بخشی از مقاله
چکیده
در آزمایشی در قالب بلوک کامل تصادفی با سه تیمار شوری 4 سطح - 0، 8، 12 و - dsm-116 ، رقم 4 - رقم فونگ، چمران، استار و خارچیا - و دوره اعمال تنش - کاشت تا پایان ساقه رفتن و پایان ساقه رفتن تا رسیدگی - با سه تکرار در محیط گلدانی انجام شد. بر اساس نتایج ، بیشترین کاهش وزن خشک در دوره اول اعمال تنش رخ داد یعنی تنش در پیش از مرحله زایشی بیش از دوره زایشی بر کاهش وزن خشک اثر داشته است. علاوه بر این افت عملکرد ارقام در همین دوره بیش از اثر شوری در مرحله ساقه رفتن تا رسیدگی بود.
.1مقدمه
تنش های محیطی یکی از عوامل اصلی در کاهش عملکرد گیاهان هستند - اشرف و همکاران . - 2005 بین تنش های محیطی ، تنش شوری یکی از تهدید های مهم در تولید پایدار محصولات زراعی در بسیاری از نقاط جهان می باشد - کاترجی و همکاران . - 2003 تا حد زیادی مشخص شده که شوری خاک با افزایش غلظت NaCl از طریق اختلال در جذب آب و متابولیسم گیاه اثر معکوسی بر رشد و عملکرد گیاه می گذارد
تنش شوری توازن کربوهیدرات ها را در گیاه بر هم زده و در نهایت باعث کاهش عملکرد دانه می شود . گندم پس از مرحله ساقه رفتن وارد فاز زایشی می شود. هر گونه تنش محیطی در مرحله زایشی از جمله تنش شوری بر عملکرد اثر منفی گذاشته و میزان ماده خشک گیاه را به شدت کاهش می دهد همچنین NaCl رشد گیاه را با کم کردن توانایی جذب آب و کاهش متابولیسم کاهش می دهد
.2مواد و روش ها
به منظور بررسی تغییرات عملکرد در اثر وقوع تنش شوری پیش و پس از آغاز دوره زایشی در گندم، آزمایشی در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تیمار شامل دوره اعمال شوری - کاشت تا انتهای ساقه رفتن و انتهای ساقه رفتن تا پایان رسیدگی - ، رقم - 4 رقم استار، چمران ، فونگ و رقم مقاوم به شوری خارچیا - و سطوح شوری با 4سطح - 0، 8، 12 و 16 - dsm- 1 به صورت گلدانی انجام شد . در پایان آزمایش وزن خشک و عملکرد گیاهان اندازه گیری شد. داده های به دست آمده به کمک نرم افزار SAS و Excel تجزیه و تحلیل شدند .
.3بحث و نتیجه گیری
وزن خشک از کاشت تا پایان ساقه رفتن:
نتایج تیمار شوری از کاشت تا ساقه رفتن کاهش معنی دار وزن خشک اندام هوایی را در هر چهار رقم مورد آزمایش نشان می دهد . بر این اساس با افزایش شدت شوری ، کاهش وزن هم بیشتر شده است . در بین ارقام ، رقم خارچیا کمترین افت وزن خشک را نسبت به شاهد نشان داد . - % 26/60 - پس از آن به ترتیب فونگ - %32/15 - ، استار - 32/32 - و چمران - %40/74 - را نشان دادند. از نظرسطح شوری، dSm-1 16 بیشترین تاثیر را در بین ارقام در کاهش وزن خشک دارا بوده است. رقم فونگ در شوری 8 وdSm-1 12 تفاوت معنی داری نشان نداد. همچنین در ارقام دیگر استار در شوری های dSm-1 12 و 16، چمران در dSm-112 و 16 ، خارچیا هم درdSm-1 12 و 16 تفاوت معنی داری در کاهش وزن خشک اندام هوایی نشان ندادند
شکل - 1 وزن خشک اندام هوایی در سه سطح شوری در مقایسه با شاهد از کاشت تا ساقه رفتن در آزمایش اول .ستون ها به ترتیب از چپ به راست : EC شاهد ، 8 ، 12 و 16 دسی زیمنس بر متر
وزن خشک انتهای ساقه رفتن تا پایان رسیدگی:
در این آزمایش رقم چمران بیشترین کاهش وزن خشک را در شوری dSm-1 16 نسبت به شاهد نشان داد - %23/92 - و کمترین کاهش وزن خشک در رقم فونگ نسبت به شاهد مشاهده شد - - - % 10/54 شکل . - 2 با توجه به اینکه از زمان پیش از گرده افشانی اختصاص مواد آسیمیلات به توسعه سنبله افزایش می یابد - بینگام - 1969 و در این مرحله از رشد در رقابت بین اندام های هوایی و دانه ها بر سرمواد ساخت و ساز شده، سنبله و تشکیل دانه برنده هستند و از سوی دیگر تنش شوری باعث آسیب به بافت ها شده میزان انرژی که گیاه صرف خوپذیری به تنش وارد شده می کند افزایش می یابد
در این آزمایش، شوری dSm-1 8 در رقم فونگ، استار و چمران اثر معنی داری در کاهش وزن خشک نشان نداد هم چنین رقم های فونگ و استار در شوری dSm-1 12 هم کاهش معنی داری نسبت به شاهد نشان ندادند.
