بخشی از مقاله
چکیده
به منظور تاثیر سطوح مختلف روي و تلقیح بذر با باکتري ریزوبیوم بر عملکرد گندم چمران Triticum aestivum ، آزمایشی به روش فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی در شش تیمار و سه تکرار انجام گرفت. این آزمایش در شهرستان ممسنی در سال زراعی 1392 -93 اجرا شد. فاکتور اول کود روي به فرم سولفات روي در سطوح 0 - ، /5 و 1 درصد - و فاکتور دوم باکتري ریزوبیوم در دو سطح - عدم استفاده و استفاده بود. نتایج حاصل از مقایسه میانگین دادهها نشان داد تیمار برهمکنش فاکتورهاي ریزوبیوم و سولفات روي بیشترین وزن هزار دانه 42/7 - کیلوگرم در هکتار - و بیشترین عملکرد دانه 4274/8 - کیلوگرم در هکتار - را داشت.
.1 مقدمه
رشد جمعیت در کشورهاي در حال توسعه و تنوع مواد غذایی و مصرف بالاي آن در کشورهاي پیشرفته باعث شده تقاضاي جهانی به غذا به میزانی که در تاریخ سابقه نداشته، افزایش یابد . افزایش روزافزون همراه با محدودیت سطح زیر کشت گیاهان زراعی منجر به بروز مشکلاتی در تهیه وتأمین غذا شده است . تولید مواد غذایی در چند دهه اخیر جنبه استراتژیک به خود گرفته است و به سوي افزایش عملکرد گیاهان زراعی و بهرهبرداري مناسب از پتانسیلهاي موجود در کشاورزي هدایت میشوند. براي تأمین امنیت غذایی بشر باید تولید محصولات کشاورزي افزایش یابد. افزایش تولید با افزایش سطح زیر کشت یا با افزایش عملکرد در واحد سطح میسر میشود که گزینه اول بسیار محدود است و این امر سبب توجه هر چه بیشتر به افزایش عملکرد در واحد سطح گردیده است
گندم بیش از همهي گیاهان دیگر در جهان کشت میشود و در دنیاي امروز گندم نه تنها یک ماده غذایی اساسی و مهم است بلکه از لحاظ سیاسی نیز از اهمیتی هم پایه نفت و حتی برتر از آن برخوردار است
گندم از نظر میزان تولید، مهمترین گیاه زراعی در جهان بوده و تولید آن در سال 2010 به حدود 674 میلیون تن رسید .[10] با مصرف بهینه کودهاي آلی و شیمیایی میتوان تولید گندم را افزایش داد و علاوه بر آن درصد پروتئین و غلظت عناصر ریزمغذي را در دانه و کاه بالا برد تا ضمن تأمین کالري مورد نیاز، گامی در جهت سلامتی جامعه برداشته شود.
یکی از مهمترین اصول علمی براي رسیدن به حداکثر ظرفیت ژنتیکی ارقام، تغذیه متعادل گیاه با کود است. خاكهاي زراعی ایران،اکثراً از نظر ماده آلی فقیر هستند لذا استفاده از مواد آلی وروشهاي بیولوژي میتواند کاري مؤثر در جهت بهبود ساختمان و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاك، جذب عناصر مورد نیاز از خاك و افزایش عملکرد محصول براي رسیدن به یک کشاورزي پایدار انجام داد
یکی از دلایل پایین بودن عملکرد گندم کمبود ازت به عبارتی کمبود مواد آلی خاك میباشد. خاكهاي منطقه داراي مواد آلی پایینی هستند و در نتیجه فعالیت کرواُرگانمییسمهاي خاك ناچیز است. ریزوبیوم باکتريهایی هستند که در اطراف ریشه گیاه لگومینوز موجب افزایش قابلیت جذب عناصري مانند فسفر، پتاسیم، کلسیم و آهن شده و برقراري این همزیستی به حلالیت آلکالوئیدها در گیاه کمک میکند
کمبود عناصر کم مصرف در اراضی زیر کشت گسترش جهانی داشته و میلیونها هکتار از اراضی قابل کشت در دنیا داراي کمبود یک یا چند عنصر غذایی کم مصرف هستند. رشد مطلوب گیاه و حصول حداکثر کیفیت و کمیت محصول مستلزم وجود مقدار کافی و متعادلی از عناصر پرمصرف و کم مصرف در خاك است .[6] در صورتی که کمبود عنصر یا عناصر غذایی در خاك وجود داشته باشد می بایستی بصورت کود به خاك اضافه گردد. به عبارت دیگر کود مادهاي است که براي تأمین متعادل عنصر یا عناصر مورد نیاز گیاه بطور مستقیم به خاك اضافه می شود. انتخاب و مصرف کود می بایستی با توجه به موجودي و سرنوشت عناصر در خاك، اثر متقابل عناصر با یکدیگر و نیاز گیاه به عناصر انجام گیرد
عنصر روي - Zn - از نظر شیمیایی تا حدودي با منیزیم - Mg - و آهن - Fe - مشابه است و از نظر جذب شدن، با یکدیگر رقابت دارند .مقدار روي در مواد گیاهی مختلف متفاوت است و مقدار آن در بذر گندم 170 میلیگرم در کیلوگرم و دامنه آن بین 25 تا 64 میلیگرم در کیلوگرم ماده خشک اندام گیاهی تغییر دارد .[12] طی آزمایشهایی که در کشور ترکیه روي گندم انجام شد، بسته به روش کاربرد و محل آزمایش میزان عملکرد نسبت به شاهد 50 درصد افزایش نشان داد
