بخشی از مقاله
چکیده
شوری خاک به عنوان یکی از مهمترین عوامل محدود کننده عملکرد محصولات در سرتاسر جهان به خصوص در مناطق نیمه خشک به شمار میرود.تنش شوری از طریق ایجاد تغییراتی در فرایند جوانه زنی,توزیع یون ها ,فتوسنتز ,قابلیت دسترسی به اب برای گیاه و ایجاد اختلال در فرایندهای انزیمی و بیوشیمیایی موجب تاثیر منفی بر عملکرد گیاهان زراعی از جمله گندم میشود. جهت ارزیابی اثر شوری بر رشد و عملکرد گندم دوروم، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی انجام شد. عوامل مورد بررسی شامل 100 لاین پیشرفته گندم دوروم و یک لاین شاهد ماهوتی و شوری آب آبیاری در سطوح شاهد و تنش 150 میلی مولار با استفاده از نمک Nacl بود.
صفات طول، وزن تر ، وزن خشک اندام هوایی مورد اندازه گیری قرار گرفت. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد سطوح تنش در تمامی صفات اختلاف معنی دار نشان داد. لاین ها از لحاظ کلیه صفات اختلاف معنی دار داشتند. در کلیه صفات اثر متقابل لاین در تنش اختلاف معنی دار نداشتند. مقایسه میانگین لاین ها از نظر صفات مورد بررسی نشان داد که در اکثر صفات، لاین های 53-82 بیشترین میانگین و لاین های 97 ,58کمترین میانگین را داشتند.
گروه بندی لاین ها با استفاده از تجزیه خوشه ای براساس میانگین استاندارد شده صفات به روش وارد در دو سطح شاهد و تنش 150 میلی مولار Nacl به طور جداگانه انجام شد.به طوریکه کلیه لاینها به ده گروه مجزا تقسیم شدند و برای هر گروه به طور مجزا میانگین صفات - طول ساقه-وزن تر ساقه-وزن خشک ساقه - محاسبه گردید.نتیجه گروه بندی از این قرار بود،در شرایط بدون تنش در اکثر صفات گروه 9بیشترین میانگین و گروه 10کمترین میانگین را دارا بودند.و در شرایط تنش گروه 9 بیشترین میانگین و گروه 8کمترین میانگین را دارا بودند.
.1مقدمه
از جمله تنشهای غیر زنده که در سراسر جهان خسارات متعددی به گیاهان زراعی وارد میکند و بر رشد و عملکرد گیاهان اثر سوأ دارد میتوان به تنش شوری اشاره نمود. - میرمحمدی میبدی و همکاران - 1381 .میزان تحمل به شوری علاوه بر جنس ها و گونه های مختلف گیاهان بین افراد یک گونه نیز متفاوت میباشد. تنش شوری همانند سایر تنش های محیطی از طریق تجمع یون سوپر اکسید-پراکسید هیدروژن ورادیکال هیدروکسیل در سلول سبب اسیب رساندن به لیپیدهای غشا -پروتیین ها و اسیدهای نوکلییک میشود - - Sinha et al.1998.Noctor et al.2006 گندم از جمله مهمترین محصولات غذایی دنیا به شمار میرود که 17 درصد از محصول جهانی و به عبارتی نزدیک به نصف تغذیه مردم جهان و 20 درصد کالری و پروتیین غذای انسان را شامل میشود.
از لحاظ گیاهشناسی گندم جزئ گونههای تریتیکوم - Triticum - است که به سه گروه متفاوت تقسیم میشود و هر گروه تعداد مشخص کروموزم دارد که تمام خصوصیات ژنتیکی خانواده را با خود دارند. ژنشناسی گندم به جهت اینکه بعضی از گونه های گندم دیپلویید میباشند و دو رشته کروموزوم دارند اما برخی دیگر پلی پلویید بوده و دارای چهار رشته کروموزوم - تتراپلویید - یا شش کروموزوم - هگزاپلویید - میباشند نسبت به محصولات دیگر دشوارتر است . دیپلوئیدها که تنها در مناطق جنگلی و بیابانی هستند و گندمهای تک دانه زراعی نیز در این گروه قرار دارند.