شکل -2 وزن خشک اندام هوایی در شوری از ساقه رفتن تا رسیدگی دانه . ستون ها به ترتیب از چپ به راست : EC شاهد ، 8 ، 12 و 16 دسی زیمنس بر متر
عملکرد:
اعمال شوری از هنگام کاشت تا مرحله ساقه رفتن هم اثر معنی دار در کاهش عملکرد دانه داشته است - شکل های . - 3 هر چهار رقم بیشترین کاهش عملکرد را در شوری dSm-1 16 نشان دادند . در بین رقم ها از نظر میزان عملکرد دانه - در سطح شاهد - ، خارچیا کمترین عملکرد دانه را نشان داد ولی همین رقم نسبت به سه رقم دیگر مقاوم ترین به شوری در تولید عملکرد دانه بود زیرا در مقایسه با سه رقم دیگر، در بالاترین سطح شوری درصد افت عملکرد پایین تری را نشان داد
بر اساس نتایج به دست آمده، کاهش فراهمی مواد غذایی جهت رشد و نمو در اثر تنش شوری ، ساقه اصلی در رقابت با ساقه های فرعی مواد آسیمیلات تولید شده را برای رشد و نمو در خود نگه داری می کند و پنجه های تشکیل شده از بین می روند
گریو و همکاران - 1992 - نشان دادند که تنش شوری در دوره های رویشی، فراهم شدن هیدرات های کربن که برای رشد پنجه ها لازم هستند را مختل نموده و در نتیجه آن پنجه ها از رشد باز می مانند. شوری از کاشت تا ساقه رفتن نه تنها بر تعداد پنجه بارور گندم تاثیر منفی می گذارد بلکه ادامه تنش حتی پس از تشکیل شدن پنجه می تواند منجر به حذف آن ها شود. بر اساس نتایج به دست آمده، کاهش فراهمی مواد غذایی جهت رشد و نمو در اثر تنش شوری ، ساقه اصلی در رقابت با ساقه های فرعی مواد آسیمیلات تولید شده را برای رشد و نمو در خود نگه داری می کند و پنجه های تشکیل شده از بین می روند
این کاهش به معنی کاهش یکی از اجزا عملکرد در گندم و در نتیجه افت عملکرد خواهد بود. علاوه بر این از آنجا که با پایان مرحله ساقه رفتن، مرحله زایشی گندم آغاز می شود و آغازه های تشکیل دانه و سنبله در مرحله ساقه رفتن تشکیل می شوند، هر گونه تنش در این مرحله می تواند بر تعداد دانه تشکیل شده - یکی از مولفه های عملکرد - تاثیر منفی بگذارد.
عملکرد از انتهای ساقه رفتن تا پایان رسیدگی: شوری در فاصله ساقه رفتن تا انتهای دوره بر تعداد تاثیر معنی داری نداشت. درصد افت عملکرد دانه در این دوره، نسبت به دوره قبل که در آن هر سه جز عملکرد تحت تاثیر تنش شوری قرار گرفته بودند بسیار کمتربوده است. به طوری که افت عملکرد در خارچیا در این دوره 27/8 درصد و در تیمار شوری از کاشت تا انتهای دوره 55/65 درصد، برای رقم استار در این دوره 30/91 درصد و برای شوری در تمام دوره رشد 56/1 درصد، در رقم های چمران و فونگ هم در این دو دوره رشدی به ترتیب عبارت بود از : 28/92 و% 56/41 در رقم چمران و 28/28 و%56/0 برای رقم فونگ
