بخشی از مقاله
چکیده
در سالهای اخیر شوری آب و خاک در کشور ما مشکلات عمدهای را برای تولید بسیاری از محصولات کشاورزی بوجود آورده است و در نتیجه ناگزیر به وارد کردن محصولات مورد نیاز خود که گاهأ از کیفیت مناسب نیز برخوردار نبوده است از کشورهایدیگر بودهایم. در این آزمایش به منظور بررسی تأثیر کود روی بر صفات مورفولوژیک و اجزای عملکرد گندم نان رقم چمران در شرایط تنش شوری، آزمایشی در سال زراعی 1392-93 بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در چهار تکرار در گلخانه مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی برازجان به صورت گلدانی اجرا گردید. تیمارهای آزمایشی، شامل 4 سطح شوری، شاهد - شوری 4 دسیزیمنس بر متر - ، 8، 12 و 16 دسیزیمنس بر متر که در سه مرحله رشد گندم - پنجهزنی، گلدهی و رسیدن - اعمال گردید و سطوح خاک کاربرد کود روی شامل 0، 10، 20 و 30 میلیگرم در کیلوگرم خاک در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد که کاربرد شوری و کود روی بر صفات مورد بررسی اثر معنیدار داشته است. کود روی با کاهش اثرات منفی شوری بر روی صفات مورد بررسی باعث بهبود صفات کمی و اجزای عملکرد گردید، در نتیجه استفاده از کود روی و اعمال شوری بصورت آبیاری متناوب از صدمه شدید شوری بر گیاه جلوگیری کرده و باعث بهبود صفات کمی و اجزای عملکرد گردید.
کلمات کلیدی: واژه های کلیدی: آبیاری تکمیلی، دسیزیمنس بر متر، کود، گلدان
مقدمه
در اراضی شور به دلایل متعددی از جمله کمبود مواد آلی، درصد بالای کربنات کلسیم، تنشهای خشکی و شوری، کیفیت پایین آبهای آبیاری و مهمتر از همه غلظت بسیار اندک روی قابل استفاده عملکرد کاهش مییابد. سالانه حدود 10 میلیون هکتار از زمینهای تحت کشاورزی جهان در اثر شوری حاصل از آبیاری از چرخه تولید خارج میشوند . - 5 - تنشهای محیطی، امروزه مهمترین عوامل کاهشدهنده عملکرد و تولید گیاهان زراعتی به شمار میرود. مطالعات مختلف نشان میدهد که تلفیق آبهای شور و شیرین - بصورت مخلوط، استفاده متناوب دورهای و متناوب یک در میان - علاوه بر اینکه باعث اصلاح اراضی میشود، باعث افزایش تراکم بوتهها و عملکرد محصول نیز میگردد.
گندم یک گیاه زراعی بسیارمهم است و افزایش تولید آن با توجه به پتانسیل ژنتیکی این گیاه و واکنش آن به محیط نقش بسیار عمده ای در کاهش گرسنگی و افزایش تولید غذا در سطح جهان دارد . - 9 - تغذیه مناسب گیاهی در بالا بردن
سطح تحمل گیاهان در مقابل انواع تنش نقش بسزایی دارد، روی یکی از عناصر مهم مورد نیاز گیاه بوده که وظایف ساختاری و تنظیمکنندگی دارد. برخی مطالعات نشان می دهد که در خاکهای شور، مصرف مقادیر بالاتر عنصر روی موجب افزایش تحمل گیاه به شوری و افزایش عملکرد آن میشود. در شرایط خشک و نیمهخشک، استفاده از منابع آب جایگزین و روشهای کمآبیاری برای تداوم فعالیتهای کشاورزی اجتناب ناپذیر خواهد بود. کشورهایی که بتوانند در این میان راهکارهای صحیحی به منظور استفاده از آب شور در آبیاری گیاهان بکار ببرند در جنگ دنیا بر سر منابع آب پیروز بوده و میتوانند تا حدود زیادی به اقتصاد کشور خود نیز کمک شایانی نمایند
مواد و روشها
به منظور بررسی تأثیر شوری آب آبیاری و مصرف روی بر صفات مورفولوژیک و عملکرد و اجزای عملکرد گندم - رقم چمران - آزمایشی با 4 سطح شوری آب آبیاری 4، 8، 12 و 16 دسیزیمنس بر متر و چهار سطح کود روی 0، 10، 20 و 30 میلیگرم در کیلوگرم بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در چهار تکرار در سال 1392 در گلخانه مرکز تحقیقات و منابع طبیعی برازجان واقع در استان بوشهر اجرا شد. در ته هر گلدان به ارتفاع 3 سانتیمتر ماسه ریخته شد، سپس خاک مزرعه و کودهای توصیه شده بر حسب نتایج آزمون خاک داده شد. جهت ایجاد زهکشی مناسب و جلوگیری از تجمع نمک 4 سوراخ در ته هر گلدان تعبیه شد. پس از تهیه و آماده سازی هر گلدان نیز کود روی به خاک گلدانها اضافه گردید، میزان کود روی مورد نیاز، بر مبنای روی خالص محاسبه شد و دو خط به طول 20 سانتیمتر و فواصل 12 سانتیمتر در هر گلدان کشت صورت پذیرفت. تیمارهای شوری، آب 4 دسی زیمنس بر متر - آب چاه منطقه - ، 8 ، 12 و 16 دسیزیمنس بر متر نیز با استفاده از نمک طعام و دستگاه EC سنج به حد مورد نظر رسانیده شدند و در سه مرحله رشد گندم - پنجه زنی، گلدهی ورسیدن - اعمال شدند. خصوصیات خاک گلدان محل اجرای آزمایش در جدول 1 آمده است.