گندمهایاِمِر - emer - و دوروم - durum - زراعی در گروه تتراپلوییدها قرار میگیرند که در این پژوهش روی گندمهای دوروم بحث خواهد شد. گندم گیاهی نیمه متحمل به شوری میباشد. - Mass and Haffman,1997 - پژوهش های انجام شده نشان داده است که تنوع زیادی بین ارقام گندم از نطر تحمل به شوری وجود دارد به طوریکه ارقام گندم در گستره متحمل به شوری تا بسیار حساس به تنش شوری قرار میگیرند. - پوستینی- - ?1374
مکانیسم های فیزیولوژیکی مقاومت به تنش شوری طی دو مرحله و به دنبال هم اتفاق می افتند و شناسایی و تفکیک این دو مرحله ازهم زمانی که هدف انتخاب گیاهان مقاوم به تنش شوری باشد از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در وهله اول تنش شوری جذب آب توسط گیاه را کاهش میدهد. در این مرحله تنوع بین ژنوتیپ ها بسیار ناچیز بوده و با گذشت زمان با تجمع یون های سمی در سلولهای گیاه نهایتا باعث می شود که ژنوتیپ های متحمل خود را نشان دهند که در این زمان مرحله دوم اتفاق می افتد و اثر تنش شوری برگیاه شروع می گردد.
بنابراین بررسی و مطالعه صفات ارقام مقاوم به تنش شوری و تعیین تاثیر پذیری انها در مسیر رشدی گیاهان کمک شایانی به شناسایی ساز و کارهای مقلبله با شوری مینماید.لذا در پژوهش حاضر به منظور بررسی تاثیر شوری بر رشد و عملکرد در لاینهای پیشرفته گندم دوروم،این لاینها در معرض غلظت مشخصی از کلرید سدیم قرار گرفته تا چگونگی پاسخ این لاینها در مرحله جوانه زنی و رشد گیاهچه ها ارزیابی شده و لاینهای مقاوم و حساس مشخص شوند.
.2مواد و روشها
این پژوهش جهت بررسی تاثیر سطوح تنش شوری بر رشد و عملکرد اندام هوایی گندم دوروم در مرحله گیاهچه و مشخص نمودن لاین های حساس و متحمل به شوری در سال 1394 در گلخانه دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه محقق اردبیلی انجام شد.100 لاین پیشرفته گندم دوروم از لحاظ طول، وزن تر، وزن خشک ساقه چه درسطوح شوری شامل شاهد و تنش با غلظت 150میلی مولار کلرید سدیم مورد مطالعه قرار گرفتند.
ابتدا بذور توسط سدیم هیپوکلریت 10 درصد ضد عفونی شده و سپس به دستگاه ژرمیناتور با دمای 25 درجه سانتی گراد و رطوبت %60 انتقال و به مدت 48 ساعت در تاریکی قرار گرفتند. با یکسان شدن سایز گیاهچه ها، بوته ها در بستر ماسه کشت و با محلول غذایی یک دوم هوگلند آبیاری شدند. بعد از استقرار بوته ها، تنش شوری با استفاده از NaCl در سطح ذکر شده اعمال شد. ابتدا مقدار آب موجود در وضعیت ظرفیت زراعی ماسه تعیین شد.
مقدار نمک مورد نیاز برای تنش مذکور براساس میزان آب موجود در ماسه در شرایط ظرفیت زراعی محاسبه و به هر گلدان اضافه گردید. برای جلوگیری از شوک اسمزی، NaCl در سه روز پشت سر هم به گلدان ها افزوده شد. بعد از دو هفته صفات مورد نظر یادداشت گردید. تجزیه واریانس صفات با استفاده از نرم افزارSPSS16 ، رسم نمودارها با نرم افزارExcel و مقایسه میانگین ها با آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد صورت گرفت.
.3نتیجه گیری و بحث
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که سطوح تنش در تمامی صفات اندام هوایی اختلاف معنی دار داشتند. بین لاین ها در همه صفات تفاوت معنی دار مشاهده شد. مقایسه لاین ها از نظر صفات مورد بررسی نشان داد که در اکثر صفات، لاین های 82، 53 بیشترین و لاین های ، 58، و 97 کمترین میانگین را داشتند. گروه بندی لاین ها با استفاده از تجزیه خوشه ای براساس میانگین استاندارد شده صفات به روش وارد انجام شد. برای تعیین ویژگی های هر گروه از نظر کلیه صفات مورد بررسی، میانگین صفات برای هر گروه محاسبه شد. در فاصله 10 از نمودار درختی, لاین ها به 10 گروه تقسیم شدند. به طوریکه در شرایط بدون تنش در اکثر صفات گروه 9بیشترین میانگین و گروه 10کمترین میانگین را دارا بودند.و در شرایط تنش گروه 9 بیشترین میانگین و گروه 8کمترین میانگین را دارا بودند.
