بخشی از مقاله
چکیده
خانه اولین فضایی است که انسان در طول روز از آن تاثیر می پذیرد و حس تعلق را در آن تجربه می نماید. بنابراین با توجه به اهمیت خانه و محیط زندگی سالم با تاثیرپذیری از طبیعت برای ایجاد شرایط مطلوب زیست محیطی به نظر می رسد که حیاط و عناصر تشکیل دهنده آن باعث ایجاد محیط پایدار و ایجاد محیط سبز و سالم و کنترل هوای داخل ساختمان نسبت به خارج و ...
می شود، وهم از لحاظ فرهنگی به جهت وجود درونگرایی و محرمیت در معماری سنتی ایران به شمار میرود.
سازماندهی فضا در معماری ایرانی بر اساس عنصر حیاط شکل گرفته است، که در آن طبیعت جزء لاینفک این عنصر فضایی است. از طبیعت حاضر در خانه ها گرفته تا بهره گیری از انرژی و عناصر موجود در آن که همگی مصداقی از پایداری معماری در حیاط میباشد.
هدف اصلی از بررسی حیاط در بناهای سنتی شهر تبریز مشخص ساختن تأثیرات عواملی چون : فرهنگ، اقلیم و ... است که در فرمپذیری عناصر تشکیل دهنده بناهای مسکونی نقش داشته است.
واژههای کلیدی: حیاط ، پایداری، خانههای سنتی، تبریز، حیاط مرکزی، فرهنگ، اقلیم.
1
مقدمه
خانه تنها یک سازه و بنا نیست بلکه مکانی است که در آن فرد ریست می نماید، تجربه می کند و نسبت به خود و جهان
پیرامونش شناخت مسیابد، حضور طبیعت در خانه به عنوان یک پدیده زیستی ریشه دیرین دارد. در بهسازی شرایط زیست نقشی
عمده از طریق پاکسازی و کنترل آلودگی هوا، کنترل الودگی صوتی، کنترل انعکاس نور، تعدیل دما، سرعت باد، رطوبت هوا و ...
نقش ایفا مینماید( توسلی،.(1382
انسان همیشه در اندیشه محیطی بوده که بتواند امنیت وآسایش، زیبایی و طراوت را یکجا در خود داشته باشد.
بررسی روشهای سنتی ساختمان سازی به منظور شناخت گونه های معماری همساز با طبیعت، ما را به تعامل کامل انسان و محیط پیرامون خود رهنمون می سازد، که این همه حکایت از دانش بشری هوشمند در زمانی با محدودیت های تکنیکی ساخت و حس احترام به طبیعت می نماید . چنانکه عناصر معماری و اجزاء ساختمانی همه در جهت ساخت معماری پویا، در هر منطقه خاص، با شرایط زیست محیطی ویژه آن میباشد (خاکپور، .(51 :1385
در حال حاضر در جهان، معماری محیط زیستی به دو صورت کلی مورد توجه است؛ شکل اول معما ری محیط زیستی محافظه-
کارانه است . در این معماری به مسائل اصلی محیط زیست توجه می شود و شکل دوم برخورد با بحث محیط زیست در قالب معماری خاص و مدعی شهرت جهانی با شمایل چشمگیر و منحصر به فرد است . نوعی معماری که در زمینه فضا و مفاهیم معماری قدمی جدید برمیدارد و به عنوان آثار شاخص جهان معماری شناخته میشود(افشار نادری، .(1387
معماری خانههای سنتی ایرانی، یکی از نمودهای معماری پایدار است که به موضوع های زیست محیطی و استفاده از منابع انرژی، و کارکردی بنا، پاسخگو بوده است . با مطالعه و بررسی ویژگیهای خانههای سنتی ایران به این نتیجه می رسیم که بناهای ساخته شده منطبق با اصول معماری پایدار و در جهت استفاده بهینه از منابع طبیعی و بومآورد بنا گردیدهاند.
ساختمان پایدار چرخه کامل زندگی ساختمان ، داشتن کیفیت محیطی، کیفیت کارکردی و ارزشهای آینده را مد نظر قرار می -
دهد. چگونگی قرارگیری فضاهای باز و بسته در کنار هم یکی از نکات مهم در طراحی و ساخت فضاهای معماری بوده است. در این پژوهش برآنیم که به نقش حیاط به عنوان یک عنصر اصلی در پایداری معماری خانههای سنتی تبریز بپردازیم.
روش تحقیق
بدیهی است که هر پروژه علمی نیاز به یک روش تحقیق متناسب با موضوع خود دارد . روش مواجهه با مسأله و پژوهش در
ارتباط تنگاتنگ با ساختار و ماهیت تحقیق است. در پژوهش حاضر تلاش بر آن است که بر پایهء بازدید از امکانات موجود میدانی، منابع و اسناد، و ابزار و ساختار معماری خانههای سنتی تبریز مورد بررسی قرار گیرد.
