعداد دانه در طبق مهمترین جزء عملکرد آفتابگردان می باشد و به منظور افزایش عملکرد بایستی مد نظر قرار گیرد.
خواجه پور و سیدی - 0933 - خاطر نشان کردند که همبستگی مثبت و معنی داری بین عملکرد دانه و وزن هزار دانه در آفتابگردان وجود دارد. روث و میلر - 0302 - در مطالعه خود به منظور بررسی اثرات محیط بر دانه بندی آفتابگردان روغنی بیان داشتند که در آفتابگردان، حالت جبرانی بین اجزاء عملکرد وجود دارد و کاهش تعداد دانه در طبق ممکن است افزایش وزن دانه را به دنبال داشته باشد.
در اکثر نواحی جهان، آفتابگردان در شرایط دیم و بدون آبیاری رشد می کند. اما عملکرد آن با آبیاری در مناطق نیمه خشک و نیمه مرطوب افزایش می یابد. میزان آب مصرفی آفتابگردان در ماههای اول رویش کمتر از زمانی است که گیاه رشد کافی کرده باشد. کمبود آب در اوایل دوره رشد سبب کاهش سطح برگ شده و به دلیل وجود همبستگی بین سطح برگ و عملکرد، محصول دانه کاهش خواهد یافت. از طرفی، طرح اولیه گلچه های وسط طبق در مرحله 8 تا 12 برگی بوته ریخته می شود. بنابراین، وجود هر گونه تنش آبی در این مرحله باعث کاهش تعداد گلچه ها در طبق گردیده و در نهایت به افت عملکرد دانه منتهی می شود. از مرحله تشکیل گل به بعد به دلیل بالا بودن دمای محیط، ارتفاع گیاه و پوشش گیاهی کامل، مقدار آب مصرفی بالا می رود.
برای دسترسی به محصول مناسب و تولید بالا، آبیاری آفتابگردان ضروری است. به خصوص برای محصول تابستانه در شرایط دیم، سه نوبت آبیاری تکمیلی در مراحل کاشت، گلدهی و دانه بندی نتایج بهتری داده است. همچنین مشاهده شد که آبیاری بر تمام اجزای عملکرد تأثیر مثبتی داشته و سبب افزایش عملکرد می شود.
شاخص سطح برگ مهمترین ویژگی رشد رویشی آفتابگردان است که حداکثر حساسیت به کمبود آب خاک را نشان می دهد. بنابراین ، نشانه اصلی تنش رطوبتی در مرحله رشد رویشی آفتابگردان، کاهش اندازه وتعداد برگها است. در تعدادی از گیاهان مشاهده شده است که ماده خشک ذخیره شده در دانه، بیشتر نتیجه فتوسنتز بعد از گلدهی می باشد، بنابراین اثر تنش محدودیت آب به مرحله رشد گیاه در زمان وقوع تنش بستگی دارد. از طرف دیگر، اثر تنش در مرحله گلدهی بسیار زیان آور است
در طول دوره رویشی حتی تنش بسیار جزئی می تواند سرعت رشد برگ و تعداد آن و در مراحل بعدی، شاخص سطح برگ را کاهش داد. تنش شدید خشکی می تواند منجر به بسته شدن روزنه ها گردد. این امر جذب و تولید ماده خشک را کاهش می دهد. تداوم تنش می تواند کاهش شدید فتوسنتز را به دنبال داشته باشد
حساسیت به کم آبی درآفتابگردان از زمان تشکیل جوانه گل تا هنگام رنگ گیری کامل دانه زیاد است. تنش رطوبتی در این مرحله موجب نقصان تعداد دانه در طبق و در نتیجه کاهش عملکرد می شود
وقوع تنش خشکی، عرضه و انتقال مواد غذایی را از برگها به دانه کاهش می دهد که این مسأله علاوه بر کاهش فتوسنتز موجب نقصان عملکرد می شود. اثر تنش خشکی آب بر عملکرد عمدتاً به این بستگی دارد که چه مقدار از کل ماده خشک تولیدی به عنوان ماده مفید قابل برداشت، تخصیص داده شده است
آبیاری در مرحله غنچه دادن باعث انتقال مواد غذای به غنچه ها شده و آبیاری آخر، پر شدن مطلوب دانه های آفتابگردان را سبب می شود. افزایش میزان روغن در دانه آفتابگردان مستلزم طولانی شدن دوره رشد گیاه، خصوصاً در مرحله گلدهی تا پر شدن دانه است
تنش خشکی طی دوره رشد رویشی گیاه از طریق کاهش سطح برگ - از طریق کوچک ماندن برگها و تسریع ریزش آنها - ، بسته شدن روزنه ها و کاهش میزان فتوسنتز موجب کاهش مقدار فتوسنتز می گردد. از سوی دیگر در اثر تنش طولانی دوره رشد زایشی کاهش یافته و این امر همراه با کاهش قدرت مخزن کاهش می یابد. مقدار آسیمیلات مصرفی جهت سنتز چربیها سبب کاهش در میزان روغن دانه می شود.
بنابر این تنش خشکی، نامنظم بودن آبیاری و یا نا مرتب بودن بارندگیها در منطقه، درصد اسیدهای چرب اشباع نشده را بالا می برد. جعفرزاده کنارسری و پوستینی - 1376 - طی مطالعه ای با اعمال تنش خشکی در مراحل مختلف رشد آفتابگردان مشاهده کردند که دوره حساس و تعیین کننده درصد روغن دانه، مرحله دانه بندی است. همچنین آنها پی بردند که تیمارهایی که مراحل قبل از دانه بندی در معرض تنش بودند