تحقیقات پژوهشگران نشان می دهد که محلول پاشی سولفات روي بر روي شاخ و برگ بیشترین اثرات مثبت را بر عملکرد و اجزاء عملکرد برنج، گندم، ذرت و سویا داشته است [8] و .[12] افزایش تثبیت بیولوژیک نیتروژن موجب افزایش عملکرد و گامی مؤثر در کشاورزي پایدار و صرفهجویی در نهاده هاي کشاورزي میباشد .[2] میزان نیتروژن تثبیتشده به عواملی نظیر گونه و رقم گیاه، باکتري و شرایط محیطی بستگی دارد و گیاهان خانواده لگومینوز نظیر یونجه و شبدر، در شرایط مساعد تا %90 و سویا تا %75 نیتروژن مورد نیاز خود را می توانند از تثبیت بیولوژیکی تأمین نمایند
بر اساس آزمایش یوسف و همکاران استفاده از کودهاي بیولوژیک حاوي آزوسپریلیوم و ازتوباکتر در گیاه دارویی مریم گلی سبب افزایش ارتفاع بوته و وزن خشک و تر اندام هوایی گیاه شد. [15] در آزمایشی دیگر لیسی و همکاران به تأثیر مثبت استفاده از کود بیولوژیک ازتوباکتر در افزایش اسانس گیاه دارویی رزماري اشاره داشتند.[13] بر اساس تحقیقات انجام گرفته بوسیله حمیدي وهمکاران بالاترین عملکرد دانه در تیمارهاي تلقیح بذر با سه باکتري ازتوباکتر، آزوسپریلوم و سودوموناس مشاهده گردید
با توجه به استراتژیک بودن محصول گندم و بررسی میزان کود سولفات روي و ریزوبیوم مؤثر در افزایش عملکرد گندم این پژوهش انجام گرفت. در این پژوهش تاثیر سطوح مختلف سولفات روي و تلقیح بذر با باکتري ریزوبیوم بر عملکرد گندم چمران - Triticum aestivum در منطقه نورآباد مورد بررسی و تجزیه دقیق آماري قرار گرفت که نتایج آن در ذیل می آید.
.2 مواد و روشها
این تحقیق در منطقه پل فهلیان از توابع شهرستان ممسنی در سال زراعی 1392 -93 اجرا شد. شهرستان ممسنی در عرض شمالیْ29 33تا َْ29 2 گسترده است. طول شرقی این شهرستان بینَ7و52 تا َْ58 50میباشد. مرکز این شهرستان شهر "نورآباد" با طول جغرافیاییَ 30و ْ 51 شرقی و عرض/ْ30 5 قرار گرفته است. برابر آمار هوا شناسی میانگین درجه حرارت شهر نورآباد 21 درجه و متوسط روزهاي یخبندان 2/3 روز میباشد. اختلاف دماي بین فصول گرم و سرد سال بسیار بالاست. همچنین درجه حرارت از منطقهاي به منطقه دیگر - شمال، مرکز و جنوب شهرستان - نیز متفاوت میباشد.
بعد از انجام آزمون خاك عملیات تهیه بستر به وسیله گاوآهن برگرداندار شخم نیمه عمیق - حدودا 30 سانتیمتر - و سپس تسطیح آن انجام پذیرفت سپسسطوح مختلف کود بر به صورت محلول به کرت ها اضافه شد ابعاد کرتهاي آزمایشی 3 × 4 متر، فاصله بین کرتها 0/5 متر و فاصله بین بلوكها 1 متر بود.
در ابتداي فصل رشد بوتههاي اضافه تنک و جهت کنترل علفهاي هرز موجود سه بار وجین دستی انجام شد. در حین این مرحله کارها و یادداشت برداريهاي لازم جهت اندازهگیري صفات مورد نیاز را انجام داده تا تیمارها به مرحله برداشت برسند. در طول مراحل داشت و برداشت صفاتی شامل ارتفاع بوته، طول سنبله، عملکرد دانه، وزن هزار دانه و تعداد دانه در متر مربع مورد مطالعه قرار گرفت.
این آزمایش به روش فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوكهاي کامل تصادفی در سه تکرار انجام گرفت. فاکتورهاي آزمایشی شامل سولفات روي در سه سطح 0 - ، 0/5 و 1 درصد - و باکتري ریزوبیوم در دو سطح - عدم استفاده و استفاده و به صورت برهم کنشی انجام گرفت. داده هاي به دست آمده با نرم افزار SAS تجزیه و براي مقایسه میانگین تیمارها از آزمون دانکن استفاده گردید. همچنین نمودار با استفاده از نرم افزار Excel رسم شد.
.3نتایج و بحث
الف- ارتفاع بوته
نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد اثر سطوح مختلف باکتري ریزوبیوم بر ارتفاع بوته در سطح احتمال 1 درصد معنیدار گردید، همچنین فاکتور سولفات روي به تنهایی اثر معنی دار بر ارتفاع بوته گیاه گندم نداشت. نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ها نشان داد که برهمکنش فاکتورهاي ریزوبیوم و سول فات روي اثر معنی دار در سطح 5درصد بر ارتفاع بوته گیاه گندم داشت
براساس نتایج به دست آمده از مقایسه میانگین داده ها بیشترین ارتفاع بوته 74/8 - سانتی متر - در تیمار استفاده از باکتري ریزوبیوم و مصرف 1 در هزار سولفات روي و کمترین ارتفاع بوته 57/4 - سانتی متر - در تیمار شاهد - عدم استفاده از باکتري ریزوبیوم و عدم مصرف سولفات روي - مشاهده شد