در این تحقیق در زمان رسیدگی کامل با وزن کردن بوتههای برداشت شده پس از خشک شدن در آون عملکرد بیولوژیک تعیین گردید، سپس با توجه به مساحت هر گلدان و تراکم بوته، عملکرد بیولوژیک بر اساس گرم بر متر مربع محاسبه شد. جهت محاسبه تعداد دانه در سنبله دانهها شمارش و برای صفت ارتفاع بوته بوسیله متر از سطح زمین تا انتهای سنبله بدون در نظرگرفتن طول ریشک بر حسب سانتیمتر اندازهگیری و میانگین آنها بهعنوان ارتفاع بوته در هر گلدان تعیین شد. با استفاده از متر طول و عرض برگهای هر گلدان اندازهگیری و از طریق فرمول زیر سطح برگ مصاحبه گردید: x 0/75 عرض x طول=سطح برگ
تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرم افزار آماری SAS صورت گرفت. برای رسم نمودارها نیز از نرم افزار اکسل استفاده شد.
جدول -1 خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک گلدان آزمایشی در زمان شروع آزمایش - 1392-93 -
نتایج و بحث
-1صفات مورفولوژیک
نتایج حاصل از تجزیه واریانس دادههای مربوط به ارتفاع بوته نشان دهنده معنیداری اثر تیمار شوری و کود روی بر ارتفاع بوته بود - جدول . - 2 بهطوریکه با افزایش شوری از 4 به 16 دسیزیمنس بر متر، ارتفاع بوته به ازای هر واحد افزایش شوری به میزان 1/54 سانتیمتر کاهش نشان داد - شکل1، الف - . همچنین ارتفاع بوته با افزایش کود روی اختلاف معنیداری را نشان داد. هر واحد افزایش کود روی سبب افزایش 0/453سانتیمتری ارتفاع بوته گردید - شکل1، ب - . اثری که روی بهطور عمده در افزایش ارتفاع گیاه میتواند بگذارد مربوط به اثر این عامل بر سنتز تریپتوفان بهعنوان ماده متشکله ایندول استیک اسید - IAA - یا همان هورمون افزایش رشد گیاه میباشد و از آنجا که ارتفاع گیاه تا اواخر مرحله زندگی گیاه ادامه داشته، افزایش ارتفاع گیاه در مراحل دیگر نیز میتواند ادامه داشته باشد.
جدول -2 نتایج تجزیه واریانس برخی صفات مورفولوژیک و عملکرد گندم
در این آزمایش اثر اصلی شوری و کود روی تأثیر معنیداری بر سطح برگ گذاشتند - جدول . - 2 بیشترین تأثیر شوری، مربوط به شوری 16 دسیزیمنس بر متر بر سطوح برگها بود یعنی هر واحد شوری کاهشی معادل 10/7 سانتیمتر مربع در بوته بر سطح برگ داشت. کمترین اثر بر سطح برگ را تیمار شوری شاهد با میانگین 344/65 سانتیمتر مربع داشت - شکل2، الف - . به نظر میرسد شوری با کاهش و ممانعت از رشد برگها و بخصوص پژمرده شدن برگهای ابتدایی سبب کاهش سطح برگ بوته شده باشد. تأثیر معنیدار کود روی بر سطح برگ در - جدول - 2 نشان داده شده است. سطح برگ همزمان با افزایش کود روی مصرفی روند افزایشی داشت. با افزایش غلظت روی، سطح برگ به ازای هر واحد افزایش، به میزان 0/897 سانتیمتر مربع در بوته افزایش یافت. تیمار روی 30 میلیگرم در کیلوگرم با افزایش30 درصدی نسبت به شاهد با میانگین 290/03 سانتیمتر مربع بهترین تیمار شناخته شد - شکل2، ب - . یکی از بارزترین اثر کاهش رشد، کاهش سطح برگ است. به دلیل این که تجمع ماده خشک و سطح برگ توسط شوری به طور پیوسته کاهش می یابد، ممکن است کاهش سطح برگ یکی از دلایل کاهش رشد در اثر شوری باشد. کود روی با جلوگیری کردن از خسارت زیاد شوری سبب حفظ برگهای جوان و بالایی گیاه شده که نقش بیشتری بر عملکرد دانه دارند.
