بخشی از مقاله
چکیده:
ایجاد آسایش برای زندگی همواره یکی از تلاشهای بشر بوده است.هر جا این شرایط زندگی دشوارتر بوده انسان متفکر خلاقانه تر عمل کرده است. گرمای طاقت فرسا، خشکی نسبی آب و هوا، کمبود منابع آب و دسترسی به آن در فلات ایران باعث به وجود آمدن الگوهایی از معماری پایدار شده. همچنینفائق آمدن بر شرایط دشوار با طراحی همساز با اقلیم، سهولت زندگی در این اقلیم را فراهم نمودهاست. پژوهش حاضر با بررسی تاریخچه انواع و ساختار کالبدی بادگیرها، یخچالها، آب انبارهاسعی در شناسایی سه مدل از ابداعات معماری سنتی ایران و وا کاوی اصول پایداری در این بناها می باشد. این مقاله باروش مطالعات کتابخانه ای و تحقیقات میدانی به شیوه تحلیلی-توصیفی به بررسی سه مدل معماری سنتی ایران از منظر پایداری می پردازد.
.1مقدمه
بدون تردید یکی از موارد مهمی که انسان همواره با آن دست و پنجه نرم میکند، نحوه نگرش و برخورد با منابع انرژی و تعامل بین منابع و اثرات ناشی از این مصرف است . بواسطه پیشرفت های تکنولوژیکی در استخراج منابع انرژی زیرزمینی و رفع نیاز های سرمایشی وگرمایشی ، انسان به سمت بیشتر و بیشتر از این منابع سوق داده شد رفته رفته روشها و راه حل های سنتی و بومی سازگاری با طبیعت فراموش شد و در واقع تکنولوژی که بایستی به عنوان یک ابزار استفاده می شد.به تدریج هدف قرار گرفت.
این نگرش تکنولوژی محور، سهم بسزایی را به مخاطره انداختن محیط زیست بازی کردو به موجب آن مباحث مربوط به پایداری را دارای اهمیت کرد. از این جهت، ابداع ایده ها و اتخاذ راهکارهایمؤثر در بهبود وضع موجود، در رأس اهداف برنامه های توسعه معماری قرار گرفته و مجموعه اندیشه ها و اقدامات مرتبط با این نوعمعماری، با عنوان - - معماری پایدار - - شناخته شده است.
بنابراین، شناخت معماری سنتی ایران به عنوان الگویی از پایداری برای معماران معاصر ایرانحائز اهمیت است. هدف از انجام این تحقیق واکاویاصول پایداری درمعماری سنتی ایران می باشد و اثبات اینکه طراحی و ساخت و نگهداری بنا های سنتی ایران در راستایاصول معماری پایدار شکل گرفته اند.
پرسش اصلی تحقیق ، این استکه - - آیا الگوهایی از معماری سنتی ایران می تواند جلوه ای از یک معماری پایدار باشد و اگر جواب مثبت است چه صورت به این نیازها پاسخ می گوید. - - ؟ چارچوب نظری تحقیق حاکی از این است که عواملمتعددی در معماری سنتی ایران تأثیرگذار بوده اند و این عوامل در مناطق گوناگون، متفاوت بوده است. به منظور انجام این تحقیق از روش توصیفی تاریخی با مطالعه کیفی است. جامعه تحقیق ،معماری سنتی کویر و اقلیم گرم و خشک ایران است.
.2ادبیات موضوعی :
معماری پایداریکی از مباحثی است که اخیراً در کشور ما مطرح شده و مورد توجه قرار گرفته است. نگاهی گذرا به معماری بومی مناطق مختلف ایران ، حکایت از شناخت خصوصیات محیطی، به خصوص اقلیمی پهنه های متنوع ایران، چاره اندیشی هوشمندانه نیاکان ما برای استفادههر چه بیشتر از مواهب طبیعی و مقابله با مشکلات و ناهنجاری های اقلیمی – محیطی آن دارد.
در این بابتحقیقات ارزشمندی شکل گرفته استکه از آن جمله می توان به تحقیق جامع غلامحسین معماریان در خصوص آشنایی با آب انبار های یزد،مجموعه آثار دکتر پیر نیادر خصوص معماری ایرانی در دوره اسلامی، تحقیقاتوحید قبادیان در خصوص معماری اقلیمی ابنیه سنتی ایران اشاره کرد. همچنین تحقیقات ارزنده دکتر مهناز محمودی و دکتر سید مجیدمفیدی شمیرانی در این زمینه آثار ارزندهای ارایه داده اند ولیکن وجه تمایز تحقیق پیش رو بررسی و تاکید بر الگو های پایداری در مدل های معماری سنتی ایران است.