روش تحقیق در این پژوهش مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و تحقیقات میدانی است و رویکردی توصیفی دارد . برای دست-
یابی به اهداف مورد نظر اصول طراحی تعدادی از خانههای سنتی تبریز مورد بررسی قرار گرفت.
مفهوم معماری پایدار
دهخدا پایداری را به معنای بادوام، ماندنی آورده است ( دهخدا، ص.(47 واژهء "پایداری" همراه با واژهء "توسعه پایدار" امروزه
به صورت گستردهای در مباحث توسعه اقتصادی، زیست محیطی و حتی اجتماعی بکار میرود.
فعل Sustain از سال 1290 میلادی در زبان انگلیسی به کار گرفته شده و از ریشه لاتین sub و tener به معنی نگه داشتن
و یا نگهداری کردن است (بحرینی و مکنون، .(42 :1380 کاربرد مفاهیم پایداری در معماری، مبحث تازهای را به نام »معماری
پایدار« یا » معماری اکولوژیکی« یا » معماری سبز« یا » معماری زیست محیطی« باز کرده است. که همگی اینها دارای مفهومی یکسان بوده و بر معماری سازگار بر محیط زیست دلالت دارند( قیاسوند، (4:1386 در این نوع معماری، ساختمان نه تنها با شرایط اقلیمی منطقه خود را تطبیق می دهد، بلکه ارتباط متقابلی با آن برقرار می کند. ریجارد راجرز معماری پایدار را این گونه تعریف میکند: "طرح پایدار به دنبال برآورده کردن نیازهای امروز، بدون به خطر انداختن ذخیرهء منابع طبیعی و باقی نهادند آن برای نسلهای آینده است . این طرح باید با اصول پایداری اجتماعی و اقتصادی منطبق باشد و توجهی ویژه به مصرف انرژی و تاثیر زیست بومی ساختمان ها و شهرها داشته باشد . موارد عمده بر ای این منظور عبارتند از : انرژی کم، سازگازی مناسب، بهره گیری مطلوب از منابع" (گلابچی،.(414 : 1392
معماری پایدار رویکردی است که تاکید بر مکان ساختمان در رابطه با اکوسیستم محلی و محیط جهانی دارد . بالا بردن بازده
انرژی کل دوران استفاده ساختمان مهمترین هدف معما ری پایدار است و مبنای آن بر اتخاذ تصمیماتی استوار است که هرگونه تاثیر منفی ساختمان بر محیط انسان ها را کاهش میدهد. از جمله اصول معماری پایدار می توان به کاهش مصرف منابع طبیعی و
انرژی، با طراحی بنا در هماهنگی با اقلیم، استفاده از عوامل طبیعی برای ایجاد آسا یش و آرامش و استفاده از منابع انرژی
تجدیدپذیر در بنا، طراحی در هماهنگی با سایت و توجه به ایجاد کمترین تغییرات در زمین و استفاده از مصالح قبل بازیافت، حفاظت از طبیعت و کاهش تولید سموم در آن اشاره کرد(محمودی و نیکقدم، .(29 :1387
تامل بیشتری در موضوع حاکی از آن است که مفهوم پایداری در عرف های قدیمی و فرهنگ های کهن ریشه داشته و در زندگی سنتی، در قالب تکریم و حرمتگذاری به طبیعت و منابع طبیعی جلوهگر شده است. از این رو میتوان فعالیتهای دهههای آخر قرن بیستم را به مثابه تلاشی برای احیا شدن این مفاهیم کهن دانس ت؛ تلاشی که در قالبی جامع تر و علمیتر و کاربردیتر انجام میگردد(موسوی،.(1383
ساختمانی که کمترین ناسازگاری و مغایرت را با محیط طبیعی پیرامون خود و در پهنه وسیع تر با منطقه و جهان دارد .(www.pdffactory.com)
"خلق محیط انسان ساخت و مدیریت متعهدانه آن بر مبنای اصول بوم سازگاری و بازدهی منابع. این اصول عبارتند از : به حداقل رساندن صرف منابع تجدید ناپذیر، ارتقا و بهبود شرایط محیط طبیعی و حداقل آسیبهای بوم شناختی بر محیط " (چارلز کی برت ،.(1994
بنابراین معماری پایدار به خلق یک محیط سالم بر پایه بهره وری از منابع ، حفاظت از منابع تجدیدناپذیر، کاهش مصرف انرژی های تجدید پذیر و ارتقاء کیفی زیست کمک خواهد کرد (حاتمی گلزاری،.( 1387
در معماری پایدار بر آورده شدن نیازهای روحی وجسمی ساکنان از اهمیت خاصی بر خوردار است.