.3معماری پایدار و اصول پایداری
کاربرد مفاهیم پایداری و توسعه پایداردرمعماری مباحثی تازه به نام معماری پایدار را به وجود آورد که بر معماری همساز با اقلیم و محیط زیست دلالت دارد. “برای رسیدن به معماری پایداری باید مصرف منابع غیر قابل تجدید را کاهش داده و به غنی سازی محیط طبیعی خود همت کنیم. معماری زمانی به پایداری نزدیک می گردد که در زمینه استفاده از منابع تجدید شونده انرژی، دوری از آلودگی ها و هماهنگی با محیط دریک سیستم منظم و هماهنگ به کارایی بالا دست بیابد ."
اصولی که باید رعایت شود تا یک ساختمان در زمره بناهای پایدار طبقه بندی شود به شرح زیر است:
اصل اول - حفظ انرژی : بنا باید طوری ساخته شود که نیاز ساختمان به سوختهای فسیلی را به حداقل برساند.
اصل دوم - هماهنگی با اقلیم : بنا باید طوری طراحی شود که با اقلیم و منابع انرژی موجود در محل احداث هماهنگی داشته و کار کند.
اصل سوم - کاهش استفاده از منابع جدید : ساختمان ها بایستی به گونه ای طراحی شوند که میزان استفاده از منابع جدید را تا حد ممکن کاهش داده و در پایان عمر مفید خود برای ساختن بناهای جدید ، خود به عنوان منبع جدید به کار روند.
اصل چهارم :برآوردن نیازهای ساکنان : در معماری پایدار برآورده شدن نیازهای روحی و جسمی ساکنان از اهمیت خاصی برخوردار است.
اصل پنجم :هماهنگی با سایت: بنا باید با ملایمت در زمین سایت خود قرار گیرد و با محیط اطراف سنخیت داشته باشد. صل ششم :کل گرایی : تمام اصول معماری پایدار باید در یک پروسه کاملکه منجر به ساخته شدن محیط زیست سالم می شود ، تجسم یابد.ٍ
.3.1الگوهای معماری پایدار
امروزه ساختمان ها نیز بخشی از محیط زیست را تشکیل می دهند و بخش اعظمی از آلودگی های زیست محیطی را ایجاد می کنند .البته نمی-توان ساخت و ساز را متوقف کرد ولی با یک تفکر ، طراحی و برنامه ریزی دقیق، میتوان ساختمان هایی ساخت کهکمترین تاثیر منفی را بر محیطزیست داشته باشند . معماری پایدار یکی از ایده های برنامه ریزی و طراحی برای ساخت چنین ساختمانهایی است .بطور کلی در تعریف پایداری سه رکن اصلی زیر وجود دارد:
.1ارتقای کیفی زندگی و سلامت انسانها - نسل حاضر و نسلهای آینده - .2تامین نیازهای روزمره انسان .3حفظ سیستم های اکولوژیکی و منابع انرژی
هدف کلی از طراحی پایدار در یک ساختمان این است که به واسطه بهره وری صحیح از انرژی و منابع طبیعی تأثیر سوء ساختمان بر محیط زیست کاهش یابد . یک طرح پایدار همزمان در پی رسیدن به ارزش های زیباشناختی، زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی، اخلاقی و معنویاست. بنابراین می توان الگوهای زیر را در معماری پایدار ارائه کرد:
.به حد اقل رساندن بهره برداری از منابع تجدید ناپذیر و به کارگیری انرژی های طبیعی و تجدید پذیر
.ارتقاء کیفیت محیط زیست و گسترش محیط زیست طبیعی
.از بین بردن یا به حداقل رساندن مصرف مواد آلوده و سمی
.حفظ هویت فرهنگی و قومی
.ترویج زندگی سالم
.استفاده خردمندانه از زمین و همگونی شکل ساختمان با محیط زیست
.اقتصادی بودن ساخت و ساز با استفاده از فناوریهای جایگزین کارآمد
.4یخچال
از آنجا که بخش بزرگی از ایران دارای آب و هوایی گرم و نسبتا خشک است، نیاز مردمان به خوردن آب و نوشیدنیهای خنک و بستنی و... به ویژه در تابستان که گرمای هوا سخت و طاقت فرساست، آشکارا دیده می شود. اما پرسشی که در اینجا پیش می آید این است که در گذشته با توجه به نبود برق و دیگر امکانات و نیز اندک شمار بودن کوههایی با برف دایمی، این نیاز چگونه برطرف می شد؟ یکی از جنبه های مهم تکنیک و اندیشه ی معماران ایرانی، که همراه با خود آداب و فرهنگی نیز آورده، ایجاد بناهایی برای به دست آوردن و نگاهداری یخ بوده است. در واقع همان گونه که آب انبار، جهت ذخیره ی آب بوده، یخچال - چاله یخ - نیز انباری برای تهیه و نگهداری یخ محسوب می شد.
